Fimmtudaginn 20. maí 2010.
Nr. 316/2010.	Sérstakur saksóknari (Björn Þorvaldsson saksóknari) gegn X (Jóhannes Bjarni Björnsson hrl.)

Kærumál. Farbann.

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms um að X yrði bönnuð för frá Íslandi á grundvelli b. liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008, sbr. 1. mgr. 100 gr. sömu laga.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Jón Steinar Gunnlaugsson og Hjördís Hákonardóttir og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari.

Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. maí 2010, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum degi síðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 17. maí 2010, þar sem varnaraðila var bönnuð för frá Íslandi allt til föstudagsins 28. maí 2010 klukkan 16. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara að farbanni verði markaður skemmri tími. Þá krefst hann kærumálskostnaðar.

Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur, sbr. 3. mgr. 220. gr. laga nr. 88/2008.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 17. maí 2010.

Embætti sérstaks saksóknara hefur krafist þess með vísan til  1. mgr. 100. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008, sbr. b. lið 1. mgr. 95. gr. sömu laga að X, kt. [...], verði bönnuð brottför af landinu allt til föstudagsins 28. maí nk. kl. 16.00.

Í greinargerð sérstaks saksóknara kemur fram að  embætti sérstaks saksóknara sem starfi skv. lögum nr. 135/2008 hafi til rannsóknar eftirfarandi mál er varði ætluð refsiverð brot í tengslum við starfsemi A og B:

I.                     Grunur um markaðsmisnotkun með hlutabréf í A.

Hinn 1. október 2009 hafi embætti sérstaks saksóknara skv. lögum nr. 135/2008 borist kæra frá Fjármálaeftirlitinu (hér eftir FME) sem varði grun um refsiverða háttsemi fyrrverandi stjórnenda og starfsmanna A en um sé að ræða meinta markaðsmisnotkun með hlutabréf í A á tíma­bilinu júní 2005 til október 2008. Jafnframt megi geta þess að í skýrslu rannsóknar­nefndar Alþingis tilkynni rannsóknarnefndin meinta markaðsmisnotkun A til ríkissaksóknara.

Málsatvik séu þau að frá árinu 2000 hafi A verið með hlutabréf útgefin af bankanum skráð á skipulegan verðbréfamarkað á Íslandi og síðar í Svíþjóð. Á árunum 2005 til 2008 keypti bankinn umtalsvert af hlutabréfum útgefnum af bankanum eða um 217 milljónir hluta nettó á tímabilinu, sem sé um 29% af útgefnu hlutafé bankans miðað við útgefið hlutafé bankans þann 30. júní 2008. Um hafi verið að ræða kaup bankans bæði í kauphöllinni á Íslandi og í Svíþjóð. Umfang þessara viðskipta bankans hafi verið stór hluti af veltu hlutabréfanna í kauphöllunum á mörgum mánaðanna á tímabilinu sem um ræði. Sem dæmi megi nefna að frá júní til október 2008 námu nettó kaup bankans, sem hlutfall af heildarkaupum í íslensku kauphöllinni, á bilinu 60-75% í sérhverjum mánuði.

Sérstakur saksóknari telji rökstuddan grun fyrir því að yfirstjórnendur, ákveðnir starfsmenn eigin viðskipta og miðlunar bankans hafi stundað þessi viðskipti fyrir hönd bankans með kerfisbundnum og skipulegum hætti yfir langt tímabil, í þeim  tilgangi að hafa áhrif eða reyna að hafa áhrif á verð hlutabréfanna á mörkuðum. Talið sé að hin umfangsmiklu kaup á hlutabréfum útgefnum af bankanum hafi leitt til þess að röng mynd hafi verið gefin af eftirspurn, veltu og verði hlutabréfanna. Háttsemin hafi einnig haft slæm áhrif á heildarvirkni verðbréfamarkaðarins á Íslandi, þar sem telja megi að markaðurinn hafi gefið ranga mynd af eftirspurn, gengi og veltu hlutabréfa í A á áðurnefndu tímabili. Rétt sé að hafa í huga að A hafi verið verðmætasta félagið á Íslandi á þessu tímabili og langstærsti einstaki hluti af úrvalsvísitölu kauphallarinnar.

Samkvæmt lögum megi hlutafélög og fjármálafyrirtæki ekki eiga eða taka að veði meira en 10% af nafnverði innborgaðs hlutafjár fyrirtækisins, skv. 55. gr. hlutafélagalaga nr. 2/1995 og 29. gr. laga um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002.  Í ljósi hinna umfangsmiklu kaupa á eigin bréfum, hafi  eigin bréf safnast upp hjá A umfram lögbundin 10% á tímabili, en samkvæmt gögnum málsins hafi eigin bréf bankans í byrjun janúar árið 2008 verið um 42% af heildareignarsafni eigin viðskipta í verðbréfum. Þann 8. október 2008, daginn áður en FME hafi tekið yfir rekstur bankans, hafi eigin bréf bankans verið komin upp í 92% af heildarverðbréfasafni eigin viðskipta.

Uppsöfnuð eigin bréf hafi verið því næst seld af eigin viðskiptum bankans í gegnum verðbréfamiðlun bankans, oft á tíðum í stórum utanþingsviðskiptum til viðskiptavina bankans og hafi hlutafjárkaupin í mörgum tilvikum verið fjármögnuð af bankanum sjálfum með lánveitingum. Brot vegna sölu bankans á eigin bréfum til ákveðinna viðskiptavina og umræddra lánveitinga séu þegar til rannsóknar hjá embættinu, en talið sé að sú háttsemi geti varðað við ákvæði auðgunarbrotakafla hegningarlaga nr. 19/1940, helst 249. gr. laganna. Samhliða rannsókn á framan­greindri markaðsmisnotkun sé áfram unnið að rannsókn þeirra mála. Nánar verði fjallað um einstök rannsóknartilvik í köflum II. til V. hér að neðan.

Framangreind háttsemi hafi leitt til verulegs fjártjóns fyrir bankann, bæði vegna taps bankans á stöðu eigin viðskipta í hlutabréfum A og vegna tapaðra útlána sem veitt hafi verið kaupendum umræddra hlutabréfa en lánin hafi yfirleitt einungis verið tryggð með veði í bréfunum. Sem dæmi hafi nettó kaup eigin viðskipta á  hlutum í bankanum á markaði numið um 96 milljörðum króna frá nóvember 2007 til október 2008. Einnig megi nefna að gengistap eigin viðskipta bankans á sama tímabili af viðskiptum með hlutabréf útgefnum af bankanum hafi numið  rúmlega 50% af samtals um 19 milljarða tapi eigin viðskipta. Við það bætist tjón bankans vegna tapaðra útlána til hlutabréfakaupa í bankanum sjálfum sem nemur tugum milljarða króna.

Sérstakur saksóknari telji liggja fyrir rökstuddan grun um að tilgangur með framangreindum viðskiptum yfirstjórnenda, starfsmanna eigin viðskipta og verðbréfa­miðlunar hafi verið sá gefa framboð, eftirspurn og verð hlutabréfanna ranglega eða misvísandi til kynna og tryggja óeðlilegt verð eða búa til verð á hlutabréfum A á hinum skipulega verðbréfamarkaði. Í slíkri háttsemi felist markaðsmis­notkun sem sé refsiverð skv. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007. Fangelsisrefsing liggi við brotum þessum. Meint brot varði gríðarlega fjárhagslega hagsmuni og verulega hagsmuni fjölda þeirra sem fjárfestu í bankanum á umræddu tímabili þegar hin meinta markaðsmisnotkun fór fram. Hafi þar verið um að ræða fjárfesta um heim allan sem keyptu hlutabréf í A á verði undir meintum áhrifum verðmyndunar sem eigi rætur að rekja til hinnar meintu markaðs­misnotkunar. Einnig sé vert að horfa til hagsmuna þeirra sem lánuðu bankanum fjármuni til starfseminnar þar sem horft hafi verið til hlutabréfaverðs til marks um afkomu bankans við ákvarðanir um að lána bankanum fé. Af því megi draga þá ályktun að um verulega einka- og almannahagsmuni sé að ræða sem telja verði meiri háttar.

Kærði hafi verið forstjóri A á Íslandi á framangreindu tímabili árin 2005 til október 2008. Kærði hafi m.a. verið yfirmaður eigin viðskipta og miðlunar, ásamt því að sitja í einni af lánanefndum bankans. Við rannsókn málsins hafi komið fram framburðir starfsmanna eigin viðskipta bankans um það að kærði hafi átt beina aðkomu að ákvörðunum og gefið fyrirmæli til starfsmanna eigin viðskipta um kaup á eigin hlutabréfum bankans. Auk þessa liggi fyrir gögn sem sýni að kærði hafi fylgst náið með daglegri stöðu og kaupum eigin viðskipta á hlutabréfum A frá nóvember 2007 til október 2008, þ.e. það tímabil þegar eigin viðskipti hafi keypt mest af hlutabréfum í bankanum. Þannig hafi kærði, ásamt Z, starfandi stjórnarformanni, Y forstjóra og Æ, framkvæmdastjóra áhættustýringar, daglega, frá 11. ágúst 2008 til 3. október 2008, fengið senda tölvupósta til sín frá starfsmanni eigin viðskipta. Í þessum daglegu tölvupóstum hafi starfsmaður gefið eigin viðskipta upplýsingar um kaup eigin viðskipta á hlutabréfum í A. Nánar tiltekið hafi í þessum tölvupóstum verið að finna nafnverð þeirra hluta sem hafi verið keypt, markaðsvirði þeirra, staða eigin bréfa í bókum eigin viðskipta, hlutfall af útgefnu hlutafé bankans, lokaverð, hlutfallsleg lækkun / hækkun, dagsvelta bréfanna á mörkuðum og meðaltals velta eigin bréfa bankans á árinu. Sömuleiðis liggi fyrir í gögnum málsins að frá desember 2007 hafi kærði fengið sendar með tölvupósti staðlaðar dagsskýrslur, sem innihéldu yfirlit yfir heildarstöður eigin viðskipta m.a. í eigin hlutabréfum A. Einnig liggi fyrir tölvupóstar frá kærða til starfsmanns eigin viðskipta á tímabilinu nóvember 2007 til mars 2008 þar sem kærði hafi fengið upplýsingar og/eða ákvarði um viðskipti með eigin hlutabréf bankans.

Fyrir liggi upplýsingar um að kærði hafi sjálfur átt hlutabréf í A. Heildarverðmæti þeirra hlutabréfa hafi verið að markaðsvirði 3. október 2008 kr. 2,4 milljarðar.  Samkvæmt gögnum málsins virðist kærði hafa fjármagnað verulegan hluta kaupanna með lántöku hjá bankanum.

Með hliðsjón af öllu framangreindu hafi sérstakur saksóknari rökstuddan grun um að kærði hafi átt ríkan þátt í framangreindri refsiverðri háttsemi, þar sem tilgangurinn með viðskiptunum hafi verið sá að gefa framboð, eftirspurn og verð hlutabréfa A ranglega eða misvísandi til kynna og tryggja óeðlilegt verð eða búa til verð á hlutabréfum A á hinum skipulega verðbréfamarkaði.

II.                   Kaup C, D og E á hlutabréfum í A.

Á tímabilinu 2. júní til 13. ágúst 2009 hafi borist þrjú erindi til embætti sérstaks saksóknara frá FME, þar sem vísað sé þremur sambærilegum málum til embættis sérstaks saksóknara sem öll varða rannsókn á sölu og fjármögnun hlutabréfa A. Embætti sérstaks saksóknari hafi þegar hafið rannsókn á sakarefnunum.

Þessar þrjár kærur séu eftirfarandi:

1.          Dagsett 2. júní 2009 um rannsókn á sölu og fjármögnun hlutabréfa A til C. (hér eftir C);

2.          Dagsett 11. júní 2009 um rannsókn á sölu og fjármögnun hlutabréfa A til D;

3.          Dagsett 13. ágúst 2009 um rannsókn á sölu og fjármögnun hlutabréfa A til E (hér eftir E).

Grunur liggi fyrir um annars vegar umboðssvik við lánveitingar A en hins vegar markaðsmisnotkun A þar sem umrædd viðskipti kunni að vera hluti af umfangsmikilli og skipulagðri markaðsmisnotkun yfir lengra tímabil.

1.       C.

Við rannsókn málsins hjá embætti sérstaks saksóknara hafi komið fram að á fundi lánanefndar A þann 24. september 2008 hafi verið samþykkt lán til félags í eigu O, C, að upphæð 18,4 milljónir EUR (um 2,6 milljarðar kr. á þáverandi gengi) sem átt hafi nota að fullu til að fjármagna kaup á 3,7 milljón hlutum í A. C sé félag skráð á Tortola á Bresku Jómfrúreyjunum. Hins vegar sé ljóst af gögnum málsins að lánið til C hafi verið veitt 18. september 2008, þ.e. áður en lánið hafi verið samþykkt á fundi lánanefndar A. Ö lögfræðingur B hafi ritað undir lánasamningin f.h. C.

Áður en umrætt lán hafi verið samþykkt hafi C skuldað bankanum samtals 138,6 milljónir EUR (19,4 milljarðar kr. á þáverandi gengi) og eignir í félaginu samanstóðu af 22 milljón hlutum í A og 94 milljón hlutum í Á sem þá hafi verið samtals að markaðsverðmæti 16,938 milljarðar kr.

Félagið hafi verið á lista um stórar áhættuskuldbindingar sem kynnt hafi verið stjórn A þann 25. september 2008. Veðþekja (e. security margin) C samkvæmt þessum lista  hafi verið sögð 96%, sem þýði að hlutfall láns á móti eignum hafi verið 103%. Ekki hafi verið um aðrar tryggingar eða ábyrgðir að ræða en veð í hlutabréfaeign félagsins og söluhömlur á hlutafé C. Með þessari lánveitingu hafi verið að veita viðbótarlán með veðþekju 100% sem sé m.a. brot á innri lána­reglum A.

Þann 22. september 2008, tveimur dögum áður en lánið til C hafi verið samþykkt á lánanefndarfundi A, hafi 3,7 milljón hlutar C í A verið seldir aftur. Sölugengi bréfanna hafi verið 714 en kaupgengi hafði verið 690 því varð söluhagnaður C um 68 milljónir kr. Þann 27. september sé umrætt lán C hjá bankanum greitt upp.

2.       D.

Við rannsókn málsins hafi komið fram að 19. ágúst 2008 hafi A greitt út peningamarkaðsútlán til D að upphæð 12.445.518.000 kr. (um 102 milljón EUR) sem notað hafi verið til að fjármagna hlutabréfakaup í A. Ekki hafi verið um aðrar tryggingar eða ábyrgðir að ræða en veð í hinum keyptu hlutum. Af fyrirliggjandi tölvupóstsamskiptum starfsmanna A og B sé ljóst að B keypti 17.300.000 hluti í A á tímabilinu 7. ágúst til 11. ágúst 2008 með gildisdegi (e. value date) 18. ágúst 2008. Grunur leiki á að hluti bréfanna hafi verið bréf þau sem seld hafi verið D og fjármögnuð hafi verið með framangreindri lánveitingu.

Peningamarkaðslánið til D hafi verið veitt samkvæmt fyrir­mælum starfsmanns A í tölvupósti. Í tölvupóstinum komi fram fyrirmæli um að greiða lánið inn á reikning B með skýringar­textanum „Favour acc 100977“ (sem séu síðustu tölustafirnir í reikningsnúmeri D hjá B). B hafi svo verið  beðinn um að millifæra lánið inn á bankareikning D í Æ. Samkomulag um peningamarkaðsútlánið sé ekki til undirritað hjá A á Íslandi en lánið hafi verið framlengt nokkrum sinnum. Aldrei hafi verið útbúinn formlegur lánasamningur. Ekki sé að sjá að lánveitingin hafi verið tekin fyrir á fundum lánanefndar stjórnar A né á fundum lánanefndar samstæðu A.

Í yfirliti frá B, dagsett 31. ágúst 2008 hafi komið fram staða eigna og skulda D við útibúið í Æ á þeim degi. Yfirlitið hafi ekki innihaldið lánið sem hér sé til umfjöllunar. Út frá þessu yfirliti hafi lánsþekja á þeim tíma þegar lánveitingin fór fram verið um 110% sem þýði að hlutfall láns á móti eigum sé 91%. 

Eftir að umrætt peningamarkaðsútlán hafi verið veitt hafi heildaráhættu­skuldbinding D gagnvart samstæðu A verið orðin um 477 milljón EUR og veðþekjan og heildarstaðan komin niður í 108%. Útlánareglur A kveði m.a. á um að veðþekja skuli a.m.k vera 149% við lánveitingu og ef útlánastaða fer yfir 165 milljónir EUR þurfi lánanefnd stjórnar bankans að taka málið fyrir. Lánareglur A virðast því hafa verið brotnar við lánveitinguna til D.

Lánin séu öll ógreidd og í vanskilum.

3.       E.

Við rannsókn málsins hafi komið fram að fimm lán hafi verið samþykkt á fundum lánanefndar A samstæðunnar, þann 5. júní, 19. júní, 7. ágúst og 25. september 2008, til E til að fjármagna hlutabréfakaup í A. Eftirfarandi eru lán til handa E:

1.        Lán veitt þann 11. júní 2008 að fjárhæð 150.534.840 sænskra króna (SEK) til að fjármagna kaup á 2.349.500 hlutum í A sem skráð voru á markað í Svíþjóð;

2.        Lán veitt 11. júní 2008 að fjárhæð 4.994.883.619 kr. til að fjármagna kaup á 6.500.000 hlutum í A;

3.        Lán veitt þann 20. júní 2008 að fjárhæð 767.680.000 kr. til að fjármagna kaup á 1.000.000 hlutum í A;

4.        Lán veitt þann 8. ágúst 2008 að fjárhæð 1.442.552.700 kr. til að fjármagna kaup á 2.000.000 hlutum í A og

5.        Lán veitt þann 26. september 2008 að fjárhæð 4.130.000.000 kr. til að fjármagna kaup á 6.000.000 hlutum í A.

Lánin hafi öll verið á sama gjalddaga, 13. desember 2008.

Hluti af hlutabréfaviðskiptum E í A virðist,  samkvæmt þeim gögnum sem embætti sérstaks saksóknara hafi undir höndum, hafa farið fram hjá B. Af  gögnum málsins megi ráða að A hafi keypt bréf í gegnum eigin viðskipti bankans en síðan selt þau áfram til B, sem selt hafi bréfin áfram til E.

E virðist ekki hafa verið með aðrar skuldbindingar hjá A áður en fyrrnefnd lán hafi verið veitt. Hlutabréfin í A sem fjármögnuð hafi verið með lánum hafi verið sett til tryggingar en ekki hafi verið um að ræða frekari tryggingar eða ábyrgðir. Ljóst sé að eftir fyrstu tvær lánveitingarnar hafi veðþekja verið orðin 85-95% þegar viðbótarlánveitingar séu veittar. Samkvæmt fyrstu þremur lánasamningunum skyldi veðþekja vera 90% og færi veðþekjan niður fyrir þau mörk skyldi lántakandinn leggja fram frekari tryggingar innan þriggja daga. Á þeim tíma sem lánin hafi verið veitt hafi veðþekjan verið yfir 90%. Í fjórða lánasamningnum sé kveðið á um að veðþekja skuli vera 85% og séu gerðir viðaukar við fyrri lánasamningana til samræmis við það, þ.e. veðþekja sé lækkuð í 85%. Þegar fjórða lánið sé veitt þann 8. ágúst hafi veðþekja vegna fyrstu tveggja lánanna verið komin niður fyrir 90%. Þegar síðasta lánið sé veitt þann 26. september hafi veðþekja vegna fyrstu þriggja lánanna verið komin niður fyrir 85%. Lánin séu öll ógreidd og í vanskilum.

Um C, D og E

Sérstakur saksóknari telji ljóst að fjölmargar innri reglur bankans hafi verið brotnar við lánveitingarnar. Sérstakur saksóknari hafi rökstuddan grun um að framangreindum stjórnendum bankans hafi verið ljóst að umræddar lánveitingar væru í andstöðu við hagsmuni A þar sem sum lánin hafi verið veitt án formlegra lánasamninga og með ófullnægjandi tryggingum, til eignalausra félaga eða einstaklinga sem skráðir hafi verið erlendis. Þá hafi stjórnendum bankans verið ljóst að um mjög mikla tjónsáhættu væri að ræða í viðskiptunum og áhættan af þeim hafi öll verið lögð á bankann. Kærði hafi verið forstjóri A á Íslandi þegar framangreind meint brot hafi átt sér stað og hafi setið í einni af lánanefnd bankans. Til rannsóknar sé þáttur hans í hinu meintu brotum.

III.                 Lán A til félaganna F, G, H og I, samtals að fjárhæð 260.000.000 EUR vegna kaupa félaganna J og K á skuldabréfum tengdum skuldatrygginga­álagi A (hér eftir nefnt CLN, e credit linked notes) og lánveitingar A samtals að fjárhæð 250.000.000 EUR til síðastnefndu tveggja félaganna til að mæta veðköllum frá L vegna kaupanna.

Þrjár kærur hafi borist sérstökum saksóknara frá FME, þar sem vísað sé til embættisins þremur sambærilegum málum sem öll varði lánveitingar til viðskipta­manna vegna fjárfestinga í afleiðusamningum (skuldabréfum) tengdum skulda­tryggingar­álagi A.  Embætti sérstaks saksóknara hafi þegar hafið rannsókn á sakarefnunum.

1.        Kæra FME dagsett 15. júlí 2009, sem varði rannsókn á lánveitingum A til félaganna F (hér eftir F), G og H (hér eftir H) vegna viðskipta félagsins J (hér eftir J) með CLN. Félögin hafi verið í eigu M, D og N og O, en allir hafi þessir eigendur verið stórir viðskiptavinir B. J hafi síðan verið í eigu hinna félaganna þriggja.

2.        Kæra, dagsett 15. júlí 2009, sem varði rannsókn á lánveitingum A til I í tengslum við viðskipti K með CLN en bæði þessi félög séu í eigu P, eins af stærstu hluthöfum A.

3.        Kæra FME dagsett 13. apríl 2009, sem tengist fyrrnefndri rannsókn á kaupum Q á hlutabréfum í A með þeim hætti að í fyrstu virðist hafi verið rætt um að R tæki þátt í sams konar CLN viðskiptum og J og K. Ekkert hafi þó orðið af þeim viðskiptum annað en lánveiting til félagsins S í eigu R að fjárhæð 50.000.000 USD.

Við rannsókn málsins hafi komið fram að sumarið 2008 hafi stjórnendur A og B átt í viðræðum við L um að stórir viðskiptavinir A keyptu CLN af L og tækju þannig stöðu í skuldatryggingum (CDS) vegna skuldabréfa útgefnum af A.

Þeir sem kaupi slíkar CLN afleiður taki í raun á sig sömu áhættu og útgefendur CDS, þ.e. að ef þær skuldbindingar sem CLN vísi til (í þessu tilviki skuldabréf útgefin af A) lendi í vanskilum falli krafa eigenda CLN niður en þeir eigi rétt á uppgjöri sem miðist við hrakverð skuldbindinganna. Mjög háir vextir séu á slíkum CLN skuldabréfum en áhættan jafnframt mjög mikil. Rétt sé að geta þess að unnt sé að gefa út skuldatryggingar (CDS) til aðila sem engin skuldabréf eigi og því sé mikil spákaupmennska stunduð með skuldatryggingar og afleiður (CLN) tengdar þeim.

L virðist samkvæmt gögnum málsins hafa sett það að skilyrði fyrir viðskiptunum að mótaðili yrði ekki A sjálfur heldur myndi A finna viðskiptavini sem væru tilbúnir að eiga slík viðskipti með CLN.

Málsatvik varðandi þau viðskipti sem um ræðir séu nokkuð sambærileg í tilvikum J og K. Í báðum tilvikum hafi verið stofnuð sérstök eignarhaldsfélög (e. Special Purpose Vehicles, SPV) með sama heimilsfangi, [...], á Bresku Jómfrúareyjunum (F, G, H og I). A hafi veitt lán í formi peningamarkaðsútlána til þessara félaga. Eigendur (e. beneficial owners) þessara félaga hafi allir verið  meðal stærstu viðskiptavina A. Lánsfjárhæðirnar hafi síðan verið síðan millifærðar sem eiginfjárframlög áfram til nýstofnaðra SPV félaga (J og K) sem einnig hafi verið skráð með sama heimilisfang á Bresku Jómfrúareyjum. Ekki hefði verið gengið frá formlegum lánasamningum vegna lánveitinganna þegar A hafi farið í þrot í október 2008.

Félögin J og K hafi síðan keypt CLN af L fyrir tvöfalt hærri fjárhæð en sem numið hafi lánsfénu frá A og hafi L séð um þann hluta fjármögnunarinnar (e. two times leveraged CLN). CLN skuldabréfin hafi verið til fimm ára með einum gjalddaga 20. september 2013. Í samningsskilmálum félaganna við L hafi verið svokallaðir „triggerar“ eða skilmálar sem hafi falist m.a. í því að ef skuldatryggingarálag A hækkaði yfir tiltekin mörk hafi L átt rétt á að kalla eftir greiðslu á sínum hluta af fjármögnuninni eða leysa ella til sín CLN.

B virðist í upphafi hafa lánað vegna J samningsins 6. ágúst 2008 en þann dag hafi L verið sent framlag J til viðskiptanna. A hafi tekið við fjármögnuninni með veitingu peningamarkaðslána samtals að fjárhæð 130.000.000 EUR til F, G og H 29. ágúst 2008. Formlegur CLN samningur virðist hafa tekið gildi 26. ágúst 2008. Lánveitingar til tveggja félaganna hafi ekki verið afgreiddar af lánanefnd stjórnar A fyrr en 24. september 2008 og þriðja lánveitingin hafi verið samþykkt af lánanefnd samstæðu bankans 11. september 2008.

A hafi lánað 130.000.000 EUR til I með peningamarkaðsláni dags. 11. september 2008 til að fjármagna kaup K á CLN frá L. Fjármunirnir hafi farið rakleiðis í gegnum B til L. Formlegur CLN samningur hafi hins vegar ekki tekið gildi fyrr en 7. október 2008.

Vegna ákvæða í samningsákvæðum vegna CLN viðskiptanna hafi yfirtaka FME á stjórn A 9. október 2008 haft það í för með sér að eigendur CLN skuldabréfanna hafi ekki lengur átt kröfu á endurgreiðslu kaupverðsins.

Eftir að þessi viðskipti hafi átt sér stað en fyrir yfirtöku FME hafi skuldatryggingarálag á skuldabréfum A hækkað.  Í framhaldi af því hafi L gert veðköll til J og K í þremur þrepum. A hafi mætt þessum veðköllum L með auknum lánveitingum til J og K, fyrst 50.000.000 USD til hvors félags 22. september 2008, næst 50.000.000 USD til hvors félags 29. september 2008 og síðast 25.000.000 USD til hvors félags 7. október 2008. Viðskiptin hafi þá verið fjármögnuð að öllu leyti af A. Með þessu hafi A lánað háar fjárhæðir vegna veðkalla vegna hækkunar á skuldatryggingarálagi bankans áður en upprunalegar lánveitingar bankans til félaganna hafi verið samþykktar af hálfu lánanefndar. Í raun hafi því A verið búinn að fjármagna K samninginn að fullu áður en CLN hafi verið gefið út og samningurinn því allur verið á áhættu bankans.

Þar sem félögin sem A lánaði til hafi verið eignalaus og engin trygging eða persónuleg ábyrgð áskilin fyrir endurgreiðslu lánanna hafi A í raun verið að veðja á eigin greiðsluhæfi.

Sérstakur saksóknari telji að umræddar lánveitingar hafi falið í sér mjög mikla fjártjónshættu fyrir A. Gríðarlega háar fjárhæðir hafi verið lánaðar eignalausum félögum til afar áhættusamra viðskipta og hagsmunum hluthafa og kröfuhafa með því stefnt í stórfellda hættu. Síðustu lánveitingarnar hafi átt sér stað eftir gildistöku neyðarlaganna og veitingu Seðlabanka Íslands á 500.000.000 EUR neyðarláni til A.

Þar sem L hafi upplýst að ekkert fáist endurgreitt til J og K vegna CLN viðskiptanna sé ljóst að tjón A sé a.m.k. 510.000.000 EUR auk vaxta og kostnaðar.

Rannsókn embættis sérstaks saksóknara beinist meðal annars að því hverjir hafi tekið  ákvörðun um framangreind CLN-viðskipti og lánveitingar vegna þeirra, hvernig  staðið hafi verið að lánveitingum vegna þeirra, hvernig staðið hafi á því að veðköllum hafi verið mætt af hálfu A vegna viðskiptanna og loks hvernig staðið hafi verið  að ákvörðunum af hálfu framangreindra félaga sem virðist hafa verið óvirkir milliliðir í viðskiptunum milli A og L.

Kærði hafi verið forstjóri A á Íslandi þegar framangreind meint brot áttu sér stað og setið í einni af lánanefnd bankans. Til rannsóknar sé þáttur hans í hinu meintu brotum. Rannsóknin beinist að því hvort umrædd háttsemi feli í sér umboðssvik, önnur auðgunarbrot og mögulega aðra refsiverða háttsemi.

IV.                  Lán og aðrar fjármagnsfærslur A til félaganna T og U, kaup þessara félaga á skuldabréfum útgefnum af A á árinu 2008 og skjalagerð vegna þessara viðskipta.

Embætti sérstaks saksóknara hafi borist upplýsingar og gögn frá skilanefnd A sem lúti að grun um refsiverða háttsemi í tengslum við lánveitingar A til félagsins U sem skráð sé á Bresku Jómfrúareyjum og um fjármagnsfærslur til félagsins T sem muni vera í eigu E. Jafnframt hafi FME vísað rannsókn málsins til embættisins.

Talið sé að hin meinta refsiverða háttsemi hafi verið framin í tengslum við lánveitingu A til U (hér eftir U) að fjárhæð 171.000.000 EUR til kaupa á skuldabréfum útgefnum af A en lánveitingin hafi farið  fram með peningamarkaðsláni 6. október 2008 án þess að hún væri borin undir lánanefndir bankans. Skuldabréf útgefin af A hafi orðið nær verðlaus eftir yfirtöku FME á stjórn bankans 9. október 2008. Þar sem U hafi ekki átt aðrar eignir og engar ábyrgðir eða tryggingar verið veittar fyrir láninu sé tap A mikið.

Samkvæmt gögnum sem embætti sérstaks saksóknara hafi undir höndum hafi U keypt umrædd skuldabréf með framvirkum samningum af B en einnig af T og starfsmönnum B beint eða fyrir milligöngu B. Þá bendi fyrirliggjandi gögn til þess að skuldabréfin hafi verið keypt af U á mun hærra verði en markaðsverði á þeim tíma sem viðskiptin hafi farið fram. Athygli veki að viðskipti með skuldabréf í sama skuldabréfaflokki á sama degi fari fram á mjög mismunandi verðum.

Fyrirliggjandi gögn bendi sterklega til þess að skjöl vegna þessara viðskipta hafi verið útbúin og undirrituð í nóvember og desember 2008, eftir fall A og eftir að viðskiptin eigi að hafa átt sér stað samkvæmt dagsetningum skjalanna. Skjölin hafi verið undirrituð m.a. af þá fyrrverandi forstjóra bankans, B, og starfsmönnum B. Þá virðist J, fyrrverandi framkvæmdastjóri fjármála- og rekstrarsviðs A og þá skilanefndarmaður A, hafa haft milligöngu um frágang skjalanna. Skjölin virðist vera fölsuð bæði hvað varðar efni og dagsetningar.

Fyrirliggjandi skjöl virðist t.d. ósamrýmanleg varðandi eignarhald á U en samkvæmt undirritaðri peningaþvættisathugun á kaupdegi skuldabréfanna, 6. október 2008, hafi félagið W, sem sé skráð á Bresku Jómfrúareyjum, verið eigandi U.  Samkvæmt skjölum sem síðar hafi komið fram hafi A verið talinn eigandi U.

Þá rannsaki embætti sérstaks saksóknara fjölda ábyrgða sem A hafi veitti B á árinu 2008 vegna viðskipta ýmissa stórra viðskiptavina B, þar á meðal vegna skulda félagsins T. Jafnframt sé verið að rannsaka óvenjulega fjármagns­flutninga frá A inn á reikninga T hjá B 30. júní 2008 að fjárhæð um 3 milljarða kr. og 3. október 2008 að fjárhæð um 10 milljarða kr. og jafnframt ráðstöfun þess fjár. Þessir fjármagnsflutningar virðist hafa farið fram án þess að lánasamningar væru gerðir.

Kærði hafi verið forstjóri A á Íslandi þegar framangreind meint brot áttu sér stað og setið  í einni af lánanefnd bankans. Til rannsóknar sé þáttur hans í hinu meintu brotum.

V.                   Kaup Q á hlutabréfum í A.

Embætti sérstaks saksóknara hafi hinn 13. mars 2008 borist erindi Fjármálaeftirlitsins (hér eftir FME), dagsett sama dag, þar sem vísað hafi verið til embættisins grunur um refsiverða háttsemi stjórnenda A, í tengslum við kaup Q á hlutabréfum í A.

Málsatvik séu þau að 22. september 2008 hafi A birt fréttatilkynningu á vef NASDAQ OMX Ísland (hér eftir kauphöllin) og vef sínum þess efnis að Q, hefði keypt 5,01% hlut í bankanum, þ.e. 37,1 milljón hluta á genginu 690 eða samtals fyrir 25,7 milljarða kr. Einnig hafi viðskiptunum verið flaggað í kauphöllinni þar sem um hafi verið að ræða viðskipti bankans með eigin hluti yfir 5%. Q (áður É) sé íslenskt félag í eigu, Í sem einnig sé íslenskt félag og í eigu R  (hér eftir R).

Kaup Q á hlutafénu hafi  að öllu leyti verið fjármögnuð með tveimur lánum sem A hafi veitt 26. september 2008. Ekki hafi verið getið um þá fjármögnun bankans í áðurnefndum fréttatilkynningum bankans um viðskiptin.

Lánafyrirgreiðslur A hafi í fyrsta lagi verið peningamarkaðslán til Ó (hér eftir Ó), félags í eigu R að fjárhæð 12.863.497.675 kr. (jafngildi um 89 milljónum EUR á þáverandi gengi) en lánið hafi verið tryggt með sjálfskuldarábyrgð hans. Lánafyrirgreiðsla til félagsins hafi verið samþykkt 24. september 2008. Ó sé félag skráð á Tortola og hafi upphaflega verið í eigu B.

Í öðru lagi hafi A lánað Þ (Þ), félagi í eigu P, sömu fjárhæð með peningamarkaðsláni til skamms tíma án nokkurra trygginga eða sjálfsskuldarábyrgðar. Lánið sem veitt hafi verið til Þ virðist ekki hafa verið borið undir lánanefnd bankans til samþykktar eða fengið aðra samþykktarafgreiðslu í bankanum. Megi geta þess að á þessum tíma hafi P verið stærsti eigandi Ý sem sé eigandi Ú en það félag sé eigandi hollenska félagsins Ð, sem sé eigandi ÐÐ, annars hollensks félags sem hafi verið eigandi 9.88% hlutafjár í A.

Lánsfjárhæðirnar, samtals 25,7 milljarðar kr., hafi verið greiddar með millifærslum inn á bankareikninga umræddra félaga hjá A þann 29. september 2008 samkvæmt millifærslubeiðnum dags. 26. september 2008. Hinn 29. september 2008 hafi sömu fjárhæðir verið millifærðar af bankareikningum Ó og Þ í A inn á reikning AA., félags skráðs á Kýpur í eigu Ó (42,85%), Þ (42,85%) og BB (14,3%), en það félag sé skráð á Bresku Jómfrúareyjum og í eigu R.  Sömu fjárhæðir voru síðan millifærðir sama dag inn á bankareikning í eigu Q hjá A og þær loks notaðar til að greiða fyrir kaupin á fyrrnefndum 5,01% eignarhlut í bankanum.

Áður en þessi viðskipti hafi átt sér stað hafi A banki hf. lánað S, félagi skráðu á Tortola í eigu CC, félags í eigu R, einnig skráð á Tortola. Lánsfjárhæðin hafi verið 50.000.000 USD í formi peningamarkaðsláns með gjalddaga 30. september 2008. Ekki verði séð að gengið hafi verið frá láninu með undirrituðum lánssamningi af hálfu lántaka. Í óundirrituðu skjali um sjálfa lánveitinguna komi ekki fram neinar upplýsingar um tryggingar. Lánið hafi verið framlengt tvisvar, fyrst til 14. október 2008 og síðan til 18. nóvember 2008. Lánið hafi  eftir síðastgreindan gjalddaga verið í vanskilum og ekkert verið greitt inn á það. B hafi borgað lánsfjárhæðina til S. Engin greiðsla hafi borist frá A til S við útborgun lánsins en á móti hafi verið myndað peningamarkaðslán (án inngreiðslu peninga) hjá A  frá B 19. september 2008 með gjalddaga 29. september 2008. Innlánið hafi verið greitt af A til B á gjalddaganum 29. september 2009 og hafi greiðslan þá jafngilt 4.554.485.000 kr. Aldrei hafi þó komið greiðsla frá S til A vegna lánsins.

Lánveiting til S sem svari þessari fjárhæð hafi verið samþykkt eftir myndun peningamarkaðslánsins á fundi lánanefndar stjórnar A 24. september 2008 og hafi verið  ætlað til að fjárfesta í „Credit Linked Note“ (CLN sem sé afleiðutegund) útgefinni af L (hér eftir L). Lánanefndin hafi einnig samþykkt viðbótarlán til S að fjárhæð 130 milljónir EUR, tryggt með handveði í hlutafé CC og hlutafé CC í S.

Fyrrgreint lán til Ó hafi verið greitt upp í tvennu lagi fyrir gjalddaga þess. Annars vegar með innborgun 8. október 2008 að fjárhæð 12.520.750.000 kr. frá B sem sögð hafi verið frá fyrrnefnda félaginu S. Greiðslan hafi farið út af bankareikningi 0301-27-032342 í eigu B á grundvelli millifærslubeiðni. Upplýsingar liggi fyrir um að fyrrgreint 50.000.000 USD lán frá A til S hafi verið notað til þess að greiða upp lán A til Ó og hafi innistæðu S verið skipt fyrir íslenskar krónur á háu gengi í kringum 250 kr. fyrir hvern USD. Með skiptum á 50.000.000 USD á svo háu gengi hafi lánið að stærstum hluta greiðst upp en eftirstöðvar Ó lánsins hafi síðan verið greiddar af P þann 9. október 2008 með 401.885.137 kr. millifærslu af bankareikningi hans hjá A. Af hálfu A hafi verið staðfest að lánið væri greitt að fullu með 12.920.097.064,77 kr.

Samkvæmt framansögðu hafi A veitt tveimur félögum skráðum á Tortola (á Bresku Jómfrúareyjum) háar lánafyrirgreiðslur án nokkurra trygginga, annars vegar til félagsins Þ, í eigu P, að fjárhæð 12.863.497.675 kr. og hins vegar S í eigu R, að fjárhæð 50.000.000 USD. Þessi lán séu í vanskilum og ekki líkur á að kröfurnar innheimtist þar sem þessi félög séu eignalaus eftir því sem best sé vitað. Verulegar líkur standi til þess að  bankinn hafi orðið fyrir umfangsmiklu tjóni í formi tapaðra útlána. Lán til félags R sem tryggt hafi verið með sjálfskuldarábyrgð hans hafi hins vegar verið gert upp með umbreytingu á dollaraláni S yfir í íslenskar krónur á yfirgengi.

Kærði hafi verið forstjóri A á Íslandi þegar framangreind meint brot áttu sér stað og setið í einni af lánanefnd bankans. Til rannsóknar sé þáttur hans í hinu meintu brotum. Sérstakur saksóknari telji jafnframt liggja fyrir rökstuddan grun um að tilgangurinn með framangreindum viðskiptum og tilkynningu um þau hafi verið sá að hafa með ólögmætum hætti áhrif á verðmyndun hlutabréfa í A á skipulegum verðbréfamarkaði. Slík háttsemi gæti talist markaðsmisnotkun sem er refsiverð skv. 117. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007.

VI.                 Samantekt

Samkvæmt framansögðu hafi embætti sérstaks saksóknara rökstuddan grun um að í framangreindri háttsemi felist brot gegn ýmsum ákvæðum auðgunarbrotakafla almennra hegningarlaga nr. 19/1940, einkum umboðssvik, skjalabrot samkvæmt sömu lögum, 117. gr., sbr. 146. gr., laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007 og eftir atvikum ákvæðum hlutafélagalaga. Fangelsisrefsing liggi við brotum þessum.

Með vísan til þess sem áður hafi verið rakið telji embætti sérstaks saksóknara að fyrir liggi rökstuddur grunur um mjög stórfelld auðgunarbrot sem valdið hafi A gríðarlegu fjártjóni. Jafnframt liggi fyrir grunur um stórfellda markaðsmisnotkun en þau brot, ásamt innherjasvikum, séu talin ein alvarlegustu brot gegn verðbréfaviðskiptalöggjöfinni. Meint markaðsmisnotkun, sem hér sé til rannsóknar, sé mjög umfangsmikil, kerfisbundin og skipulögð. Mál af þessari stærðargráðu eigi sér ekki hliðstæðu í rannsóknum sakamála hér á landi og þótt víðar væri leitað, hvað fjárhagslega hagsmuni varði. A hafi verið stærsta fjármálafyrirtæki hér á landi og það sé kunnara en frá þurfi að segja hversu mikið tjón hluthafar, kröfuhafar bankans, ríkissjóður og samfélagið í heild hafi orðið fyrir vegna falls bankans en ætla verði að það tjón hafi orðið mun meira en ella vegna hinna meintu brota. Verulegir hagsmunir standi til þess að umrædd brot verði rannsökuð og upplýst vegna afdrifaríkra afleiðinga af háttseminni.

Kærði hafi verið einn af æðstu stjórnendum A, en hann hafi verið forstjóri A á Íslandi þegar framangreind meint brot áttu sér stað. Til rannsóknar sé þáttur hans í hinu meintum brotum. Verði að telja að fyrir liggi rökstuddur grunur um aðild kærða að stórfelldum og kerfisbundnum efnahagsbrotum þegar hann starfaði sem forstjóri A á Íslandi.

Þrír sakborningar hafi verið úrskurðaðir í gæsluvarðhald vegna rannsóknar málsins. Einn þeirra hafi verið leystur úr varðhaldi, en sæti nú farbanni til 28. maí nk. skv. úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur nr. R-209/2010. Síðustu daga hafi verið teknar fjölmargar skýrslur af bæði sakborningum og vitnum og fyrir liggi að teknar verði skýrslur vegna rannsóknar málsins næstu daga.

Kærði hafi verið úrskurðaður í gæsluvarðhald til þriðjudagsins 18. maí nk. vegna málsins með úrskurði héraðsdóms nr. R-208/2010, hinn 11. maí sl. Úrskurðurinn hafi verið kærður til Hæstaréttar sem staðfesti hann með dómi sínum nr. 296/2010 þann 14. maí sl.

Rannsókn málsins hafi miðað vel. Hafi verið teknar skýrslur af bæði sakborningum og fjölmörgum vitnum og hafi framburðir varpað skýrara ljósi á atvik málsins. Hafi m.a. komið fram eindregnir framburðir sem styrkt hafi grun lögreglu um aðild kærða að hinum meintu brotum. Þrátt fyrir að skýrslutökur hafi gengið vel eigi enn eftir að yfirheyra mikilvæg vitni.  Þá eigi eftir að yfirheyra bæði sakborninga og sum vitni að nýju til að varpa skýrara ljósi á atvik máls. Verði þeim yfirheyrslum hraðað og sé stefnt að því að þeirri törn verði lokið í lok næstu viku. Sé nauðsynlegt að kærði verði þá á landinu til að unnt verði að yfirheyra hann að nýju með hliðsjón af því sem þá verði komið fram.  Sé því nauðsynlegt að tryggja nærveru hans á landinu í þágu rannsóknar málsins.

Kærði eigi lögheimili í Æ og búi þar ásamt fjölskyldu sinni. Þyki í ljósi þess veruleg hætta á því að hann muni fara úr landi og reyna þannig að torvelda frekari rannsókn málsins og koma sér undan málssókn. Sé því krafa þessi lögð fram.

Til stuðnings kröfunni sé vísað til niðurstöðu Hæstaréttar í máli nr. 296/2010, þar sem Hæstiréttur dæmdi að kærði skyldi sæta gæsluvarðhaldi til 18. maí nk. vegna rannsóknar málsins. Þar hafi Hæstiréttur tekið fram að skilyrði b-liðar 95. gr. laga um meðferð sakamála væru uppfyllt. Hljóti, að mati sérstaks saksóknara, það sama að eiga við nú.

Með vísan til stöðu rannsóknar málsins og þeirra gífurlegu hagsmuna sem það varði sé ítrekuð sú krafa að dómari banni kærða brottför af landinu, allt til föstudagsins 28. maí nk. kl. 16.00.

Með hliðsjón af framlögðum gögnum verður fallist á með sérstökum saksóknara að rökstuddur grunur sé á því að kærði hafi átt þátt í refsiverðri háttsemi sem fangelsisrefsing er lögð við. Þá liggur fyrir að rannsókn málsins stendur enn yfir  og á eftir að yfirheyra fjölda vitna.  Kærði á lögheimili í Æ og býr þar. Því má ætla að hann muni reyna að komast úr landi og þannig torvelda rannsókn málsins. Er nauðsynlegt að tryggja nærveru kærða í þágu rannsóknarinnar og er því fullnægt skilyrðum 1. mgr. 100. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, sbr. b-liður 1. mgr. 95. gr. laganna til að taka kröfuna til greina eins og hún er fram sett og nánar greinir í úrskurðarorði.

Hervör Þorvaldsdóttir héraðsdómari kvað upp úrskurðinn.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð:

Kærða, X, kt. [...], er bönnuð brottför af landinu allt til föstudagsins 28. maí nk. kl. 16.00.