Föstudaginn 14. mars 2008.
Nr. 142/2008.	Ríkislögreglustjóri (enginn) gegn X (Sveinn Andri Sveinsson hrl.)

 

Kærumál. Farbann. Sératkvæði.

X hafði sætt farbanni í 11 mánuði vegna rannsóknar R á ætluðum nánar tilgreindum refsilagabrotum hans. Tekið var fram í dómi Hæstaréttar að því væru takmörk sett hversu lengi væri heimilt að beita farbanni sem rannsóknarúrræði. Þá yrði að halda rannsókn fram án tafa sem ekki yrðu réttlættar. Var talið að málið væri flókið og umfangsmikið og að þótt tafir hafi orðið á rannsókn þess þætti enn um sinn mega tryggja nærveru X hér á landi með farbanni. Var hinn kærði úrskurður því staðfestur.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Jón Steinar Gunnlaugsson, Hjördís Hákonardóttir og Páll Hreinsson.

Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 10. mars 2008, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 11. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 10. mars 2008, þar sem varnaraðila var áfram bönnuð för frá Íslandi allt til föstudagsins 9. maí 2008 kl. 16. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, til vara að honum verði gert að setja tryggingu, en ella að farbanninu verði markaður skemmri tími.

Sóknaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti.

Því eru takmörk sett hversu lengi heimilt er að beita farbanni sem rannsóknarúrræði. Þá er það einnig skilyrði fyrir beitingu þess að rannsókn sé fram haldið án tafa sem ekki hafa verið réttlættar. Af gögnum málsins er ljóst að nokkur dráttur hefur orðið á rannsókn málsins og skiptir í því sambandi ekki máli hvort um er að kenna íslenskum eða erlendum lögregluyfirvöldum. Þrátt fyrir það verður ekki fram hjá því litið að málið er flókið og umfangsmikið, þykir því enn um sinn mega tryggja nærveru kærða hér á landi í þágu rannsóknar þess með farbanni. Með þessari athugasemd en að öðru leyti með vísan til forsendna til hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sératkvæði

Jóns Steinars Gunnlaugssonar

Varnaraðili hefur sætt farbanni af því tilefni sem greinir í hinum kærða úrskurði allt frá 13. apríl 2007 eða í 11 mánuði. Í úrskurðinum er því lýst að beðið sé eftir svörum við réttarbeiðnum til annarra landa sem nauðsynleg séu fyrir rannsókn málsins hér á landi. Hafi svörin dregist vegna annmarka sem orðið hafi á meðferð málanna erlendis. Í hinum kærða úrskurði er vísað til þess að dráttur á rannsókninni hafi verið skýrður og sé ekki að sjá að hann sé af völdum lögregluyfirvalda hér á landi. Var fallist á kröfu sóknaraðila og varnaraðila gert að sæta áfram farbanni allt til 9. maí 2008.

Það er skilyrði fyrir farbanni í þágu rannsóknarhagsmuna í opinberu máli að rannsókn sé haldið áfram með forsvaranlegum hraða. Fyrir liggur í málinu að ekki hefur tekist að uppfylla þessa kröfu við þá rannsókn á hendur varnaraðila sem stendur yfir. Við athugun á þessu skiptir ekki máli hvort innlendri lögreglu verði kennt um tafir. Þykir sóknaraðili ekki hafa sýnt fram á að skilyrði séu til að beita varnaraðila þessu rannsóknarúrræði lengur en þegar er orðið. Tel ég því að fella beri hinn kærða úrskurð úr gildi.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 10. mars 2008.

Ríkislögreglustjóri hefur lagt fram kröfu um að úrskurðað verði að framlengt verði farbann, sem X sætir til mánudagsins 10. mars 2008 og að honum verði bönnuð brottför af Íslandi allt til föstudagsins 9. maí  n.k. kl. 16.00.

Í greinargerð ríkislögreglustjóra  kemur fram að miðvikudaginn 11. apríl 2007 hafi forráðamenn Y tilkynnt saksóknara efnahagsbrota um ætlaða refsiverða háttsemi X í störfum hans sem framkvæmdastjóri Y. Grunur leiki á að hann hafi misnotað aðstöðu sína hjá fyrirtækinu og falsað og/eða rangfært skjöl sem beri það með sér að eiga að stafa frá Y, en í þessum skjölum sé vísað til viðskipta sem ekki sé nokkur fótur fyrir að átt hafi sér stað á vegum Y eða fyrir tilstuðlan félagsins. Í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum sé meðal annars yfirlýsing um að tilteknir fjármunir, 200.000.000 bandaríkjadala, séu í vörslu Y á tilteknum bankareikningi. Skjal þetta ber yfirskriftina Certificate of deposit, sem þýða má sem staðfesting á innstæðu. Samkvæmt efni skjalsins sé það staðfest að á innlánsreikningi sé að finna 200 milljónir bandaríkjadala. Innistæðan sé á lokuðum reikningi og sé þar með óafturkallanleg, til hagsbóta fyrir tilgreinda aðila. Innistæðuna skuli greiða þeim aðilum eða þeim sem þeir vísa til á gjalddaga sem er 31. desember 2009 gegn framvísun skjalsins á skrifstofu Y að [...], Reykjavík. Sérstaklega sé tekið fram í skjalinu að það megi framselja. Skjal þetta virðist hafa bein tengsl við lánasamning. Í samningi þessum sé rakið hvernig staðfestingu á innistæðunni sem vísað sé til sem “CD” tengist lánasamningnum. Ekki hafi enn tekist að hafa uppi á frumriti skjalsins. Lánasamningurinn sem fjallað sé um hér að ofan, sé gerður á milli Z sem lánveitanda og Þ. sem lántakanda. Í öðrum kafla lánasamningsins sé að finna ákvæði um hvaða skjöl þurfi að vera til staðar til að draga megi á lánið og ber lántakanda að afhenda lánveitanda skuldabréf (Medium Term Note) að fjárhæð 200 milljónir bandaríkjadala útgefnum af Þ., ásamt staðfestingunni á innistæðunni, sbr. hér að ofan útgefinni af Y.

Jafnframt sé að finna í hinum fölsuðu og/eða rangfærðu skjölum yfirlýsingu vegna einhvers konar ábyrgðar á skuldabréfaútboði Þ., sem skráð sé á Channel Island Stock Exchange, um að Þ. eigi á reikningum hjá Y erlend hlutabréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 84.365.000 bandaríkjadollara, erlend verðbréf skráð í Bandaríkjunum að andvirði 32.524.095 bandaríkjadollara og peningainnistæðu í 59.552.793.649 japönskum yenum, eða samtals inneign að virði 623.087.842 bandaríkjadala. Það hafi verið upplýst af forráðamönnum Y að eftirgrennslan og athuganir starfsmanna Y hafi leitt í ljós að engar slíkar innistæður séu eða hafi verið hjá félaginu á umræddum tíma.

Ekki sé loku fyrir það skotið að með útgáfu hinna fölsuðu og/eða rangfærðu skjala í nafni Y kunni X, sem framkvæmdastjóri og prókúruhafi Y, að hafa með ólögmætum hætti drýgt athafnir sem fyrirtækið sé bundið við og kunni að hljóta fjártjón af. Einnig má benda á það að X hafi verið skráður eigandi 25% hlutafjár í Þ. (leiðrétt 20. apríl s.l.), auk þess sem hann sé skráður í stjórn félagsins samkvæmt gögnum málsins sem varði útboðslýsingu á skuldabréfaútboði Þ.

Frekari upplýsingar fengust með skoðun á tölvupóstum kærða sem sýni að hann hafi haft meiri samskipti við hina erlendu aðila og aðkomu að þeim viðskiptum sem reynt hafi verið að koma á, en hann hafi viðurkennt í  skýrslum sínum hjá lögreglu. Þá hafi komið fram upplýsingar varðandi kaup aðila í Bandaríkjunum á skuldabréfum Þ. í áðurnefndu skuldabréfaútboði alls að fjárhæð 7 milljónir bandaríkjadollara. Upp hafi komist um þetta tilvik í kjölfar rannsóknar á tölvupóstum X.

Málið sé mjög alvarlegt og ábyrgðir geta fallið á Y, í það minnsta vegna 200 milljóna bandaríkjadollara samkvæmt Certificate of Deposit, en frumritið hafi eins og áður hafi komið fram ekki fundist og geti, að áliti lögmanna Y, bundið Y gagnvart grandlausum framsalshafa allt fram á árslok 2009, þegar gjalddagi ábyrgðarinnar sé. Enn fremur liggi fyrir að ábyrgð vegna skuldabréfaútboðsins sé á gjalddaga árið 2017. Þótt enn hafi ekki verið upplýst með vissu um hversu mikla ábyrgð má ætla að Y hafi verið tengt við í tengslum við útboðið séu líkur fyrir að það byggi að öllu leiti á ábyrgðumY, bæði að því er varðar beina skráningu þess í kauphöllina á Guernsey og ábyrgð á greiðslum skuldabréfanna sem gefin hafi verið út.

Réttarbeiðnir hafi verið sendar til Bandaríkjanna, Guernsey, Jersey og Englands, auk þess sem fyrirspurn hafi verið send til Filipseyja, en eins og nánar sé rakið í þeim virðist fjöldi einstaklinga tengdur brotunum og séu þeir flestir búsettir erlendis aðrir en kærði. Mál þetta verður því illa eða ekki upplýst án aðstoðar lögreglu í viðkomandi löndum. Séu slíkar réttarbeiðnir sendar eftir tilteknum leiðum í samræmi við ákvæði alþjóðasamninga þar um. Sé meðferð slíkra beiðna seinleg og sé ekki við því að búast að niðurstaða fáist úr þeim fyrr en að nokkrum tíma liðnum.

Svar hafi borist frá Guernsey fljótt og vel, eða í lok júlí s.l. Komið hafi fram í því að í útboðslýsingu (Offering Circular), sem lögð var inn hjá kauphöllinni á Guernsey dags. 18.10.2006, sé vísað til ábyrgðar Y vegna útboðsins með vísan til “Collateral Trust Guaranty” á milli Þ. og Y vegna skuldabréfaútboðsins. Jafnframt komi fram í þessu sama skjali að kærði X sé “Director” hjá Þ og eigandi 25% hlutafjár.  Svar barst frá Jersey um miðjan október sl., en þar hafi komið fram svipaðar upplýsingar og frá Guernsey varðandi skráningu skuldabréfaútboðs Þ. á Channel Island Stock Exchange.

Mjög seinlegt hafi reynst að fá upplýsingar um framgang réttarbeiðnanna sem sendar hafi verið til Bandaríkjanna og Bretlands. Eftir að ýmissa leiða hafi verið leitað til að fá upplýsingar um stöðu þeirra þar, eins og rakið sé í meðfylgjandi yfirliti um framgang rannsóknar málsins, hafi komið í ljós að yfirvöld í Bretlandi höfðu vísað beiðninni á rangan stað í kerfi sínu, sem gerði það að verkum að um langa hríð hafi ekkert verið gert í að sinna henni. Liggi hins vegar fyrir að málið fer í réttan farveg nú og standa vonir til að meðferð beiðninnar taki skamman tíma, enda ljóst að bresk yfirvöld hafi nú þegar tekið sér allt of langan tíma í að afgreiða hana.

         Hvað varðar Bandaríkin þá hafi vinnsla á réttarbeiðninni tekið mjög langan tíma einnig og ljóst að ferlar slíkra beiðna eru mjög þungir þar í landi. Barst ríkislögreglustjóra svar við mjög afmörkuðum hluta réttarbeiðninnar þann 21. janúar, en það hafi verið sent dómsmálaráðuneytinu í október. Hafi ríkislögreglustjóra áður verið tjáð af tengilið í Bandaríkjunum, Lynn Holiday, að þrír saksóknarar væru nú að vinna við málið. Umrædd Lynn Holiday mun hins vegar vera hætt störfum nú og nýr tengiliður tekið við málinu þar vestra. Standa vonir til að hann muni standa sig betur en fyrrgreind Lynn, sem sinnti beiðninni bæði seint og illa.

Á því sem hér hafi verið rakið má sjá að langan tíma hafi tekið að fá aðstoð Breta og Bandaríkjamanna við rannsókn málsins, en ljóst sé að málið verði ekki upplýst að fullu nema til komi rannsóknaraðstoð í umræddum löndum. Hafi komið mjög á óvart hversu langan tíma meðferð beiðnanna hafi tekið þar, en viðbrögð yfirvalda í Guernsey og Jersey hafi hins vegar verið til fyrirmyndar. Standi nú vonir til að málið sé loks komið í réttan farveg í Bretlandi og Bandaríkjunum og að upplýsingar fari að berast þaðan, í samræmi við þær ítarlegu réttarbeiðnir sem þangað voru sendar. Er um feril rannsóknarinnar hér á landi vísað til meðfylgjandi yfirlits Sveins I. Magnússonar aðstoðaryfirlögregluþjóns.

Hætta þykir vera á að kærði muni reyna að komast úr landi og þar með torvelda rannsókn málsins, en benda má á að hann hafi verið búsettur Æ í Bandaríkjunum, þar sem hann á ættingja, auk þess sem fyrirsvarsmaður Þ., A, sé búsettur þar. Eftir því sem upplýsingar berast erlendis frá þurfi að yfirheyra kærða um þær. Sé því nauðsynlegt, í þágu rannsóknar málsins, að krefjast enn framlengingar farbanns.

Kærði hafi upphaflega verið úrskurðaður í farbann þann 11. apríl 2007. Það hafi síðan verið framlengt 6 sinnum. Hafi Hæsturéttur staðfest umrædda úrskurði, síðast með dómi þann 14. janúar sl. Er enda um að ræða sterkan grun um að kærði hafi framið alvarleg brot sem varða mikla hagsmuni og hætta sé á að kærði muni fara úr landi verði farbann ekki framlengt.

Í þágu rannsóknar málsins þykir, með vísan til þess sem að framan sé rakið, brýna nauðsyn bera til að dómari leggi fyrir kærða að halda sig á Íslandi allt til föstudagsins 9. maí n.k. kl. 16.00.

Kærði er grunaður um brot sem talið er varða mikla hagsmuni og tengjast aðilum erlendis.  Réttarbeiðnir hafa verið senda til nokkurra landa vegna rannsóknar málsins og munu formleg svör ekki enn hafa borist frá Bandaríkjunum, Bretlandi, Kanada og Filippseyjum.  Sækjandi hefur lýst yfir að mál hafi þróast á þann veg að mesta áhersla sé nú lögð á gögn frá Bandaríkjunum og Bretlandi.  Að því er varði Bretland sé að vænta gagna þaðan fljótlega þar sem tekist hafi að ná sambandi við rétta aðila ytra.  Óljósara sé með stöðuna í Bandaríkjunum, en öll áhersla sé lögð á að vinna það mál eins hratt og kostur er.

Kærði var upphaflega úrskurðaður í farbann 11. apríl 2007 og hefur það verið framlengt 6 sinnum. Hefur Hæstiréttur Íslands staðfest umrædda úrskurði, síðast með dómi 14. janúar sl. Dráttur sá sem orðinn er á rannsókninni hefur verið skýrður og er ekki að sjá að hann sé af völdum lögregluyfirvalda hér. Eins og mál þetta er vaxið og stöðu rannsóknar þess er háttað má fallast á að enn sé þörf á að tryggja nærveru kærða hér á landi í þágu rannsóknar málsins með farbanni.  Ber því að fallast á að skilyrði b-liðar 1. mgr. 103. gr. og 110. gr. laga nr. 19/1991, séu uppfyllt. Verður því fallist á beiðni ríkislögreglustjóra um að kærði sæti áfram farbanni svo sem greinir í úrskurðarorði, en ekki þykir ástæða til að marka því skemmri tíma. 

Símon Sigvaldason héraðsdómari kvað upp úrskurðinn.

 

Ú r s k u r ð a r o r ð:

Kærða, X, kt. [...], er áfram bönnuð för frá Íslandi allt til föstudagsins 9. maí n.k. kl. 16.00.