Þriðjudaginn 22. apríl 2008.
Nr. 198/2008	Ákæruvaldið (Valtýr Sigurðsson ríkissaksóknari) gegn X (enginn)

 

Kærumál. Dómarar. Vanhæfi. Aðfinnslur.

Felldur var úr gildi úrskurður héraðsdóms þar sem kveðið var á um að allir dómendur í fjölskipuðum dómi vikju sæti, þar sem þær ástæður sem fyrir þessu voru færðar þóttu í engu varða hæfi dómendanna til að fara með málið samkvæmt 6. gr. laga nr. 19/1991, sbr. 5. gr. laga nr. 91/1991.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson.

Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 4. apríl 2008, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 11. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 3. apríl 2008, þar sem Pétur Guðgeirsson héraðsdómari kvað á um að hann ásamt héraðsdómurunum Ásgeiri Magnússyni og Sigríði Ólafsdóttur viki sæti í máli ákæruvaldsins á hendur varnaraðila. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Sóknaraðili krefst þess að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt fyrir héraðsdómarana að taka málið til efnismeðferðar.

Varnaraðili hefur ekki látið þennan þátt málsins til sín taka.

Héraðsdómari hefur með hinum kærða úrskurði kveðið á um að allir dómendur í fjölskipuðum héraðsdómi víki sæti í málinu. Þær ástæður, sem fyrir þessu eru færðar, varða í engu hæfi dómendanna til að fara með málið samkvæmt 6. gr. laga nr. 19/1991, sbr. 5. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Verður hinn kærði úrskurður því felldur úr gildi, en ekki er á færi Hæstaréttar að leggja fyrir tiltekna héraðsdómara að fara með málið að efni til, sbr. 3. og 4. mgr. 18. gr. laga nr. 15/1998 um dómstóla.

Í hinum kærða úrskurði eru ummæli, sem varða dóm Hæstaréttar 14. febrúar 2008 í máli nr. 464/2007, en þar var ómerktur dómur áðurnefndra héraðsdómara í máli ákæruvaldsins gegn varnaraðila. Slík ummæli eiga ekkert erindi í dómsúrlausn og ber að átelja héraðsdómarann fyrir þau.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 3. apríl 2008.

                Málavextir.

                Með dómi Hæstaréttar Íslands 14. febrúar sl. var héraðsdómur í máli þessu ómerktur og því vísað til aðalmeðferðar og dómsálagningar í héraði að nýju.  Í héraði hafði ákærði verið sýknaður m.a. af þeirri ástæðu að hann hefði ekki gerst sekur um ofbeldi í garð stúlkunnar sem í hlut átti. Í forsendum hæstaréttardómsins segir svo um þessa sýknuástæðu: “Ályktun þessi um lögskýringu fær ekki staðist í ljósi dómaframkvæmdar, sbr. meðal annars dóma hæstaréttar 8. mars 2007 í máli nr. 589/2006 og 31. maí 2007 í máli nr. 48/2007.” 

Í dómi hæstaréttar er einnig vikið lauslega að samskiptum ákærða og stúlkunnar með þessum orðum: “Þótt ákærði kunni að hafa haldið um mitti Y á þessari stuttu vegalengd, að eigin sögn til að styðja hana sökum ölvunar, gaf það honum ekkert tilefni til ályktana um að hún vildi eiga kynferðisleg samskipti við hann.  Mat á því hvort ákærða hafi átt að vera ljóst að Y hafi ekki viljað eiga kynmök við hann verður þannig ekki að réttu lagi reist á þeim grunni að hún hafi ekki verið honum andhverf áður en hún fór inn á salernið.  Við það mat verður heldur ekki horft fram hjá því að ákærði fór inn á salerni, sem var sérstaklega ætlað konum...” 

Ofbeldi var eitt hlutrænna refsiskilyrða 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940, sbr. lög nr. 40, 1992, sem í gildi voru þegar mál þetta kom upp.  Hefur hingað til verið stuðst við almenna merkingu þess orðs í lögskýringu og ekki er vitað til þess að þetta hugtak hafi valdið neinum vandkvæðum.  Í greinargerð með breytingalögunum nr. 40, 1992 er orðið valdbeiting til dæmis notað í sömu merkingu.  Um það hversu mikið ofbeldi þurfi að vera til þess að þetta skilyrði ákvæðisins teljist uppfyllt má svo t. d. tilfæra ummæli Stephan Hurwitz í kennsluritinu Kriminalret þar sem “kun en vis grovere voldsanvendelse” er talin uppfylla þetta skilyrði sambærilegs ákvæðis danskra hegningarlaga og að “den blotte overrumpling af en kvinde” geri það ekki.  Ummæli hæstaréttar um ofbeldisskilyrði 194. gr. hegningarlaganna verða í ljósi málavaxtanna ekki skilin öðru vísi en svo að þessu skilyrði ákvæðisins beri að víkja til hliðar eða a. m. k. að draga svo úr því, að það sýnist með því vera gert nánast merkingarlaust.  Er þá verknaður gerður refsiverður, sem ekki hefur verið það áður, og dómstólar taka sér þar með vald til þess að setja refsilög.  Verður ekki séð að það geti samrýmst þeirri meginreglu réttarríkisins, sem fram kemur í 69. gr. stjórnarskrárinnar, að engum skuli refsað nema brotinu sé lýst í settum lögum, lögum í stjórnskipulegri merkingu (nullum crimen/ nulla poena sine lege).  Þarf þá ekki að leiða hugann að því hvernig slík beiting ákvæðisins geti heldur samrýmst viðurkenndum sjónarmiðum um skýringu refsiheimilda.

Þótt síðari ummæli hæstaréttar, sem vitnað var til, gætu einnig verið tilefni til athugasemda, svo sem vangaveltur yfir kvennasalerninu, nægir að taka það fram að í þeim hljóta að felast fyrirmæli til dómara málsins um það að álykta beri á tiltekinn veg af atvikum  þess.  Hlýtur íhlutun af þessu tagi að vera í andstöðu við ákvæði 70. gr. stjórnarskrárinnar þar sem tryggður er réttur manns til þess að fá fjallað um ákæru á hendur honum fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli og eins við efnislega samhljóða ákvæði í 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög um hann nr. 62, 1994.

Dómendur málsins geta ekki fjallað frekar um það undir þeim skilmálum, sem þeim hafa nú verið settir, og víkja því sæti.

Úrskurðarorð:

Dómendur í máli þessu, Pétur Guðgeirsson, Ásgeir Magnússon og Sigríður Ólafsdóttir, víkja sæti í því.