Fimmtudaginn 19. september 2013.
Nr. 499/2013.	Bogi Ragnarsson (Jóhannes Sigurðsson hrl.) gegn Glitni hf. (Steinunn Hólm Guðbjartsdóttir hrl.)

Kærumál. Fjármálafyrirtæki. Slit. Skuldabréf. Gengistrygging. Réttindaröð.

B lýsti kröfu við slit fjármálafyrirtækisins G hf., sem reist var á því að þegar B hefði greitt upp lán sitt hjá G hf. hefði stofnast endurkrafa hans á hendur G hf. vegna ætlaðra ofgreiðslna af láninu af hans hálfu á lánstímanum, en lánið taldi hann vera um skuldbindingu í íslenskum krónum, sem með ólögmætum hætti hefði verið bundin gengi erlendra gjaldmiðla. Kröfu sína studdi B meðal annars ákvæðum laga nr. 151/2010. Talið var að lán það sem B reisti kröfu sína á hefði verið erlent lán og því var hafnað að viðurkenna að B ætti fjárkröfu á hendur G hf. við slitin. Þá var talið að lög nr. 151/2010, sem B studdi kröfu sína við, gætu ekki tekið til lögskipta sem lokið var fyrir setningu laganna.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Benedikt Bogason og Ólafur Börkur Þorvaldsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 16. júlí 2013 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 22. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 3. júlí 2013, þar sem hafnað var að viðurkenna að sóknaraðili ætti fjárkröfu á hendur varnaraðila við slit hans. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Sóknaraðili krefst þess aðallega að viðurkennt verði að krafa hans njóti stöðu í réttindaröð við slit varnaraðila samkvæmt 3. tölulið 110. gr. laga nr. 21/1991 en til vara 113. gr. sömu laga. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar að öðru leyti en því að hann krefst málskostnaðar í héraði auk kærumálskostnaðar.

Varnaraðili hefur ekki kært úrskurð héraðsdóms fyrir sitt leyti. Kemur krafa hans um málskostnað í héraði því ekki til álita fyrir Hæstarétti.

Svo sem greinir í hinum kærða úrskurði var sakarefni málsins skipt samkvæmt ósk aðila þannig að fyrst yrði dæmt um hvort sóknaraðili eigi fjárkröfu á hendur varnaraðila og hvort sú krafa hafi fallið niður fyrir vanlýsingu, sbr. 118. gr. laga nr. 21/1991. Í þessum þætti málsins er því ekki deilt um fjárhæð kröfunnar.

Hinn 21. febrúar 2007 gaf sóknaraðili út veðskuldabréf til varnaraðila en efni þess og skilmálum er lýst í úrskurði héraðsdóms. Sóknaraðili greiddi upp skuldabréfið 9. október 2008 en Fjármálaeftirlitið hafði 7. þess mánaðar skipað varnaraðila skilanefnd, sem tók við réttindum og skyldum stjórnar og hluthafafundar í honum samkvæmt heimild í 100. gr. a. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008. Sóknaraðili reisir málatilbúnað sinn á því að lánið sem skuldabréfið fyrir hafi verið í íslenskum krónum en fjárhæð þess á ólögmætan hátt bundin gengi erlendra gjaldmiðla. Af þeim sökum hafi hann ofgreitt skuldina og eigi því endurkröfu á hendur varnaraðila. Með vísan til forsenda hins kærða úrskurðar verður staðfest sú niðurstaða hans að um lán í erlendum myntum hafi verið að ræða. Samkvæmt því stofnaðist ekki endurkrafa á hendur varnaraðila þegar hann greiddi upp skuldabréfið. Jafnframt verður fallist á það með héraðsdómi að lög nr. 151/2010 sem leiddu meðal annars til breytinga á lögum nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu geti ekki tekið til lögskipta sem var lokið fyrir setningu laganna. Samkvæmt þessu verður hinn kærði úrskurður staðfestur.

Rétt er að kærumálskostnaður falli niður.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Kærumálskostnaður fellur niður.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 3. júlí 2013.

                Þetta mál, sem barst dóminum, 21. nóvember 2011, með bréfi slitastjórnar Glitnis hf., var þingfest 9. janúar 2012 og tekið til úrskurðar 22. maí 2013.

                Sóknaraðili, Bogi Ragnarsson, kt. 280681-4749, Rauðási 21, Reykjavík, krefst þess að fjárkrafa sem hann lýsti í bú varnaraðila, 1. október 2011, verði viður­kennd sem bús­krafa skv. 110. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 3. mgr. 102. gr. 161/2002.

                Til vara krefst sóknaraðili þess að fjárkrafa hans verði viðurkennd sem almenn krafa skv. 113. gr. ofangreindra laga.

                Sóknaraðili krefst einnig málskostnaðar úr hendi varnaraðila.

                Varnaraðili, slitabú Glitnis hf., kt. 550500-3530, Sóltúni 26, Reykjavík, krefst þess að kröfu sóknaraðila verði hafnað og staðfest verði sú afstaða varnaraðila að krafan sé fallin niður gagnvart búinu samkvæmt 1. mgr. 118. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 4. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002.

                Varnaraðili krefst einnig málskostnaðar úr hendi sóknaraðila.

Málavextir

                Sóknaraðili er félagsfræðingur að mennt og starfar sem grunnskóla­kenn­ari en hefur hvorki sérþekkingu á fjármálagerningum né lögum. Hann gaf, 21. febrúar 2007, út veðskuldabréf í erlendum gjaldmiðlum til Glitnis banka hf. en það nam jafn­virði 6.880.000 kr. miðað við gengi 7. febrúar 2007. Með bréfinu veitti bankinn sóknaraðila hús­næðis­lán til 40 ára, tryggt með veði í fasteign hans að Kárs­nes­braut 23, Kópa­vogi. Lánið átti að greiðast upp með 160 afborg­unum. Fyrsti gjald­dagi var 1. maí 2007.

                Í bréfinu segir að sóknaraðili viðurkenni með undirritun sinni að skulda Glitni banka tilgreindar fjárhæðir í fimm mismunandi myntum, nánar tiltekið 10.128 Banda­ríkja­dali, 5.139 bresk pund, 18.860 svissneska franka, 2.440.149 japönsk jen og 35.122 evrur. Í umsókn hans um lánið, 28. febrúar 2007, eru erlendu myntirnar til­greindar á sama hátt og í veð­skulda­bréf­inu. Sama dag greiddi bankinn 6.806.742 íslenskar krónur inn á almennan reikning sóknar­aðila en ekki gjald­eyris­reikning. Ástæðu þess að sókn­ar­aðili fékk lægri fjárhæð í íslenskum krónum útgreidda kveður varnaraðili þá að reikna skyldi lánið yfir í íslenskar krónur á því gengi sem skráð var í Seðla­banka Íslands á útborgunardegi. Vegna gengisbreytinga frá 7. febrúar til 28. febrúar 2008 hafi fjárhæðin sem lögð var inn á banka­reikning sóknar­aðila lækkað um ríflega 70.000 kr. frá fyrsta viðmiðunardegi. Ekki hefur verið skýrt hvers vegna lánsumsóknin er dag­sett viku síðar en lánið.

                Í veðskuldabréfinu er bank­anum ekki veitt sérstök heim­ild til að greiða lánið út í íslenskum krónum en í umsókninni um lánið er til­greindur reikningur fyrir íslenskar krónur til að leggja lánið inn á. Í veð­skulda­bréf­inu er tekið fram að lán­taki skuli inna afborganir af hendi í íslenskum krónum.

                Síðar þetta ár, 15. nóvember 2007, seldi sóknaraðili fasteign sína að Kárs­nes­braut og óskaði eftir því við varnaraðila að fá að halda erlenda láninu þar sem hann hygðist kaupa sér aðra íbúð. Varnaraðili samþykkti það og aflétti veðinu, 9. janúar 2008, gegn hand­veði í banka­reikningi sóknaraðila til trygg­ingar láninu. Í byrjun árs 2008 var mikil óvissa á fasteignamarkaði. Sóknaraðili fann ekki íbúð sem hann hafði bæði ráð og hug á að kaupa. Á sama tíma hrönnuðust upp kólguský á fjár­mála­himn­inum og gengi íslensku krónunnar lækkaði. Lán sóknaraðila hækkaði í sam­ræmi við það. Þetta ískyggilega ástand ágerð­ist þegar leið á árið og alkunna er að í september og októ­ber 2008 urðu miklar hrær­ingar á fjár­mála­mörk­uðum erlendis sem höfðu veru­leg áhrif á starfsemi íslenskra fjár­mála­fyrir­tækja. Helgina 4. og 5. október 2008 varð ljóst að þrír stærstu bankar lands­ins Lands­bank­inn, Kaupþing og Glitnir gætu ekki tekist á við þennan vanda og væru ófærir um að standa við þær skuldbindingar sem á þeim hvíldu. Af þessum sökum meðal annars setti Alþingi, að kvöldi mánudagsins 6. októ­ber 2008, lög nr. 125/2008, um heimild til fjár­veit­ingar úr ríkissjóði vegna sér­stakra aðstæðna á fjár­mála­mark­aði o.fl., svonefnd neyð­ar­lög. Með 5. gr. laganna, sem varð 100. gr. a. laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrir­tæki, var Fjármálaeftirlitinu veitt heim­ild til að taka yfir vald hluthafafundar fjár­mála­fyrir­tækis. Á grundvelli þessarar heim­ildar tók eftir­litið, 7. október 2008, yfir starfsemi Glitnis banka hf. og skipaði honum skila­nefnd sem tók við réttindum og skyldum stjórnar og hluthafafundar félags­ins. Jafn­framt var stofnaður nýr banki, Nýi Glitnir banki hf.

                Á tímabilinu 15. september til 8. október 2008, hafði sóknaraðili greitt inn á hand­veðsetta reikninginn sinn hjá Glitni banka þar sem bankinn krafði hann ítrekað frek­ari trygginga fyrir lán­inu enda lækkaði gengi krónunnar með hverjum degi. Ætíð varð sóknaraðili við kröfum bankans. Hinn 9. október 2008 krafðist bank­inn þess, enn og aftur, að sókn­ar­aðili setti frek­ari tryggingar eða greiddi lánið upp. Þá ákvað sókn­ar­aðili að koma í veg fyrir frekara tjón og greiða lánið upp en þá námu eftir­stöðvar þess 11.420.816 kr. Sóknaraðili hafði ætíð staðið í skilum og hafði á þessum tíma greitt sex gjald­daga af 160. Ríflega 38 ár voru því eftir af láns­tím­anum. Til þess að greiða lánið upp þurfti hann meðal annars að fá lánað fé frá for­eld­rum sínum. Eðlilega hafði þessi þróun mála veru­leg áhrif á fjár­hags­stöðu sóknaraðila.

                Með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, 14. október 2008, var eignum og skuldum Glitnis banka ráð­stafað til Nýja Glitnis banka hf. Sam­kvæmt ákvörð­un­inni tók nýi bank­inn yfir flestallar innlendar eignir og skuldir gamla bankans. Sóknaraðili telur ótví­rætt að veðskuldabréf hans hefði færst yfir til Nýja Glitnis banka á grundvelli ákvörð­unar eftirlitsins hefði það ekki þá þegar verið greitt upp. Einungis hafi munað fimm dögum á því hvort lánið flyttist yfir til nýja bankans.

                Með gildistöku laga nr. 44/2009, 22. apríl 2009, var varnaraðili tekinn til slita­með­ferðar. Samkvæmt bráða­birgða­ákvæði lag­anna var slitameðferðin kennd við greiðslu­stöðvun á meðan heimild varnaraðila til greiðslu­stöðvunar á grundvelli laga nr. 129/2008 um breytingu á lögum nr. 161/2002 var enn í gildi. Héraðsdómur Reykja­víkur skipaði varnaraðila slitastjórn, 12. maí 2009. Sam­kvæmt lögum nr. 44/2009 gilda reglur laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. í megin­atriðum um slita­með­ferð fjármálafyrirtækja, þar á meðal um meðferð krafna á hendur slíku fyrir­tæki. Slitastjórn birti innköllun til skuldheimtumanna í fyrra sinn í Lög­birt­inga­blað­inu, 26. maí 2009. Kröfulýsingarfrestur var ákveðinn sex mánuðir og lauk honum því 26. nóv­em­ber 2009. Skilanefnd og slita­stjórn óskuðu eftir því að Glitnir hf. yrði tekinn í form­lega slita­með­ferð fyrir 24. nóv­em­ber 2010 þegar hámarkslengd greiðslu­stöðv­unar rynni út. Héraðs­dómur Reykjavíkur úrskurð­aði, 22. nóvember 2010, að Glitnir hf. væri tekinn til formlegrar slita­með­ferðar.

                Í dómum sem voru kveðnir upp 16. júní 2010 í málum nr. 92/2010 og 153/2010 komst Hæstiréttur að þeirri niður­stöðu að gengistrygging lána í íslenskum krónum væri óheimil samkvæmt lögum nr. 138/2001 um vexti og verðtryggingu. Sókn­ar­aðili telur óumdeilt að lánið sem hann greiddi upp hafi verið bundið gengi erlendra mynta á ólögmætan hátt. Veðskuldabréfið hafi verið hús­næð­is­lán í erlendum gjald­miðlum að jafnvirði 6.880.000 íslenskra króna. Það hafi verið greitt sóknaraðila í íslenskum krónum og hafi sóknaraðila jafnframt borið að greiða af láninu í íslenskum krónum, sbr. 5. gr. veðskuldabréfsins.

                Frá 31. maí 2001 gilti sú regla samkvæmt 18. gr. laga nr. 38/2001 að teldist láns­samn­ingur ógildur í heild eða að hluta og hefði endurgjald verið greitt bæri kröfu­hafa að endurgreiða skuld­ara þá fjárhæð sem hann hefði þannig ranglega af honum haft.

                Hinn 28. desember 2010 tóku gildi lög nr. 151/2010. Með þeim var allmörgum máls­greinum bætt við 18. gr. laga nr. 38/2001 og sex bráða­birgða­ákvæðum bætt við lögin. Í einu þeirra, bráðabirgðaákvæði X, segir að í þeim tilvikum þar sem hús­næðis­lán hafi verið greitt út í íslenskum krónum en endur­greiðsla lánsins hafi verið miðuð við gengi erlendra gjaldmiðla skuli miða uppgjör vegna ofgreiðslu við 18. gr. laganna. Tekið er fram að lán­veitanda beri að hafa frum­kvæði að uppgjöri vegna slíkra lána og skuli uppgjör fara fram innan 90 daga frá gildistöku laganna. Þar sem lánið hafði verið greitt upp endurreiknaði Glitnir banki ekki lán sóknaraðila og sendi honum því ekki endur­útreikning þar sem metið var hvort og hversu mikið hann hefði ofgreitt þegar hann gerði lánið upp 9. októ­ber 2008.

                Frá og með 24. febrúar 2009 hét Nýi Glitnir banki hf., sem hafði tekið við inn­lendum eignum og skuldum gamla bankans, Íslandsbanki hf. Hinn 30. des­em­ber 2010 til­kynnti bankinn að hann myndi, í samræmi við nýsett lög nr. 151/2010, end­ur­reikna hús­næð­is­lán í erlendri mynt auk annarra erlendra lána með veði í eigin íbúð­ar­húsnæði. Í byrjun árs 2011 fór sóknaraðili að leita réttar síns á grund­velli hinna nýju laga. Meðal annars sendi hann Íslands­banka bréf, 3. febrúar 2011, og krafðist þess að ofgreiðslan yrði end­ur­greidd sér. Með bréfi, 14. apríl 2011, hafnaði Íslandsbanki kröf­unni á þeim grund­velli að kröfur, sem gerðar voru upp áður en nánar ákveðnar eignir og skuldir Glitnis banka voru færðar yfir til Nýja Glitnis banka hf. (síðar Íslands­banka) með ákvörðun Fjár­mála­eftir­lits­ins, 14. október 2008, hafi ekki færst yfir til Íslands­banka.

                Eftir þetta átti sóknaraðili í frekari samskiptum við Íslandsbanka og fjár­mála­ráðu­neytið vegna kröfu sinnar en þau samskipti skiluðu honum ekki árangri. Í kjöl­farið eða 1. október 2011 lýsti nýr lögmaður sóknaraðila fyrir hann kröfu í bú varn­ar­aðila samtals að fjár­hæð 8.011.685 kr.

                Sóknaraðili sundurliðaði kröfu sína þannig í kröfulýsingunni:

Höfuðstóll (ofgreiðsla á láni)                                                                  4.730.711 kr.

Dráttarvextir 9. október 2008 til 1. október 2011                               3.280.974 kr.

Samtals                                                                                                       8.011.685 kr.

                Kröfunni var aðallega lýst sem búskröfu, samkvæmt 3. tölulið 110. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., sbr. 3. mgr. 102. gr. laga nr. 161/2002. Til vara var kröf­unni lýst sem almennri kröfu samkvæmt 113. gr. laganna.

                Með bréfi, 12. október 2011, hafnaði slitastjórn varnaraðila kröfu sóknaraðila. Sóknaraðili var boðaður á sátta­fund, 8. nóvember 2011. Á þeim fundi var honum gerð grein fyrir þeirri afstöðu slitastjórnarinnar að kröfunni hefði verið lýst of seint. Þar sem varn­ar­aðili teldi undan­þágu­heimildir 118. gr. laga nr. 21/1991 ekki eiga við væri krafan fallin niður gagnvart búinu. Þar sem sókn­ar­aðili sætti sig ekki við afstöðu varn­ar­aðila beindi skipta­stjóri ágreiningnum til héraðs­dóms til úrlausnar, í samræmi við 120. gr., sbr. 171. gr., laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl.

                Í bréfi slitastjórnar, 21. nóvember 2011, var því álitaefni vísað til dómsins hvort sókn­ar­aðili ætti kröfu í bú varnaraðila svo og hvort hún hefði borist innan lög­boð­inna tíma­fresta. Í greinargerð sinni til dómsins krafðist sóknaraðili viður­kenn­ingar á til­tek­inni fjár­hæð úr búi varnaraðila. Þar sem sú krafa var víðtækari en það ágrein­ings­mál sem slita­stjórnin vísaði til dómsins lögðu málsaðilar, á dómþingi 27. mars, fram sam­eigin­lega bókun þar sem þeir óskuðu þess, með heimild í 31. gr. laga nr. 91/1991, að sakar­efni máls­ins yrði skipt þannig að fyrst yrði dæmt um það hvort sókn­ar­aðili hafi lýst lög­mætri kröfu í bú varnaraðila og hvort réttaráhrif vanlýsingar sam­kvæmt 118. gr. laga nr. 21/1991 eigi við um kröfuna.

                Frá og með 1. janúar 2012 tók slitastjórn Glitnis formlega við öllum verk­efnum skilanefndar bankans og skilanefndin lét af störfum.

Málsástæður sóknaraðila

                Sóknaraðili styður aðalkröfu sína tveimur málsástæðum. Fyrst byggir hann á því að hann hafi hafi orðið fyrir tjóni í skilningi 3. töluliðar 110. gr. laga nr. 21/1991 þegar hann hafi ofgreitt varnaraðila, 9. október 2008, þar sem í láns­samn­ingi hans hafi falist ólögmæt gengistrygging. Verði ekki fallist á þessa málsástæðu byggir hann á því, að hann hafi orðið fyrir tjóni þar sem varn­ar­aðili hafi ekki, í samræmi við fyrir­mæli laga nr. 151/2010, endurgreitt honum það sem oftekið var.

                Til stuðnings fyrstu málsástæðu sinni vísar sóknaraðili til þess að undir 110. gr. laga nr. 21/1991 falli þær kröfur sem hafi orðið til á hendur þrota­búinu eftir upp­kvaðn­ingu úrskurðar héraðsdómara um töku bús­ins til gjald­þrota­skipta með samn­ingum skiptastjóra eða vegna tjóns sem búið bakar öðrum. Að mati sókn­ar­aðila hafi slita­með­ferð bankans í raun hafist 7. október 2008 og skil­yrði ákvæð­is­ins um að krafan hafi stofnast eftir upphaf búskipta því upp­fyllt. Í dómum Hæsta­réttar í málum nr. 441/2011 og 112/2012 hafi verið staðfest að búskipti stóru bankanna þriggja hafi í raun hafist þegar þeim var skipuð skila­nefnd.

                Varnaraðili hafi valdið sóknaraðila tjóni þar sem sókn­ar­aðili hafi í góðri trú ofgreitt varnaraðila fjármuni. Það sé óumdeilt að sóknar­aðili hafi skuldað varnaraðila á grundvelli umrædds veðskuldabréfs. Hins vegar hafi fjár­hæð þeirrar kröfu sem varn­ar­aðili hélt uppi gegn sóknaraðila á grundvelli veð­skulda­bréfs­ins verið of há og útreikn­ingar meðal annars miðaðir við ólögmæta gengis­tryggingu. Þá hafi varnaraðili kraf­ist þess að sóknaraðili annaðhvort setti auknar trygg­ingar fyrir láninu inn á hand­veð­setta reikninginn (þegar trygg­ingar fyrir láninu voru í raun full­nægjandi) eða greiddi lánið upp. Þessum ólögmætu kröfum hafi varnaraðili, sem þá var fjár­mála­fyrir­tæki með starfsleyfi og starfaði undir stjórn skila­nefndar sem skipuð var af Fjár­mála­eftir­lit­inu, beint að sókn­ar­aðila, sem sé einstaklingur.

                Sóknaraðili hafi ekki séð sér annað fært en að greiða upp lánið, 9. október 2008, en áður hafi hann sett frekari tryggingar fyrir láninu með því að leggja fjár­muni inn á hand­veð­setta reikninginn á tímabilinu frá 15. september til greiðsludags. Varnar­aðili hafi valdið sóknar­aðila tjóni með því að beina til hans og halda til streitu of hárri og ólögmætri kröfu, veita ofgreiðsl­unni viðtöku og endur­greiða sóknaraðila ekki þegar í stað þess sem ofgreitt var. Sam­kvæmt almennum reglum kröfuréttar hafi varnaraðila borið að endur­greiða sókn­ar­aðila þá fjár­hæð sem ofgreidd var en það hafi hann hins vegar ekki ennþá gert. Byggir sókn­ar­aðili á því að gera eigi ríkar kröfur til skila­nefnda og slitastjórna sem skip­aðar hafi verið til fara með stjórn fjár­mála­fyrir­tækja, sem hafi starfs­leyfi, til að haga öllum störfum sínum og aðgerðum í samræmi við lög og reglur sem um starf­sem­ina gilda. Það sé ótæk niður­staða að fjár­mála­fyrir­tæki með starfsleyfi, sem sé stýrt af skilanefnd, geti haldið uppi ólög­mætum kröfum gagn­vart við­skipta­mönnum sínum, tekið á móti fjármunum á þeim grund­velli og komist hjá endur­greiðslu þar sem við­skipta­vinurinn, sem ekki búi yfir sér­fræði­þekk­ingu, hafi innt greiðsl­una af hendi í góðri trú. Slík niðurstaða gangi ekki ein­ungis gegn öllum sann­girn­is­rökum og meginreglu um jafnræði kröfuhafa við slita­með­ferð, heldur leiði hún einnig til órétt­mætrar auðgunar ann­arra kröfu­hafa varn­ar­aðila. Þá standist slík fram­kvæmd ekki þær kröfur sem gerðar séu til fjár­mála­fyrir­tækja með starfsleyfi í lögum nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrir­tæki og lögum nr. 108/2007 um verð­bréfa­við­skipti og reglu­gerðum settum á grund­velli þeirra. Þannig sé ljóst að varnaraðili hafi, á sak­næman og ólögmætan hátt, bakað sókn­ar­aðila tjón með aðgerðum sínum.

                Verði ekki fallist á framangreint byggir sóknaraðili aðalkröfu sína á því að hann eigi endurgreiðslukröfu á hendur varnaraðila sem hafi stofnast 9. október 2008. Telur sóknaraðili endurgreiðslukröfuna uppfylla skilyrði 3. töluliðar 110. gr. laga nr. 21/1991 þar sem lánið var gert upp með sérstökum samningi á milli sóknaraðila og varn­ar­aðila.

                Verði ekki fallist á að búskipti varnaraðila hafi hafist 7. október 2008 heldur síðar þá byggir sóknaraðili á því að krafa hans hafi engu síður stofnast eftir upphaf slita­með­ferðar varnaraðila og teljist búskrafa samkvæmt 3. tölulið 110. gr. laga nr. 21/1991.

                Í annan stað byggir sóknaraðili á því að krafa hans hafi orðið til við gildistöku laga nr. 151/2010. Með þeim hafi meðal annars verið gerðar breyt­ingar á 18. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu og sex bráðabirgðaákvæðum bætt við lögin. Í einu þeirra, bráða­birgða­ákvæði X, segi að í þeim tilvikum þar sem húsnæðislán hafi verið greitt út í íslenskum krónum en við endurgreiðslu lánsins miðað við gengi erlendra gjald­miðla, skuli miða upp­gjör vegna ofgreiðslu við reglur 18. gr. vaxtalaga eins og hún varð við gildistöku breyt­ingar­lag­anna. Enn fremur beri lánveitanda að hafa frum­kvæði að uppgjöri slíkra lána og skuli það fara fram innan 90 daga frá gildis­töku lag­anna. Varnaraðili hafi ekki sinnt laga­skyldu sinni og hafi ekki enn sent sókn­ar­aðila endurútreikning vegna ofgreiðslu á láninu. Telur sóknaraðili því að krafa hans hafi í raun stofnast eftir að varn­ar­aðila hafi verið skipuð slitastjórn og slita­með­ferð hans hófst og sé því búskrafa, sbr. 3. tölu­lið 110. gr. laga nr. 21/1991.

                Til vara krefst sóknaraðili þess að fjárkrafa hans verði viðurkennd sem almenn krafa samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991. Varnaraðili hafi byggt á því að kröfu sókn­ar­aðila hafi verið lýst of seint og að henni verði ekki komið að á grundvelli 118. gr. laga nr. 21/1991. Í 5. tölulið 118. gr. segi meðal annars að hafi kröfu, sem hafi stofnast eftir að bú er tekið til gjaldþrotaskipta, verið lýst án ástæðulausra tafa og áður en boðað hafi verið til skiptafundar um frumvarp til úthlutunar úr búinu, skuli hún ekki falla niður gagn­vart því.

                Sóknaraðili byggir á því að krafa hans uppfylli skilyrði 5. töluliðar 118. gr. Hún hafi stofnast eftir að slitameðferð varnaraðila hófst, þar sem stöðu varnar­aðila, 7. októ­ber 2008, megi jafna til þess að hafin væru gjaldþrotaskipti á búi hans, þegar skila­nefnd var skipuð sbr. dóma Hæsta­réttar í málum nr. 441/2011 og 112/2012.

                Verði ekki fallist á þetta byggir sóknaraðili á því að krafa hans hafi stofnast 28. des­em­ber 2010 við gildistöku laga nr. 151/2010, þar sem meðal annars voru settar laga­reglur um uppgjör á ólögmætum gengistryggðum lánum. Ekki hafi verið ljóst hvernig ætti að haga uppgjöri á ofgreiddum lánum sem fólu í sér ólög­mæta geng­is­trygg­ingu fyrr en með setningu laganna og breytingu á 18. gr. vaxtalaga. Sóknaraðili bendir jafnframt á að varnaraðili hafi verið sérfróður aðili í láns­við­skiptum og hann hafi aldrei upplýst sóknaraðila um að í umræddu láni hafi falist ólögmæt gengis­trygg­ing og að hann ætti rétt á endurgreiðslu.

                Verði ekki fallist á framangreint byggir sóknaraðili á því að krafa hans hafi fyrst getað stofnast 16. júní 2010, það er á þeim degi er fyrrnefndir dómar Hæsta­réttar nr. 153/2010 og 92/2010 um ólögmæti gengistryggingar lánssamninga voru kveðnir upp. Bankinn hafi verið sérfróður um láns­við­skipti. Sóknaraðili hafi treyst því að útreikn­ingar hans væru réttir og byggðir á lög­mætum grundvelli. Því hafi ekkert til­efni verið fyrir sóknaraðila til þess að ætla að í láninu sem hann ofgreiddi fælist ólög­mæt geng­is­trygg­ing, fyrr en í fyrsta lagi eftir að dómarnir voru kveðnir upp.

                Að öllu framangreindu virtu telur sóknaraðili ljóst að krafa hans hafi fyrst orðið til eftir upphaf slitameðferðar varnaraðila og það skilyrði 5. töluliðar 118. gr. laga nr. 21/1991 sé því uppfyllt. 

                Þá telur sóknaraðili þann drátt sem varð á því að hann lýsti kröfu í bú varn­ar­aðila ekki hafa verið ástæðulausan. Ekki hafi legið fyrir að gengistrygging lána í íslenskum krónum væri ólögmæt fyrr en í fyrsta lagi með dómum Hæsta­réttar 16. júní 2010 og óvíst hvernig uppgjör krafna vegna ofgreiðslu á ólögmætum gengis­tryggðum lánum skyldi háttað fyrr en með gildistöku laga nr. 151/2010. Eðli málsins samkvæmt verði jafnframt að játa sóknaraðila nokkuð svig­rúm til þess að meta hvort lán hans hafi verið ólögmætt. Þá telur sóknaraðili það ekki standast að varnaraðili geti hafnað kröfu sókn­ar­aðila sem of seint fram kom­inni í ljósi þess að varnaraðili hafi ekki enn sent sókn­ar­aðila endurútreikning á lán­inu sem honum var skylt að gera samkvæmt lögum nr. 38/2001. Þannig sé enn óljóst hvort varn­ar­aðili hafi athugað lán sóknaraðila og hvort hann telji lánið tengt gengi erlendra mynta á ólög­mætan hátt. Þá hafi verið óljóst að hverjum sóknaraðili ætti að beina kröfu sinn en hann hafi leitað bæði til Íslands­banka og fjármálaráðuneytisins, í góðri trú, á árinu 2011 vegna hennar. Að framan­greindu virtu telur sóknaraðili þann drátt á því að hann lýsti kröfu sinni í bú varn­ar­aðila ekki geta talist ástæðulausan.

                Þá sé óumdeilt að ekki hafi verið boðað til skiptafundar um frumvarp til úthlut­unar úr búi varnaraðila og telur sóknaraðili því kröfuna eiga að komast að þar sem skil­yrði 5. töluliðar 118. gr. laga nr. 21/1991 séu uppfyllt.

                Sóknaraðili krefst þess að viðurkennt verði að fjárkrafa hans beri dráttarvexti frá 9. október 2008 til greiðsludags. Hann byggir jafnframt á því að í dráttarvaxtakröfu hans felist krafa um aðra og lægri vexti, þar með talið vexti samkvæmt II. og IV. kafla laga nr. 38/2011, verði ekki fallist á að krafa hans skuli bera dráttarvexti frá 9. október 2008. 

                Sóknaraðili krefst sömu fjárhæðar í aðal- og varakröfu og sundurliðast hún svo:

Höfuðstóll (ofgreiðsla)                                                                             4.684.691 kr.

Ofgreiddir vextir að nafnvirði                                                                     102.504 kr.

Staða kröfu 9. október 2008                                                                   4.787.195 kr.

Dráttarvextir frá 9. október 2008 til 27. mars 2012                           3.458.945 kr.

Samtals krafa miðað við 27. mars 2012                                              8.246.540 kr.

                Til stuðnings kröfu sinni vísar sóknaraðili til almennra reglna kröfuréttar, svo og til laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., einkum 110. og 113. gr. þeirra, laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki og laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti. Sókn­ar­aðili byggir kröfur sínar á ákvæðum laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, einkum bráða­birgða­ákvæði X og XI, svo og 18. gr. og 1. mgr. 6. gr. laganna. Kröfu um málskostnað byggir hann á ákvæðum XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einka­mála.

Málsástæður varnaraðila

                Varnaraðili mótmælir öllum málsástæðum og lagarökum sóknaraðila sem röngum og/eða ósönnuðum. Krafa sóknaraðila byggist á því að uppgreiðsla á veð­skulda­bréfi hafi farið fram á ólögmætan hátt og að sóknaraðili hafi ofgreitt varn­ar­aðila vegna uppgreiðslu lánaskuldbindingar sinnar. Varnaraðili telur þvert á móti að upp­greiðsla sóknaraðila á veðskuldabréfinu hafi verið lögmæt og hafi sóknaraðili ekki getað eignast neina kröfu á hendur varnaraðila vegna hennar. Varnaraðili telur kröfu sókn­ar­aðila jafn­framt of seint fram komna, enda sé kröfulýsingarfrestur útrunn­inn og skil­yrði 118. gr. laga nr. 21/1991 ekki uppfyllt.

Uppgreiðsla á veðskuldabréfi er byggð á löglegu láni

                Varnaraðili hafnar því alfarið að lánsskuldbinding samkvæmt veð­skulda­bréf­inu frá 21. febrúar 2007 hafi verið í íslenskum krónum. Í skuldabréfinu viður­kenni sókn­ar­aðili að hann skuldi varnaraðila tilteknar erlendar fjárhæðir. Jafn­virði hins erlenda láns í íslenskum krónum, á gengi 7. febrúar 2007, hafi svo verið til­greint. Grunn­vextir hverrar myntar séu mismunandi. Á þessum tíma hafi ekki verið nein gjald­eyris­höft og því hægt að velja þá mynt sem hið erlenda lán yrði greitt út í og telur varn­ar­aðili lánið því löglegt.

                Í 5. gr. veðskuldabréfsins segi að greiðslur af láninu skuli vera í íslenskum krónum og að varnaraðili verði að reikna út fjárhæð hverrar afborgunar og/eða vaxta miðað við skráð sölugengi Seðlabanka Íslands á þeim gjaldmiðlum sem sóknaraðili tók að láni allt að 10 dögum fyrir gjalddagann. Þannig sé skýrt tekið fram að lánið sé í erlendum myntum, en um það samið að greiðslur fari fram í íslenskum krónum.

                Enda þótt lánsfjárhæðin hafi verið greidd út í íslenskum krónum og lánið endur­greitt með íslenskum krónum fái það ekki breytt þeirri niðurstöðu að láns­skuld­bind­ingin sé í erlendri mynt. Því sé ekki nein þörf á að horfa til annarra atriða svo sem  greiðslu höfuðstóls og afborg­ana og vaxta. Að þessu leyti sé skýr greinar­munur á þessu láni annars vegar og þeim sem reyndi á í þeim Hæstaréttardómum sem sóknar­aðili vísi til, þar sem vafi hafi leikið á um þetta atriði.

                Öndverð niðurstaða leiddi til þess að enda þótt lánsskuldbindingin sem slík sé í erlendri mynt teldist lánið allt að einu vera í íslenskum krónum þar sem það hefði verið greitt út í íslenskum krónum og varnaraðili efnt skyldu sína í íslenskum krónum. Slík niður­staða þýddi jafnframt að væri lánsskuldbinding tiltekin í íslenskum krónum, en andvirði hennar greitt út og/eða endurgreitt í erlendri mynt, teldist lánið ekki lán í íslenskum krónum. Slík niðurstaða standist augljóslega ekki.

                Varnaraðili bendir jafnframt á það að lánið hafi verið greitt út í íslenskum krónum af þeirri ástæðu að sóknaraðili hafi sjáanlega viljað nýta sér lánsfjárhæðina í íslenskum krónum. Ekkert hefði verið því til fyrirstöðu að greiða láns­fjár­hæðina út í hinum erlendu myntum hefði sóknaraðili óskað þess. Varnar­aðili telur það hins vegar með öllu útilokað og í andstöðu við viðurkennd sjónarmið um samningsfrelsi að leggja þá skyldu á lánveitanda að afhenda fjármunina í hinni erlendu mynt, eða inn á gjald­eyris­sreikning, til þess að lánsskuldbinding geti verið í erlendri mynt. Niður­staðan í fjárhagslegu tilliti sé sú sama, hvort sem er fyrir lán­veit­anda eða lántaka, það er án tillits til þess hvort andvirði fjárhæðarinnar hafi verið lagt inn á reikn­ing í íslenskum krónum eða ekki. Varnaraðili telur með öllu úti­lokað, að líta megi fram hjá efni lánssamnings nánast að öllu leyti á þeim grundvelli einum að lán­taki hafi ekki fengið tiltekinn gjaldmiðil í sína vörslu, þegar fyrir liggi að hann hafi hvorki beðið um hann né haft fyrir hann not og hefði skipt honum með aðstoð lán­veit­enda þegar í stað. Sömu sjónarmið eigi að mati varnaraðila við um greiðslu afborgana og vaxta að breyttu breytanda.

                Varnaraðili bendir einnig á að í lánsumsókn hafi sóknaraðili óskað eftir því að lánið yrði í erlendri mynt. Þannig sé fullt samræmi milli láns­um­sókn­ar­innar og veð­skulda­bréfs­ins í þessu tilliti. Ekki fari á milli mála að sóknaraðili hafi viljað skuld­binda sig í erlendri mynt. Meginreglan sé að mönnum sé frjálst að bindast skuld­bind­ingum með samn­ingum við aðra þannig að samningar teljist gildir nema sýnt sé fram á að þeir fari í bága við ófrávíkjanlegar reglur settra laga.

                Varnaraðili telur vafalaust að lánið sé ekki gengistryggt íslenskt lán og því ekki sambærilegt þeim lánum sem reynt hafi á í dómum Hæstaréttar í málum nr. 92/2010 og 153/2010 sem sókn­ar­aðili hafi vísað til. Varnaraðili telur kröfu sóknar­aðila falla í annan flokk en þann sem hin ólöglegu geng­is­tryggðu lán falli í. Í dómi Hæsta­réttar í máli nr. 520/2011 hafi sambærilegt skulda­bréf komið til úrlausnar dóms­ins en málinu hafi verið vísað frá héraðsdómi þar sem það lán sem var til skoðunar hafi verið talið fela í sér ólögmæta gengistryggingu. Hæsti­réttur hafi vísað málinu aftur heim í hérað þar sem ekki yrði fallist á að það skulda­bréf sem reyndi á í því máli væri sambærilegt þeim skulda­bréfum sem voru til skoð­unar í dómum Hæsta­réttar í málum nr. 153/2010 og 92/2010. Meðal annars komi fjár­hæð skuld­bind­ingar sam­kvæmt bréfinu í erlendum gjald­miðlum skýrt fram þar sem greind sé fjár­hæð skuldar. Svo sem greini í for­sendum dóma Hæstaréttar 16. júní 2010 fari skuld­bind­ing í erlendum gjaldmiðli ekki gegn ákvæðum laga nr. 38/2001. Fram­an­greindir dómar Hæstaréttar væru því ekki fordæmi fyrir ólögmæti þeirrar skuld­bind­ingar sem fjallað væri um í málinu.

                Af öllu framangreindu leiði að enda þótt lánið hafi verið greitt út í íslenskum krónum og sóknaraðili hafi endurgreitt það með íslenskum krónum, fái það ekki breytt þeirri niður­stöðu að láns­skuldbindingin sé í erlendri mynt. Þetta sýni ákvæði skulda­bréfs­ins sjálfs, lánsumsóknarinnar og skýr vilji samningsaðila. Af þessum sökum beri að stað­festa afstöðu slitastjórnarinnar og hafna kröfu sóknaraðila, enda sé hún ekki til og ósönnuð með öllu.

Krafa sóknaraðila of seint fram komin og uppfyllir ekki skilyrði 118. gr. laga nr. 21/1991

                Varnaraðili hafnar því að krafa sóknaraðila komist að við slitin þar sem sókn­ar­aðili hafi lýst kröfu sinni of seint og undan­tekn­ing­ar­tilvik 118. gr. laga nr. 21/1991 eigi ekki við.

                Sóknaraðili haldi því fram að hann hafi eignast kröfu sína þegar hann greiddi lánið upp 9. október 2008 en honum hafi ekki mátt vera ljós sú krafa fyrr en síðar. Sókn­ar­aðili telji Hæstaréttardóma sem féllu 16. júní 2010 hafa fyrst staðfest að hann hafi ofgreitt bankanum og að lög nr. 151/2010, hafi á einhvern hátt staðfest þann skiln­ing. Hæsta­réttar­dóm­arnir sem sóknaraðili vísi til geti ekki verið fordæmi um kröfu sóknaraðila, enda byggi þeir á öðrum samn­ingum og forsendum.

                Varnaraðili telur heimildir til að koma kröfu að eftir lok kröfulýsingarfrests tæm­andi taldar í 118. gr. laga nr. 21/1991. Hann bendir jafnframt á að lög nr. 151/2010, sem fólu í sér breytingu á lögum nr. 38/2001, um vexti og verð­trygg­ingu, hafi tekið gildi 28. desember 2010. Þar sem atvik þessa máls hafi átt sér stað fyrir þann tíma beri samkvæmt lagaskilareglum að miða við lögin eins og þau voru fyrir breyt­ingu. Samkvæmt 2. mgr. 18. gr. laga nr. 38/2001, fyrir gildistöku breyt­inga­lag­anna, hafi kröfuhafa borið að endurgreiða skuldara þá fjárhæð sem hann hefði rang­lega haft af honum ef samningur um vexti eða annað endurgjald fyrir lánveitingu eða umlíðun skuldar eða dráttarvexti teldist ógildur. Byggir varnaraðili á því að þessi laga­regla leysi sóknaraðila ekki undan þeirri grundvallarskyldu að lýsa kröfu sinni við slita­með­ferð varnaraðila. Lögskýringarreglur geti ekki leitt til þess að horft sé fram hjá van­lýs­ingar­áhrifum, enda gangi reglur gjaldþrotaskiptalaga, svo sem um van­lýs­ing­ar­áhrif, framar í þessu tilviki.

                Telji dómurinn að lög nr. 151/2010 hafi þýðingu fyrir úrlausn málsins bendir varn­ar­aðili einnig á að bráðabirgðaákvæðum X og XI hafi fyrst og fremst verið ætlað að taka til endurútreiknings á stöðu lána og hugsanlegrar endurgreiðslu hjá starfandi fjár­mála­fyrirtækjum. Þar sem varnaraðili hafi ekki lengur starfsleyfi sem fjár­mála­fyrir­tæki falli hann þegar af þeirri ástæðu ekki undir gildissvið bráðabirgðaákvæðis XI.

                Jafnvel þótt sóknaraðili gæti sýnt fram á ólögmæti veðskuldabréfsins og sýnt sé fram á að tiltekið tjón hafi hlotist af meintri ofgreiðslu, sé slík krafa of seint fram komin. Kröfulýsingarfresti í slitameðferð varnar­aðila hafi lokið 26. nóv­em­ber 2009 en kröfu­lýsing sóknaraðila hafi ekki borist fyrr en 1. október 2011, eða tæpum tveimur árum síðar. Þrátt fyrir þetta telji sókn­ar­aðili sér heimilt að koma kröfu sinni að.

                Varnaraðili telur þær málsástæður sem sóknaraðili byggi dómkröfur sínar á, ekki eiga við rök að styðjast og að krafa sóknaraðila eigi því ekki að komast að í slita­með­ferð varnar­aðila.

                Sóknaraðili byggi aðallega á því að krafa hans sé búskrafa samkvæmt 3. tölu­lið 1. mgr. 110. gr. Það ákvæði eigi við um kröfur sem hafi orðið til eftir upp­kvaðn­ingu úrskurðar héraðsdómara um töku búsins til gjald­þrota­skipta, með samn­ingum skipta­stjóra eða vegna tjóns sem búið bakar öðrum. Sókn­ar­aðili telji skilanefnd bank­ans hafa, 9. október 2008, valdið honum tjóni með því að taka við greiðslu sóknar­aðila þegar hann ákvað að gera lánið upp. Sókn­ar­aðili haldi því hins vegar ekki fram að krafa hans hafi stofnast þegar hann greiddi lánið upp, heldur þegar tilteknir Hæsta­réttar­dómar féllu, það er 16. júní 2010 eða með gildistöku laga nr. 151/2010, 28 des­em­ber 2010. Varnaraðili telur þessa framsetningu ekki ganga upp, enda geti sóknar­aðili ekki miðað við að krafa í slita­meðferð komist að á þeim grunni að skilanefnd Glitnis hafi með því að taka við greiðslu sem byggði á löglegum samningi valdið sér tjóni. Varnaraðili telur þannig ekki liggja fyrir neina sönnun þess efnis að skilyrði 3. tölu­liðar 1. mgr. 110. gr. laga nr. 21/1991 sé upp­fyllt, sbr. 5. tölulið 118. gr. sömu laga. Sönnunarbyrði fyrir tjóninu hvíli á sókn­ar­aðila, en málsástæða hans sé hvorki studd efnislegum rökum né til­vísun í samninga aðila.

                Sóknaraðili byggi til vara á því að krafa hans sé almenn krafa, enda séu skil­yrði 5. töluliðar 118. gr. laga nr. 21/1991 uppfyllt. Í þeim lið laga­greinar­innar komi fram þrjú skilyrði sem öll þurfi að vera uppfyllt til að hægt sé að koma kröfu að eftir að fresti til þess lýkur samkvæmt 2. mgr. 85. gr. laga nr. 21/1991.

                Í fyrsta lagi þurfi krafan að hafa orðið til eftir uppkvaðningu úrskurðar um að búið sé tekið til gjaldþrotaskipta, í öðru lagi þurfi að lýsa henni án ástæðulausra tafa og í þriðja lagi þurfi að hafa hana uppi áður en boðað hafi verið til skiptafundar um frum­varp til úthlutunar úr búinu. Varnaraðili telji fyrstu tvö skilyrðin ekki upp­fyllt. Kröf­unni sé því vanlýst með þeim áhrifum sem fylgi van­lýs­ingu.

                Varnaraðili telur kröf­una ekki hafa getað stofnast á öðrum degi en 9. októ­ber 2008, þegar lánið var gert upp og að kröfulýsing sóknaraðila beri það jafnframt með sér að það sé skiln­ingur sóknaraðila sjálfs. Dráttarvaxtakrafa sóknaraðila bygg­ist meðal annars á því að meint ofgreiðsla eigi að bera dráttarvexti frá 9. október 2008 þegar krafa sóknar­aðila varð til og einnig sé aðalkrafa sóknaraðila byggð á því að krafan hafi orðið til þegar við uppgreiðslu lánsins. Sóknaraðili geti ekki annars vegar haldið því fram að krafa hans hafi ekki orðið til fyrr en dómur Hæsta­réttar gekk eða ákveðin lög voru sett, og hins vegar miðað við að krafan skuli þrátt fyrir það bera drátt­ar­vexti frá þeim degi sem meint ofgreiðsla á sér stað. Verði hins vegar fallist á skýr­ingar sóknaraðila á því hvenær krafa hans stofnaðist fyrst, telur varnar­aðili engu að síður að annað skilyrði laga­greinar­innar teljist ekki upp­fyllt, þ.e. að kröf­unni hafi verið lýst án ástæðulausra tafa.

                Varnaraðili tekur fram að þegar krafa komist að eftir að kröfulýsingarfresti lýkur sé kröfuhöfum mismunað og þannig gengið gegn meginreglu gjaldþrotalaganna um jafnræði kröfuhafa. Af þessum sökum beri að túlka undantekninguna þröngt. Sókn­ar­aðili telji sig ekki hafa verið í þeirri stöðu að geta gert sér grein fyrir því að hann ætti kröfu á hendur varnar­aðila og að varnaraðila bæri að senda tilkynningu um hver meint ofgreiðsla veð­skulda­bréfs­ins hafi verið eða að endurútreikningur sýndi að ekkert hafi verið ofgreitt. Í þessu ljósi áréttar varnaraðili að hann sé í slita­með­ferð og hafi starfs­leyfi hans sem fjármálastofnun verið aftur­kallað. Sókn­ar­aðila hafi borið að senda kröfulýsingu, um leið og honum varð ljóst að hann ætti kröfu, eða hefði átt að gera sér grein fyrir því. Sóknar­aðili hafi hins vegar dregið það til 1. októ­ber 2011 að senda kröfu­lýsingu. Varnaraðili telur það ganga þvert gegn til­gangi megin­reglna gjald­þrota­lag­anna um málshraða og jafnræði kröfu­hafa verði sá dráttur sem varð á lýs­ingu kröfu sókn­ar­aðila heimilaður í málinu.

                Til stuðnings kröfum sínum vísar varnaraðili til laga nr. 125/2008 um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl., laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 44. gr. laga nr. 44/2009 og síðari breytinga, laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu og meginreglna gjaldþrotaskiptaréttar um jafn­ræði kröfuhafa og hraða málsmeðferð. Enn fremur vísar hann til laga nr. 151/2010 um breyt­ingu á lögum um vexti og verðtryggingu, lögum um aðgerðir í þágu einstaklinga, heim­ila og fyrirtækja vegna banka- og gjaldeyrishrunsins og lögum um umboðsmann skuld­ara. Kröfu um máls­kostnað byggir varnaraðili á 130. gr., sbr. 129. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einka­mála og kröfu um virðisaukaskatt á lögum nr. 50/1988.

Niðurstaða

                Sóknaraðili tók lán til húsnæðiskaupa hjá Glitni banka hf., 21. febrúar 2007, í formi veðskuldabréfs. Eins og í fjöldamörgum öðrum lánssamningum var sú virkni byggð inn í lánið að lækkaði gengi íslensku krónunnar hækkaði höfuðstóll lánsins og þar með afborganir af honum. Til þess að koma í veg fyrir enn frekari og óyfir­stígan­lega hækkun á láni sínu við efnahagshrunið ákvað sóknaraðili að greiða það upp 9. októ­ber 2008. Á miðju ári 2010 dæmdi Hæsti­réttur að tenging gengis erlendra mynta við lán í íslenskum krónum væri ólög­mæt. Í lok árs 2010 tóku gildi lög sem mæltu fyrir um hvernig fjár­mála­fyrir­tækjum bæri að endur­greiða lán þar sem höfuðstóll og afborg­anir tækju mið af gengi erlendra mynta burtséð frá því hvort lántaki væri talinn hafa tekið lán í íslenskum krónum eða erlendum myntum.

                Ágreiningur þessa máls er sprottinn af því að sóknaraðili telur sig hafa, þegar hann gerði lánið upp, greitt Glitni banka hf. umfram skyldu og telur sig eiga endur­kröfu á hann annaðhvort vegna þess að lán hans hafi verið í íslenskum krónum bundið gengi erlendra mynta á ólög­mætan hátt eða vegna þess að skilanefnd bankans hafi borið, þegar lög 151/2010 tóku gildi, að endurreikna lán hans eins og það væri bundið gengi erlendra mynta á ólög­mætan hátt og endurgreiða honum það sem hann hafði ofgreitt. Þar sem bankinn er til slita lýsti sóknaraðili kröfu í slitabúið en tilraunir hans til að leita réttar síns annars staðar höfðu reynst árangurslausar.

                Fyrir aðalkröfu sinni, að fjárkrafa hans sé búskrafa samkvæmt 3. tölulið 110. gr. laga nr. 21/1991, sbr. 3. mgr. 102. gr. 161/2002 færir sóknaraðili tvær málsástæður. Fyrst byggir hann á því að lánið sem hann tók hjá Glitni banka hf. í formi veð­skulda­bréfs sé í íslenskum krónum en afborganir þess bundnar gengi erlendra mynta. Þegar hann greiddi það upp hafi hann því greitt meira en lögboðið var og hafi af þeim sökum orðið fyrir tjóni.

                Í annan stað byggir sóknaraðili á því að með lögum nr. 151/2010 hafi verið lögð sú skylda á skilanefnd Glitnis banka hf. að endurreikna lán sóknar­aðila og endur­greiða honum það sem hann hafði ofgreitt bankanum. Þar sem bankinn hafi ekki upp­fyllt þessa lagaskyldu sína hafi hann valdið sóknar­aðila tjóni sem slitabúi bank­ans beri að bæta honum.

                Frá miðju ári 2010 hafa gengið fjölmargir dómar þar sem Hæstiréttur hefur raðað saman þeim atriðum sem hann telur greina lán, þar sem erlendar myntir hafa verið teknar að láni, frá þeim lánum, þar sem íslenskar krónur eru teknar að láni en höf­uð­stóll og afborgun láns­ins er tengd gengi erlendra mynta þannig að brýtur gegn lögum nr. 38/2001. Af þessum dómum má ráða að við mat á því hvorum megin hryggjar tiltekið lán lendir beri að líta til heitis skuldabréfsins, til­grein­ingar láns­fjár­hæð­ar­innar, til­grein­ingar vaxta og skilmálabreytingar hafi skil­málum lánsins verið breytt.

                Veðskuldabréf sóknaraðila heitir Veðskuldabréf í erlendum myntum-Húsnæðis­lán. Í því stendur að sóknaraðili viðurkenni að skulda Glitni banka hf. 10.128 Banda­ríkja­dali, 5.139 bresk pund, 18.860 svissneska franka, 2.440.149 japönsk jen og 35.122 evrur. Jafn­virði þessa í íslenskum krónum, miðað við 7. febrúar 2007, er 6.880.000 kr. Grunnvextir hverrar myntar eru tilgreindir sem LIBOR- og EURIBOR-vextir en hins vegar eru ekki tilgreindir REIBOR-vextir sem reiknast á íslenskar krónur. Þar sem veðskuldabréfið hefur þessi kenni­merki og með vísan til dóma Hæsta­réttar í málum nr. 524/2011 og 757/2012 verður sóknaraðili talinn hafa tekið lán í hinum erlendu myntum. Ekki frekar en í þeim dómum verður hér talið hafa þýðingu að samn­ings­aðilar báðir efndu sína skyldu í íslenskum krónum. Því er fallist á það með varn­ar­aðila að sóknaraðili hafi tekið lán í erlendum myntum. Lánið brýtur því ekki gegn 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 og varnaraðila ber ekki að endurgreiða það á grund­velli 18. gr. þeirra laga eins og hún var fyrir gildistöku laga nr. 151/2001.

                Í annan stað byggir sóknaraðili á lögum nr. 151/2010, svonefndum gengis­lána­lögum, sem tóku gildi 28. desember 2010. Samkvæmt þeim áttu fjármálafyrirtæki að end­ur­reikna afborganir af lánum sem tengd voru gengi erlendra mynta hvort sem lánið var skilgreint sem lögmætt lán í erlendum myntum eða lán í íslenskum krónum með ákvæðum um ólög­mæta gengistryggingu og end­ur­greiða lántökunum það sem ofgreitt var eigi síðar en 90 dögum eftir gildis­töku lag­anna.

                Með lögunum var meðal annars breytt lítillega ákvæði 1. mgr. 18. gr. laga nr. 38/2001 og fjölmörgum málsgreinum bætt við 18. gr. Í 1. mgr. segir nú að teljist samn­ings­ákvæði um vexti eða annað endurgjald fyrir lán­veitingu eða umlíðun skuldar eða drátt­ar­vexti ógild skuli peningakrafan bera vexti skv. 1. málsl. 4. gr., enda eigi önnur ákvæði þessarar greinar ekki við. Í 5. mgr. segir nú að kröfuhafa beri að endur­greiða skuldara þá fjárhæð sem hann hafi ranglega af honum haft vegna ólögmætra vaxta eða verð­trygg­ingar. Jafn­framt var bætt við lögin sex bráðabirgðaákvæðum, frá X – XV. Í bráða­birgða­ákvæði X segir:

Hafi húsnæðis­lán til neytanda verið greitt út í íslenskum krónum eða umbreyt­ing úr erlendum myntum er hluti viðkomandi lánssamnings, en endurgreiðsla skuld­ar­innar miðast að ein­hverju leyti við gengi erlendra gjaldmiðla, fer um uppgjör vegna ofgreiðslu og fram­tíðar­skil­mála skuldbindingarinnar eftir því sem greinir í 18. gr. laganna.

                Sóknaraðili er neytandi og hann tók lánið til húsnæðiskaupa. Þegar hann seldi íbúðina fékk hann að halda láninu þar sem hann hugðist kaupa sér aðra íbúð. Þrátt fyrir að lán hans væri í erlendum myntum endurgreiddi hann það með íslenskum krónum og afborganir og höf­uð­stóll láns­ins tóku breyt­ingum í samræmi við gengi íslensku krónunnar gagnvart þeim myntum sem sókn­ar­aðili tók að láni. Því leikur ekki vafi á að lán sóknaraðila fellur undir skilgreiningu bráðabirgðaákvæðis X.

                Inn í lán sóknaraðila var byggð gengis­áhætta og það var ekki á hans valdi að ná tökum á afleiðingum hennar. Eina leið hans til að tak­marka tjón sitt var að greiða lánið upp með aðstoð for­eldra sinna. Lánið var til 40 ára. Því var, þegar sóknar­aðili greip til þess ráðs að greiða það upp, einungis ríflega eitt og hálft ár liðið af samn­ings­tím­anum en ríf­lega 38 ár eftir.

                Á þeim tíma þegar sóknaraðili greiddi upp lánið hljóðaði 18. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu svo:

Ef samningur um vexti eða annað endurgjald fyrir lánveitingu eða umlíðun skuldar eða dráttarvexti telst ógildur og hafi endurgjald verið greitt ber kröfu­hafa að endurgreiða skuldara þá fjárhæð sem hann hefur þannig ranglega af honum haft. Við ákvörðun endurgreiðslu skal miða við vexti skv. 4. gr., eftir því sem við getur átt.

                Sú skylda hvíldi því þegar, 9. október 2008, á Glitni banka hf. að endurgreiða það sem oftekið var væri lán eða hluti þess ólögmætur. Fram er komið að lán sókn­ar­aðila er metið sem lán í erlendum myntum en ekki lán í íslenskum krónum með ákvæði um ólögmæta gengistryggingu og heyrði því ekki undir 18. gr. laga nr. 38/2001 eins og hún var 9. október 2008. Eina ástæða þess er orðalag veð­skulda­bréfs­ins. Sókn­ar­aðili átti ekki nokkurn þátt í því að valið var að tilgreina hinar erlendu myntir, sem höfðu áhrif á höfuðstól og afborg­anir, í einingum en ekki hlutföllum þegar skulda­bréfið var samið en sú tilgreining er meðal þeirra atriða sem ráða úrslitum um það hvort lán telst vera í erlendum myntum eða íslenskum krónum bundið gengi erlendra mynta á ólögmætan hátt. Starfsmenn Glitnis banka réðu orðalagi skulda­bréfs­ins alfarið.

                Tilgangur laga nr. 151/2010 var meðal annars að eyða því ójafnræði sem var byggt inn í 18. gr. laga nr. 38/2001 eins og hún var upp­haf­lega orðuð þar sem endur­greiðslu­skyldan tók einungis til ólögmætra lána þrátt fyrir að gengisáhættan væri ekki bundin við þau. Lögunum var því meðal annars ætlað að tryggja að lántakar hlytu ekki skaða af því hvernig starfs­menn lánveitenda orðuðu lánaskjöl.

                Fyrir gildistöku laga nr. 151/2010 var réttarstaða sóknaraðila sú að hann gat ekki sótt kröfu sína á bankann samkvæmt 18. gr. laga nr. 38/2001 þar sem lán hans var ekki bundið gengi erlendra mynta á ólögmætan hátt þrátt fyrir að höfuðstóll og afborg­anir tækju breytingum út frá þeim. Álitamálið er því hvort réttarstaða hans hafi breyst með gildistöku laganna, 28. desember 2010, þannig að þau taki einnig til láns hans og hann hafi við gildistöku þeirra getað krafið bankann um endur­greiðslu þess sem hann ofgreiddi 9. október 2008.

                Hvernig svo sem sérstökum atvikum þessa máls er velt upp og sjónarmið sókn­ar­aðila dregin fram verður ekki yfir þann þröskuld komist að í fræðum og framkvæmd hefur hingað til verið litið svo á að yngri lög geti ekki tekið til lögskipta sem er lokið í tíð eldri laga. Þar sem sóknaraðili greiddi lán sitt upp, þrátt fyrir að það hafi ein­ungis verið fimm dögum áður en lánið hefði að öðrum kosti flust yfir til Nýja Glitnis banka, nú Íslandsbanka, megna lög nr. 151/2010 ekki að breyta réttar­stöðu hans. Hann verður því ekki talinn hafa eignast kröfu á hendur slitabúi Glitnis við gildis­töku laganna.

                Þar sem lán sóknaraðila er ekki talið lán í íslenskum krónum bundið gengi erlendra mynta á ólögmætan hátt og þar sem hann eignaðist ekki kröfu á hendur slita­búinu með lögum nr. 151/2010 þarf ekki að taka afstöðu til annarra málsástæðna hans.

                Þrátt fyrir þessa niðurstöðu þykir rétt, vegna þess hvernig atvikum málsins er háttað, að hvor málsaðila um sig beri sinn kostnað af málinu.

                Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan úrskurð.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

                Hafnað er þeirri kröfu sóknaraðila, Boga Ragnarssonar, að hann eigi kröfu í slitabú Glitnis hf.

                Málskostnaður milli aðila fellur niður.