Fimmtudaginn 4. október 2013.
Nr. 562/2013.	Stapi lífeyrissjóður (Gunnar Sturluson hrl.) gegn LBI hf. (Kristinn Bjarnason hrl.)

Kærumál. Fjármálafyrirtæki. Slit. Kröfulýsing. Skuldajöfnuður. Skuldabréf.

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem hafnað var kröfu S um að tekin yrði til greina krafa hans um viðurkenningu á rétti til skuldajafnaðar við slit L hf., en gagnkröfu sína reisti S á skuldabréfi útgefnu af L hf. fyrir milligöngu D. Með vísan til dóms Hæstaréttar 12. október 2011 í máli nr. 398/2011 var talið að S brysti fyrir sitt leyti heimild til að hafa uppi kröfu við slit L hf. á grundvelli skuldabréfs þess sem um ræddi í málinu. Af því leiddi að S gæti ekki heldur teflt fram til skuldajafnaðar kröfu á þeim sama grundvelli, sbr. 1. mgr. 100. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Var hinn kærði úrskurður því staðfestur.

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Benedikt Bogason og Þorgeir Örlygsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 15. ágúst 2013 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 23. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. ágúst 2013, þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að tekin yrði til greina krafa hans um viðurkenningu á rétti til skuldajafnaðar við slit varnaraðila. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Sóknaraðili krefst þess aðallega að viðurkenndur verði réttur hans til að skuldajafna við kröfur  varnaraðila kröfu sinni að fjárhæð 3.055.768 bandaríkjadalir auk álags og áfallinna vaxta frá 22. apríl 2009 til 20. júlí 2011, en krafan byggir á hlutdeild í skuldabréfi með ISIN-númer US5150X1AB50. Til vara gerir hann samhljóða kröfu að öðru leyti en því að miða skuli við höfuðstólsfjárhæð kröfu sóknaraðila 22. apríl 2009, 3.055.768 bandaríkjadalir. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Málsatvikum og málatilbúnaði aðila er lýst í hinum kærða úrskurði. Eins og þar greinir brast sóknaraðila fyrir sitt leyti heimild til að hafa uppi kröfu við slit varnaraðila á grundvelli skuldabréfs þess sem um ræðir í málinu, sbr. dóm Hæstaréttar 12. október 2011 í máli nr. 398/2011. Af því leiðir að hann getur heldur ekki teflt fram til skuldajafnaðar kröfu á þeim sama grundvelli, sbr. 1. mgr. 100. gr. laga nr. 21/1991. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur.

Sóknaraðili verður dæmdur til að greiða varnaraðila 400.000 krónur í kærumálskostnað.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðili, Stapi lífeyrissjóður, greiði varnaraðila, LBI hf., 400.000 krónur í kærumálskostnað.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. ágúst 2013.

                Þetta mál, sem barst dóminum, 2. maí 2012, með bréfi slitastjórnar LBI hf. var þingfest 8. júní það ár og tekið til úrskurðar 25. júní 2013.

                Sóknaraðili, Stapi lífeyrissjóður, kt. 601092-2559, Strandgötu 3, Akureyri, krefst þess að viðurkenndur verði réttur hans til að skuldajafna kröfu sinni, samkvæmt skulda­bréfi með ISIN-númer US5150X1AB50 að höfuðstólsfjárhæð 3.055.768 Banda­ríkja­dalir auk álags og áfallina vaxta frá 22. apríl 2009 til 20. júlí 2011, samtals 495.546.079 kr. við kröfur varnaraðila á hendur sóknaraðila.

                Auk þess krefst sóknaraðili málskostnaðar úr hendi varnaraðila að viðbættum virðis­auka­skatti.

                Varnaraðili, slitabú LBI hf., kt. 540291-2259, Álfheimum 74, Reykjavík, krefst þess að kröfum sóknaraðila verði hafnað.

                Varnaraðili krefst jafnframt málskostnaðar úr hendi sóknaraðila.

Málavextir

                Árið 2006 ákvað Landsbanki Íslands hf., í því skyni að afla sér lánsfjár, að gefa út skuldabréf í Bandaríkjunum allt að 7.500.000.000 Bandaríkjadala. Af þessum sökum gaf bank­inn út útgáfulýsingu, 21. júlí 2006, og síðari viðauka, 11. ágúst 2006, fyrir skulda­bréfa­útgáfuna „US$ 7.500.000.000 Medium-Term Program“. Í þessari útgáfu­lýsingu voru annars vegar upplýsingar um útgefanda, Lands­banka Íslands hf., og hins vegar skilmála útgáfunnar og þeirra skulda­bréfa­flokka sem til stóð að gefa út. Útgáfu­lýsingin, auk viðauka, myndaði ramma­skil­mála vegna þeirra skulda­bréfa­flokka sem átti að gefa út en tekið var fram að um ein­stakar útgáfur skulda­bréfa giltu jafn­framt þeir skilmálar sem þá yrðu ákveðnir.

                Sama dag og Landsbanki Íslands hf. gaf út þessa útgáfulýsingu, 21. júlí 2006, gerðu hann, sem útgefandi (e. Issuer), og Deutsche Bank Trust Company Americas (DBTCA), sem fjárvörslu- og umsýsluaðili (e. Trustee), með sér ramma­samn­ing um skulda­bréfa­útgáfu, þar sem kveðið var á um ýmsa skilmála fyrir­hug­aðrar skulda­bréfa­útgáfu og rétt­indi og skyldur DBTCA, sem fjárvörslu- og umsýslu­aðila þeirra. Sam­kvæmt samn­ingnum var Lands­bank­anum heimilt að gefa út skulda­bréf í einum eða fleiri flokkum. Tekið var fram að aðilar gætu gert með sér einn eða fleiri við­bótar­ramma­samninga (e. Supple­mental Indent­ure) vegna útgáfu einstakra skulda­bréfa­flokka.

                Landsbanki Íslands hf. og DBTCA gerðu með sér viðbótarrammasamning (e. First Supplemental Indenture) 25. ágúst 2006, þar sem kveðið var á um skilmála fyrir skulda­bréfa­útgáfuna „Floating Rate Senior Notes, due 2009“. Þennan sama dag gaf bank­inn út skuldabréf undir þeirri skulda­bréfa­útgáfu (e. Pricing Supplement), það er „US$ 750.000.000 Floating Rate Senior Notes, due 2009“, að fjárhæð 750.000.000 Banda­ríkja­dala, með ISIN-númer US5150X1AB50. Í tengslum við skulda­bréfa­útgáfuna var gefið út svo­kallað alls­herjar­skuldabréf (e. Global Note) í banda­rísku verð­bréfa­miðstöðinni DTC. Skráður hand­hafi (e. Registered Holder) alls­herjar­skulda­bréfs­ins er Cede & Co., sem er hlut­deildar­félag DTC. Sóknaraðili tekur fram að Cede & Co. sé samkvæmt reglum DTC skráður handhafi allra verðbréfa sem gefin eru út í kerfi DTC, bæði hluta­bréfa og skuldabréfa og því skráður hand­hafi meiri­hluta allra verð­bréfa sem skráð séu á markað í Bandaríkjunum.

                Samkvæmt skulda­bréfinu skuldbatt bankinn sig til að end­ur­greiða fjárhæðina til Cede & Co. (e. Registered Holder) en DTC tilefndi það fyrirtæki sem viðtökuaðila í fram­an­greindri útgáfu­lýsingu.

                Varnaraðili segir ágreiningslaust að Cede & Co. sé skráður handhafi og eig­andi til­greinds skuldabréfs samkvæmt tilnefningu DTC. Þá sé ágreiningslaust á milli aðila að DBTCA hafi verið heimilt, fyrir hönd Cede og Co., að lýsa kröfu við slita­með­ferð varn­ar­aðila á grundvelli skuldabréfsins. DBTCA hafi lýst kröfu við slita­með­ferð varnaraðila vegna tilgreindrar skulda­bréfa­útgáfu Landsbanka Íslands hf., þ.e. „US$ 750.000.000 Floating Rate Senior Notes, due 2009“, og hafi sú krafa verið sam­þykkt með breytingum við slita­meðferð varn­ar­aðila, sbr. kröfu nr. 2584 í kröfuskrá Lands­banka Íslands hf. (málsnr. 200911-3391). Sóknaraðili hafi ekki mótmælt þeirri afstöðu slita­stjórnar að viður­kenna kröfuna en allir þeir sem mótmælt hefðu afstöðu slita­stjórnar hafi fallið frá þeim mót­mælum og sé krafan því endanlega samþykkt við slita­meðferð varn­ar­aðila.

                Að sögn sóknaraðila keypti hann, 17. janúar 2008, skuldabréf, sem varnaraðili gaf út 25. ágúst 2006, með ISIN-númer US5150X1AB50, að fjárhæð 3.055.768 Banda­ríkja­dalir en 407.113.157 krónur að höfuðstól miðað við 22. apríl 2009. Skulda­bréfið hafi fallið undir skuldabréfaútgáfu varnaraðila og verið gefið út á grund­velli heildar­útgáfu­ramma (e. Medium-Term Note Program) að fjárhæð 7.500.000.000 Banda­ríkja­dala með vísan til útboðslýsingar (e. Offering Circular), 21. júlí 2006, sem var uppfærð 11. og 22. ágúst 2006.

                Varnaraðili mótmælir þeirri staðhæfingu sóknaraðila sem rangri og ósannaðri að sóknaraðili hafi, 17. janúar 2008, keypt skuldabréf útgefið af Landsbanka Íslands hf., með ISIN-númer US5150X1AB50, að fjárhæð 3.055.768 Bandaríkjadalir eða 407.113.157 krónur að höfuð­stól miðað við 22. apríl 2009. Til stuðnings þessum kaupum hafi sóknaraðili vísað til fram lagðrar kaupnótu frá Íslenskum verðbréfum. Hið rétta sé að sókn­ar­aðili hafi í gegnum hið óbeina vörslukerfi einungis keypt hags­muni (e. bene­ficial interest) á grund­velli skuldabréfs sem Landsbanki Íslands hf. hafi gefið út. Þau við­skipti séu skráð á reikningi sóknaraðila hjá verð­bréfa­miðl­ara eða milli­göngu­aðila sókn­ar­aðila, Íslenskum verðbréfum hf., eins og fram lögð staðfesting sýni. Sóknaraðili hafi hvorki lagt fram eintak af hinu meinta skulda­bréfi, það er skrif­lega yfir­lýsingu þar sem Landsbanki Íslands hf. sem útgef­andi viður­kenni ein­hliða og skil­yrðis­laust skyldu til að greiða sóknaraðila ákveðna peninga­greiðslu, né önnur sönn­un­ar­gögn um eignarhald sitt á framseljanlegu skulda­bréfi útgefnu af Lands­banka Íslands hf. Varnaraðili byggir á því að sóknaraðili eigi ekki neina kröfu á hendur varn­ar­aðila samkvæmt hags­munum sóknaraðila á grund­velli skuldabréfsins. Framangreind stað­hæfing sóknaraðila eigi sér því ekki stoð í gögnum málsins. Varnar­aðili vísar að öðru leyti um þetta efni til máls­ástæðna sinna.

                Varnaraðili vísar til þess að í framangreindri útgáfulýsingu, auk síðari viðauka, og skuldabréfinu sjálfu sé fjallað um svokallaða hagsmunaeign í skuldabréfi (e. bene­ficial interest), þá hagsmuni sem sóknaraðili keypti á grundvelli skuldabréfsins, 17. janúar 2008. Í útgáfulýsingunni sé einnig gerð grein fyrir hinu óbeina vörslukerfi sem sókn­ar­aðili keypti hagsmuni sína í gegnum.

                Í þessu tilviki hafi Landsbanki Íslands hf. gefið út eitt áþreifan­legt skulda­bréf sem Cede & Co., sem tilnefndur aðili af hálfu DTC, hafi verið skráður handhafi að. DBTCA hafi verið fjárvörslu- og umsýsluaðili útgáfunnar eins og að framan greini og hafi á þeim grundvelli verið heimilt að lýsa kröfu fyrir handhafa skulda­bréfsins við slita­með­ferð varnaraðila. Í hinu óbeina vörslukerfi fari viðskipti ekki fram með fram­sali á slíku skuldabréfi heldur með framsali á hagsmunum á grund­velli skuldabréfsins sem fari fram með rafrænum skráningum í skrám DTC, í skrám milligönguaðila sem hafi reikning hjá DTC og í skrám fyrirtækja sem séu við­skipta­vinir slíkra milli­göngu­aðila, til hagsbóta fyrir hina endanlegu viðskiptamenn. Í sam­ræmi við framan­greint hafi orðið til marglaga vörslukerfi verðbréfamiðlara eða milli­göngu­aðila svo unnt sé að fram­selja hagsmuni í skuldabréfi og sé fyrsti aðilinn í þessu kerfi hinn skráði hand­hafi skulda­bréfsins, þ.e. Cede & Co. Milligönguaðili í til­viki sóknaraðila hafi verið Íslensk verð­bréf hf.. Hagsmunum í skulda­bréf­­inu sé dreift til næstu aðila að kerfinu, það er frá Cede & Co. til verð­bréfa­miðl­ana og fjármálastofnana sem eigi verð­bréfa­reikn­ing hjá til­greindum handhafa, og þaðan til við­skipta­manna þeirra aðila þar sem hags­mun­irnir séu skráðir. Í tilviki sókn­ar­aðila séu hags­munir í skulda­bréf­inu skráðir á reikn­ingi hans hjá Íslenskum verð­bréfum hf. Varn­ar­aðili vísar að öðru leyti um hið óbeina vörslu­kerfi til gagna málsins sem og til dóms Hæstaréttar frá 12. októ­ber 2011 í máli réttar­ins nr. 398/2011.

                Vegna eðlis málsins og ekki síst með tilliti til framkvæmdar á alþjóðlegum fjár­mála­mörkuðum við skuldabréfaútboð svo og til þess að ágreiningur málsaðila verði skýr­ari og aðgengi­legri en annars, telur sóknaraðili nauðsynlegt að útskýra almennt hvernig sé háttað skuldabréfaútgáfu, eins og þeirri sem hið umdeilda skulda­bréf verður rakið til.

                Undir lok sjöunda áratugar síðustu aldar og í upphafi þess áttunda, hafi banda­ríski verðbréfamarkaðurinn staðið frammi fyrir óvenju­legu vandamáli sem nefnt hafi verið „pappírs­vinnslu­krísan“ (e. The paperwork crisis). Það hafi falist í því að vegna gríð­ar­legs magns skjala og eftir því mikillar pappírsvinnslu í tengslum við við­skipti með verð­bréf á mörkuðum, hafi slík viðskipti verið orðin óöruggari en þótti við­un­andi, auk þess sem opn­un­ar­tími mark­aða var styttri og afgreiðslutími og uppgjör við­skipta lengra. Þannig hafi til dæmis verið lokað fyrir viðskipti á miðvikudögum og upp­gjörs­­tími viðskipta að sama skapi lengdur í fimm daga úr fjórum, allt vegna þess að mark­að­ur­inn hafði ekki undan allri skjala­vinnslunni sem fylgdi verð­bréfa­við­skiptum. Mark­að­ur­inn hafi því bók­staf­lega verið að drukkna í pappír.

                Til að mæta þessum mikla vanda í Bandaríkjunum, sem óx í takt við aukin við­skipti á markaði, hafi verið komið á óbeinu vörslukerfi fyrir verðbréf. Með því hafi verið hægt að vinna bug á þeim flöskuhálsi sem myndaðist við það að gríðarlegur fjöldi skjala þurfti sér­stakar skráningar og þurfti að fara milli margra manna, jafn­vel marg­oft á skömmum tíma. Jafnframt tryggði kerfið aukið öryggi fjárfesta þar sem ástandið hafi verið orðið slíkt að fjöldinn allur af skjölum glataðist í öngþveiti pappírs­vinnsl­unnar. Nú sé svo komið að aðilar sem fyrirhugi að afla fjármagns með útgáfu mark­aðs­verðbréfa í Bandaríkjunum hafi ekki annan raun­hæfan kost en að gefa verð­bréf sín út í gegnum óbeina vörslukerfið.

                Óbeina vörslukerfið virki þannig að gefið sé út eitt allsherjarverðbréf og sé Cede & Co. sé skráður handhafi þess. Annar aðili, sem uppfylli tiltekin, ströng lagaleg skil­yrði, sé svo „umsýsluaðili“ (e. Trustee) útgáfunnar. Í þeirri skulda­bréfa­útgáfu sem hér um ræðir sé sá aðili DBTCA og sjái hann til dæmis um að útdeila greiðslum frá útgef­and­anum til fjármálafyrirtækja sem séu næst í keðjunni og gegni hlut­verki milli­göngu­aðila við fjárfesta og önnur fjármálafyrirtæki sem séu neðar í keðj­unni. Milli­göngu­aðilarnir útdeili greiðslunum frá DBTCA til fjárfesta, það er hinna end­an­legu eig­enda (e. benificial owners). Með þessu móti fari allar greiðslur fram í gegnum óbeina vörslukerfið, allar skráningar fari fram á rafrænan hátt og mikil­væg skjöl á prenti séu ávallt geymd á sama staðnum. Eignaskráning réttinda hinna end­an­legu eig­enda sé á safnreikningi hjá milligönguaðilunum, sem í tilviki sóknar­aðila sé Íslensk verð­bréf hf. Allsherjarskuldabréfið sé aftur á móti gefið út á pappír og kyrrt á öruggum stað eins og öll önnur sambærileg verðbréf sem séu gefin út í banda­rísku verð­bréfamiðstöðinni DTC.

                Langstærsti hluti uppgjörs allra verðbréfaviðskipta í Bandaríkjunum fari fram í gegnum óbeina vörslukerfið. Þannig hafi verið tryggð mikil skilvirkni í markaðs­við­skiptum þrátt fyrir mikinn fjölda viðskipta og að sama skapi hafi öryggi fjárfesta í við­skiptum aukist. Grundvallaratriði hafi verið að endanlegir eigendur (e. benificial owners), sem óumdeilanlega hafi verið taldir hinir raunverulegu eigendur, skuli njóta allra þeirra fjárhagslegu- og félagaréttarlegu hagsmuna sem eign þeirra fylgi, til dæmis réttar til afborgana, réttar til arðs og atkvæðisréttar. Kerfið eigi þannig ekki með neinu móti að rýra réttindi fjárfesta, jafnvel þótt umsýsluaðilinn hafi heimild til að lýsa heild­ar­kröfu á grundvelli allsherjarskuldabréfsins fyrir hönd endanlegra eigenda, eins um og um ræðir í máli þessu.

                Sóknaraðili getur þess einnig að sambærilegu kerfi hafi verið komið á víðar en í Bandaríkjunum, þar með talið á Íslandi sbr. lög 131/1997 um rafræna eignar­skrán­ingu verðbréfa. Íslenska kerfið sé þó frábrugðið hinu bandaríska að því leyti að í því séu gefin út rafbréf og réttindi samkvæmt þeim yfirleitt skráð á nafn endanlegra eig­enda í kerfi Verðbréfaskráningar Íslands hf. Safnskráning sé þó heimil, sbr. 12. gr. laga nr. 108/2007 og 1. mgr. 24. gr. laga nr. 131/1997. Það sé ein­mitt tilhögunin í Banda­ríkjunum, þó þannig að gefið sé út eitt papp­írs­verðbréf á nafn Cede & Co. en haldið sé utan um réttindi raunverulegra eig­enda á safn­reikn­ingum hjá milli­göngu­aðilum (e. Street name registration).

                Varnaraðili mótmælir þessari umfjöllun sóknaraðila um skulda­bréfa­útgáfu sem þýðingarlausri fyrir úrlausn sakar­efnis málsins sem og umfjöllun um tilurð hins óbeina vörslu­kerfis og hinnar svo­kölluðu „pappírsvinnslukrísu“.

                Hinn 7. október 2008 beitti Fjármálaeftirlitið heimild stjórnvalda samkvæmt 100. gr. a. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008 og tók yfir starfsemi Lands­banka Íslands og skipaði honum skilanefnd. Í kjölfarið, 5. des­em­ber 2008, var varnaraðila veitt heimild til greiðslu­stöðv­unar. Gildistaka laga nr. 44/2009, 22. apríl 2009, markaði upphaf slita­með­ferðar bank­ans og 29. apríl 2009 skip­aði Héraðsdómur Reykjavíkur honum slitastjórn. Sam­kvæmt lögum nr. 44/2009 gilda reglur laga nr. 21/1991 um gjald­þrotaskipti o.fl. í megin­atriðum um slitameðferð fjár­mála­fyrirtækja, þar á meðal um meðferð krafna á hendur slíku fyrirtæki.

                Slitastjórnin birti innköllun 30. apríl 2009 og rann kröfulýsingarfrestur út 30. októ­ber 2009. Sóknar­aðili lýsti nokkrum kröfum innan frests­­ins, þar á meðal vegna ofan­greinds skulda­bréfs. Að sögn sóknaraðila var í kröfu­lýs­ingu annars vegar krafist höfuð­stóls að fjárhæð 3.055.768 Bandaríkjadalir, sem umreikn­ast í kröfu­skrá í 399.419.435 kr., og vaxta að fjárhæð 62.762 Banda­ríkja­dalir, sem umreikn­ast í kröfu­skrá í 8.203.621 krónu. Kröfunni var lýst sem almennri kröfu sam­kvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

                Varn­ar­aðili mótmælir því sem röngu að krafa sóknaraðila að fjárhæð 3.055.768 Bandaríkjadalir hafi verið að höfuðstólsfjárhæð 407.113.157 krónur miðað við 22. apríl 2009. Hið rétta sé að krafa sóknaraðila að höfuð­stóls­fjárhæð 3.055.768 Bandaríkjadalir sé umreiknuð í kröfuskrá í 399.419.435 krónur miðað við skráð sölu­gengi Bandaríkjadals hjá Seðlabanka Íslands, 22. apríl 2009, en gengi Bandaríkjadals á þeim degi hafi numið 130,71 krónu. Í kröfu­lýsingu hafi sóknaraðili jafnframt krafist vaxta að fjárhæð 62.762 Bandaríkjadalir sem umreiknist í kröfu­skrá í 8.203.621 krónur miðað við skráð sölugengi Bandaríkjadals hjá Seðla­banka Íslands 22. apríl 2009. Lýst heildarkrafa sóknaraðila nemi því 407.623.056 krónum.

                Slitastjórn varnaraðila hafnaði kröfu sóknaraðila með bréfi, 19. maí 2010. Þar vísaði hún til þess að sam­kvæmt ákvæðum útgáfulýsingar (e. Offering Circular) skulda­bréfa­útgáf­unnar „USD $7.500.000.000 Medium-Term Note Program“ dags. 21. júlí 2006, ásamt viðauka hennar, dags. 11. ágúst 2006, hafi sóknar­aðili hvorki verið skráður hand­hafi né eigandi skuldabréfsins „US$ 750.000.000 Float­ing Rate Senior Notes“ sem Landsbanki Íslands hf. gaf út 25. ágúst 2006. Hið svo­kall­aða alls­herjar­skulda­bréf hafi verið gefið út og eignaskráð á nafn Cede & Co., það fyrir­tæki sem hafi verið tilnefnt sem við­töku­aðili af hálfu vörslu­fyrir­tækis skulda­bréfs­ins The Depository Trust & Clear­ing Corp­ora­tion (DTC). Slita­stjórn vísaði jafn­framt til þess að DBTCA væri fjárvörsluaðili (e. Trustee) við­kom­andi skulda­­bréfa­útgáfu og að sam­kvæmt ákvæði 5.4 (a) í ramma­samn­ingi um skulda­bréfa­útgáf­­una (e. Senior Indenture), dags. 21. júlí 2006, komi eftir­farandi fram.

the Trustee [...] shall be entitled and empowered [...] to file and prove a claim for the whole amount of principal [...] and interest, if any, owing and unpaid in respect of the Notes of such Series and to file such other papers or documents as may be necessary or advisable in order to have the claims of the Trustee [...] and the Holders of the Notes of such Series allowed in such proceeding.

                Í samræmi við framangreint hafi slitastjórn varnaraðila viðurkennt heimild DBTCA, sem fjárvörslu- og umsýsluaðila, til að lýsa heildarkröfu á grundvelli skulda­bréfs­ins. Á þeim grundvelli hafi slitastjórn varnaraðila alfarið hafnað kröfu sóknar­aðila.

                Sóknaraðili mótmælti afstöðu varnaraðila til kröfunnar á kröfuhafafundi 27. maí 2010. Ekki tókst að jafna ágrein­ing­inn á fundinum og því fyrirséð að boðað yrði til sérstaks ágrein­ings­fundar síðar.

                Hinn 29. júlí 2011 gerðu málsaðilar með sér samkomulag um fullnaðaruppgjör vegna afleiðusamninga sem þeir höfðu gert sín á milli. Í sam­komu­lag­inu fólst að sókn­ar­aðili greiddi varnaraðila skuldir vegna afleiðu­samn­ing­anna, en að sama skapi sam­þykkti varn­ar­aðili skuldajöfnuðarrétt sóknaraðila vegna til­tek­inna krafna sem sóknar­aðili átti á hendur varnaraðila.

                Við gerð samkomulagsins var enn ágreiningur milli málsaðila um hina umþrættu kröfu, annars vegar hvort sóknaraðila væri rétt að lýsa henni við slita­með­ferð varnar­aðila og hins vegar hvort sóknaraðili gæti notað hana til skuldajafnaðar við skuldir sínar gagnvart varnaraðila. Í samkomulaginu var því gert ráð fyrir að sóknar­aðila væri heim­ilt að fresta greiðslu sem næmi 495.546.079 kr. þar til ágrein­ing­ur­inn væri til lykta leiddur, eftir atvikum með öðru sam­komu­lagi eða fyrir dóm­stólum. Sú fjár­hæð sem sóknaraðili fékk að fresta greiðslu á er nú fjárhæð þeirrar kröfu sem hann telur sig eiga rétt til að nýta til skuldajöfnuðar.

                Samkvæmt 6. gr. samkomulagsins voru málsaðilar sam­mála um að líta á niður­stöðu í máli Eyris Invest o. fl. gegn DBTCA og Kaup­þingi (Eyris-málið) sem fordæmi fyrir ágreining sinn. Þó voru aðilar sam­mála um að hvorum þeirra um sig væri heim­ilt, teldu þeir endanlega niðurstöðu máls­ins ekki fordæmisgefandi fyrir ágreining­inn, að lýsa því yfir skriflega og rök­stutt innan 30 daga frá dóms­upp­sögu að þeir teldu málið ekki for­dæmis­gef­andi.

                Hæstiréttur felldi dóm í máli nr. 398/2011 Eyrir Invest ehf. gegn Kaupþingi banka hf. og DBTCA, 12. október 2011, og 10. nóvember 2011 sendi sóknaraðili varn­ar­aðila rökstudda yfir­lýs­ingu í sam­ræmi við ákvæði 6. gr. áðurnefnds sam­komu­lags, þess efnis að sóknaraðili liti ekki á dóm Hæstaréttar í Eyris-málinu sem fordæmi fyrir ágreining aðila um skulda­jöfn­uð­ar­rétt sóknaraðila. Taldi sóknaraðili dóm­inn ekki for­dæmis­gefandi þar sem hann fjallaði einvörðungu um réttinn til að lýsa kröfu, en ekki með neinu móti um rétt til skuldajöfnuðar samkvæmt lögum nr. 21/1991.

                Á fundum 15. og 22. febrúar 2012 reyndu málsaðilar að jafna ágreining sinn. Þar sem það tókst ekki beindi slitastjórnin honum til Héraðs­dóms Reykjavíkur í sam­ræmi við 2. mgr. 120. gr., sbr. 171. gr. laga nr. 21/1991.

                Í bréfi slitastjórnar til dómsins segir að ágreiningur málsaðila lúti annars vegar að þeirri afstöðu slitastjórnar að hafna kröfu kröfuhafa (sóknaraðila) við slitameðferð bank­ans og hins vegar rétti kröfuhafa til að nota hina umþrættu kröfu til skulda­jöfn­uðar á móti óum­deildri afleiðuskuld kröfuhafa við bankann að höfuðstólsfjárhæð 407.113.157 krónur miðað við 22. apríl 2009 eða 495.546.079 krónur að teknu tilliti til álags og áfall­inna vaxta til 20. júlí 2011.

Málsástæður sóknaraðila

                Sóknaraðili byggir á því að Eyris-málið sé ekki fordæmisgefandi fyrir sakar­efni þessa máls þar sem í því máli hafi ekki verið tekið á rétti sóknaraðila til skulda­jöfn­uðar og því eigi eftir að skera úr um þann rétt sóknaraðila.

A.         Eyris-málið er ekki fordæmisgefandi um sakarefni þessa máls

                Svo sem að framan greinir lýtur ágreiningur aðila í málinu eingöngu að því hvort sóknaraðili hafi heimild til að skuldajafna kröfu sinni samkvæmt skuldabréfi sem varnaraðili gaf út með ISIN-númer US5150X1AB50 að höfuðstól 3.055.768 Banda­ríkja­dalir. Með umsömdum vöxtum og álagi nemi fjárhæðin nú 495.546.079 krónum.

                Sóknaraðili telur Eyris-dóminn ekki hafa leyst úr ágreiningi um rétt sóknar­aðila til skulda­jöfnuðar. Í því máli hafi eingöngu verið fjallað um hvort endan­legir eig­endur skuldabréfa, sem séu gefin út á sama hátt og það skuldabréf sem hér er deilt um, hafi rétt til þess að lýsa og fá samþykkta kröfu sína á grund­velli slíkra skulda­bréfa. Hæsti­réttur hafi hafnað því og stað­fest að slitastjórn Kaup­þings hafi verið rétt að sam­þykkja heildarkröfu umsýslu­aðil­ans DBTCA á grund­velli alls­herjar­skulda­bréfs­ins. Sú niður­staða hafi enga þýðingu í þessu máli, enda sé það til dæmis ekki skil­yrði skulda­jöfn­uð­ar­réttar að krafa sé á kröfu­skrá við slita­með­ferð varnaraðila, saman­ber 3. tölulið 118. gr. laga nr. 21/1991. Því geti fordæmið í Eyris-málinu ein­göngu tekið til þess hvort sóknaraðila hafi verið heim­ilt að lýsa kröf­unni í bú varnar­aðila í ljósi þess að DBTCA lýsti á sama tíma heild­ar­kröfu á grund­velli alls­herjar­skulda­bréfsins.

B.         Um rétt sóknaraðila til skuldajöfnuðar

                Þess vegna eigi eftir að skera úr um það hvort sóknaraðili eigi rétt til skulda­jöfn­uðar. Sóknaraðili byggir á því að öll skilyrði 100. gr. laga nr. 21/1991 séu uppfyllt og því sé ekkert því til fyrirstöðu að viðurkenna rétt hans til skuldajöfnuðar.

                Sóknaraðili hafi eignast skuldabréfið fyrir hinn lögbundna þriggja mánaða frest. Sóknaraðili hafi hvorki vitað né mátt vita að varnaraðili ætti ekki fyrir skuldum og hafi því ekki eignast kröfuna í þeim tilgangi að nýta hana til skulda­jöfn­uðar. Þá hafi gagn­krafan stofnast vel fyrir frestdag eins og fram sé komið. Öll þessi atriði séu óum­deild á milli aðila og óþarfi að fjölyrða um þau.

                Ágreiningur sé hins vegar um hvort krafa sóknaraðila sé tæk til skulda­jöfn­uðar, þar sem umrætt skuldabréf sé gefið út í Bandaríkjadölum í hinu óbeina vörslu­kerfi sem notast sé við í Bandaríkjunum. Sóknaraðili byggi á því að sú staðreynd hafi engin áhrif á kröfu­réttar­samband aðila. Samkvæmt umræddu skuldabréfi skuldi varn­ar­aðili sóknar­aðila þá fjárhæð sem þar er getið.

i.      Sóknaraðili á bein eignarréttindi að skuldabréfinu og uppfyllir þar með skil­yrði um skuldajöfnuð.

                Þrátt fyrir að við útgáfu skuldabréfsins, sem sóknaraðili fjárfesti í, hafi verið notast við óbeina vörslukerfið, breyti það ekki því að eignarréttindi að skuldabréfinu liggi eftir sem áður hjá sóknaraðila.

                Eignarréttur sóknaraðila endurspeglist skýrt í útgáfulýsingu skulda­bréfanna og ramma­samningi um útgáfuna. Þá sé hann ítrekað áréttaður í þeirri banda­rísku löggjöf sem gildi að hluta um útgáfuna, New York Uniform Com­mercial Code (UCC). Um það megi meðal annars benda á eftirfarandi atriði:

1. Sóknaraðili á tilkall til allra réttinda vegna skuldabréfsins. Það sé ein af megin­reglum óbeina vörslukerfisins að raunverulegur eigandi eigi tilkall til allra fjárhagslegra og félagaréttarlegra réttinda sem fylgi skuldabréfunum. Þetta komi meðal annars fram í opinberum athugasemdum við gr. 8-503 í UCC. Þannig séu endanlegir eigendur réttir viðtakendur allra greiðslna sem inntar séu af hendi samkvæmt skuldabréfunum, hvort heldur afborg­anir höfuð­stóls og vaxta eða greiðslur sem inntar séu af hendi í tengslum við slitameðferð varn­ar­aðila. Þá eigi endanlegir eigendur tilkall til að fara með þann atkvæðis­rétt sem bréfunum fylgir. Þetta sé í samræmi við að óbeina vörslu­kerfið sé ein­vörð­ungu við lýði af hagkvæmnisástæðum og eigi ekki í neinu að skerða rétt­indi fjárfesta, hinna endanlegu eigenda.
2. Sóknaraðili á beint tilkall til skuldabréfs í pappírsformi ef hið óbeina vörslu­kerfi er lagt af. Samkvæmt ákvæðum útgáfulýsingarinnar og rammasamnings um útgáfuna geti bandaríska verðbréfamiðstöðin, DTC, ákveðið að veita ekki áfram­hald­andi þjónustu vegna allsherjarskuldabréfsins og með sama hætti geti varn­ar­aðili ákveðið að notast ekki lengur við hið óbeina vörslukerfi fyrir milli­göngu DTC. Í slíkum tilvikum skuli skuldabréf prentuð út og afhent hinum end­an­legu eigendum í pappírsformi. Af því leiði að varnaraðili inni greiðslur af hendi beint til hinna endan­legu eig­enda við slíkar aðstæður, án milligöngu DTC eða annarra. Þessi staðreynd bendi auðsjáanlega til þess að sóknaraðili eigi hagsmunina og óbeina vörslu­kerfið breyti henni í engu.

3. DBTCA getur falið endanlegum eigendum að gæta hagsmuna sinna sjálfir. DBTCA, umsýsluaðilinn, geti falið hinum endanlegu eigendum að gæta hags­muna sinna sjálfir og þar með framselt rétt sinn til að lýsa kröfu til þeirra, sbr. gr. 8-506(2) í UCC. Ávallt liggi til grundvallar sú meginskylda DBTCA að tryggja að endanlegir eigendur fái notið allra þeirra fjárhagslegu og félaga­rétt­ar­legu réttinda sem bréfunum fylgja.

4. Réttur til framsals og veðsetningar var hjá sóknaraðila. Óumdeilt sé að endan­legir eigendur, eins og sóknaraðili, hafi fyrir fall varnaraðila getað framselt og veð­sett þau skuldabréf sem um ræðir.

                Með vísan til framangreinds sé ljóst að sóknaraðili, sem sé endan­legur eigandi, fari með hinn beina eignarrétt yfir skuldabréfinu og njóti þar með ótví­ræðs réttar til að skulda­jafna kröfu vegna bréfsins við kröfur varnaraðila.

                Samkvæmt skýru orðalagi ákvæðis 100. gr. laga nr. 21/1991 geti hver sá sem skuldi þrotabúi dregið það frá sem hann „á hjá því“ hafi hann „eignast“ kröfuna fyrir til­tek­inn tíma. Það séu því eignarréttindin sem skipti höfuðmáli.

                Þetta hafi mikla þýðingu í þessu máli. Af því sem að framan sé rakið um rétt­indi sóknaraðila samkvæmt útgáfulýsingu skuldabréfsins sé ljóst að hann fari með hin beinu eignarréttindi. Sóknaraðili njóti alls efnahagslegs ávinnings af skulda­bréfi sínu og hann fari með allan ráðstöfunarrétt yfir því. Hann geti framselt skulda­bréfið eða veð­sett. Þá eigi sóknaraðili tilkall til allra kröfuréttarlegra réttinda sem skulda­bréfið feli í sér, þar með talið skuldajöfnuðarrétt.

                Í þessu sambandi bendir sóknaraðili á að samkvæmt bandarískum rétti sé slíkur skulda­jöfnuðar­réttur endanlegra eigenda að meginreglu til staðar. Samkvæmt grein 8-202(f) í UCC, geti útgefandi ekki haldið uppi vörnum gegn kröfum endanlegs eig­anda verðbréfs sem sé gefið út í gegnum óbeina vörslu­kerfið, væri þeim sömu vörnum ekki komið við gagnvart eigendum bréfa sem gefin væru út utan óbeina vörslu­kerf­is­ins. Skuldajöfnuðarréttur falli ótvírætt þarna undir.

ii.                   Útgáfulýsingin mælir fyrir um skuldajöfnuðarrétt sóknaraðila

                Útgáfulýsingin taki til mögulegrar útgáfu forgangsskuldabréfa (e. Senior Notes), víkjandi skuldabréfa (e. Subordinated Notes) og skuldabréfa með sérstökum skil­málum (e. Capital Notes). Skulda­bréf sóknaraðila sé forgangsskuldabréf.

                Um forgangsskuldabréfin segi í lýsingunni að þau skuli mynda beinar, óskil­yrtar, almennar og ótryggðar skuldbindingar varnaraðila, þær skuli vera jafnréttháar inn­byrðis og skuli enn fremur hafa sömu stöðu og allar aðrar ótryggðar og almennar kröfur útgefandans, til samræmis við lagaákvæði sem gildi um eða hafi áhrif á rétt­indi kröfu­hafa þegar um er að ræða ógreiðslufærni. Því sé ljóst að staða for­gangs­skulda­bréf­anna skyldi vera jöfn stöðu allra sambærilegra skuldbindinga varnaraðila. Þetta verði að skilja sem svo að kröfur vegna skuldabréfanna feli í sér sömu réttindi og aðrar sambærilegar kröfur á hendur varnaraðila samkvæmt íslenskum gjald­þrota­lögum, þar á meðal réttinn til skuldajöfnuðar.

                Þessi skilningur fái ótvíræðan stuðning í umfjöllun útgáfulýsingarinnar um víkj­andi skuldabréf og skuldabréf með sérstökum skilmálum. Þar sé sérstaklega tekið fram að eigendur slíkra skuldabréfa teljist hafa afsalað sér öllum rétti til skulda­jöfn­uðar á hendur varnaraðila.

                Í umfjöllun um forgangsskuldabréf sé hins vegar í engu vikið að því að eig­endur slíkra skuldabréfa hafi afsalað sér rétti til skuldajöfnuðar. Sóknaraðili hafi því staðið í þeirri góðu trú að hann ætti rétt til skuldajöfnuðar og að krafa hans samkvæmt skulda­bréf­inu væri jafnsett öllum öðrum almennum skuldbindingum varnaraðila eins og skýrt komi fram í útgáfulýsingunni. Það gefi augaleið að væru eigendur skulda­bréfa sam­kvæmt útgáfunni almennt ekki taldir eiga rétt til skuldajöfnuðar, hefði verið full­komlega óþarft að taka það sérstaklega fram að vissum tegundum skulda­bréf­anna fylgdi ekki slíkur réttur.

                Ástæða sé til að minna á þau sanngirnissjónarmið sem búi að baki skulda­jöfn­uð­ar­rétti gjaldþrotaréttar, að kröfuhöfum, sem jafnframt skuldi þrotabúi, sé ekki gert að greiða þrotabúinu aðalkröfuna að fullu, en verði svo að sæta því að fá einungis hluta krafna sinna greiddan. Sé ætlunin að takmarka þennan rétt verði að gera það á skýran hátt, rétt eins og gert var í tengslum við hin réttlægri bréf í útgáfulýsingu.

iii.                 Efni gildir umfram form

                Verði ekki fallist á ofangreind sjónarmið bendir sóknaraðili á að umgjörð skulda­bréfa­útgáf­unnar breyti ekki eðli eignarréttinda sóknaraðila yfir skuldabréfinu sem varnaraðili gaf út. Eins og áður segi hafi óbeina vörslukerfið verið sett á fót í Banda­ríkjunum á sjöunda áratug síðustu aldar af hag­kvæmnis­ástæðum. Mark­miðið hafi verið að einfalda og auðvelda verðbréfaviðskipti og gera þau þannig örugg­ari og skil­virkari. Óbeina vörslukerfinu hafi síður en svo verið ætlað að breyta eðli eða inn­taki eignarréttinda eigenda verðbréfa á nokkurn hátt, heldur hafi því þvert á móti verið ætlað að auka fjárfestavernd. Í útgáfulýsingu skulda­bréfs­ins segi enda að inn­lögn alls­herj­ar­skuldabréfa og allsherjarinneignarskírteina (e. Global Notes and Global Receipts) hjá DTC og skráning þeirra í nafni Cede & Co. hafi engin áhrif á eignar­hald hags­muna.

                Þannig sé ljóst að varsla og skráning skuldabréfsins hjá DTC og Cede & Co hafi einungis verið formlegs eðlis og til hagræðis, en hafi ekkert efnislegt inntak að því er varði eignarréttinn að kröfunni á hendur varnaraðila. 

                Í þessu samhengi sé nauðsynlegt að hafa í huga að í íslenskum rétti sé fremur litið til efnis samninga en forms þeirra. Í grunninn sé samningssamband varnaraðila sem útgefanda og sóknaraðila sem kaupanda skuldabréfs einfalt. Varnaraðili skuldi pen­inga samkvæmt skuldabréfi sem sóknaraðili eigi. Ljóst sé að hvorki DBTCA sem umsýslu­aðili, né Cede & Co. sem skráður handhafi allsherjarbréfsins, beri ábyrgð á skuld­bind­ingu varnaraðila gagnvart sóknaraðila. Varnaraðili sé útgefandinn og skuld­ar­inn. Formleg umgjörð samningssambandsins hér skipti því ekki máli að því er varðar rétt sóknaraðila til skuldajöfnuðar samkvæmt lögum nr. 21/1991. Horfa beri á inn­tak og eðli eignarréttinda sóknaraðila óháð því formi sem var á útgáfu skulda­bréf­anna.

                Til stuðnings kröfu sinni vísar sóknaraðili til laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl., einkum 16. og 18. kafla laganna. Hann vísar einnig til laga nr. 161/2002 um fjár­mála­fyrir­tæki, sbr. lög nr. 125/2008 um heimild til fjárveitinga úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl., sbr. einnig lög nr. 44/2009 um breyt­ingu á lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki. Sóknaraðili vísar að auki til laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti og laga nr. 131/1997 um rafræna eigna­skrán­ingu verðbréfa. Enn fremur vísar hann til meginreglna samninga- og kröfuréttar um skulda­jöfnuð og efndir fjárskuldbindinga og meginreglu eignarréttar um umráða- og ráð­stöf­un­ar­rétt eiganda yfir eign sinni. Sóknaraðili reisir kröfu sína um málskostnað á 1. og 3. mgr. 129. gr. og 1. mgr. 130. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991. Um virð­is­auka­skatt á málskostnað vísast til laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt.

Málsástæður varnaraðila

                Varnaraðili vísar fyrst til þess að sóknaraðili krefjist þess ekki í greinargerð sinni, að krafa hans að fjárhæð 3.055.769 Bandaríkjadalir verið viður­kennd við slita­með­ferð varnaraðila en krefjist þess einungis að viðurkenndur verði réttur hans til að skulda­jafna kröfunni við kröfu varnaraðila á hendur sóknar­aðila. Ágreiningur máls­aðila sé þannig afmarkaður við meintan rétt sóknaraðila til skulda­jöfn­uðar.

                Eins og málið liggi fyrir verði fyrst að taka afstöðu til þess hvort sóknaraðili eigi þær fjárkröfur á hendur varnaraðila sem hann haldi fram. Í tilkynningu varnar­aðila til sóknaraðila, 19. maí 2010, um þá afstöðu slitastjórnar að hafna kröfu sókn­ar­aðila, hafi kröfu sóknaraðila verið hafnað með vísan til þess að sóknar­aðili væri hvorki skráður handhafi né eigandi að skuldabréfinu „US$ 750.000.000 Float­ing Rate Senior Notes“ sem Landsbanki Íslands hf. gaf út, 25. ágúst 2006. Þá hafi verið vísað til þess að slitastjórn varnaraðila hefði viðurkennt heimild DBTCA, sem fjár­vörslu- og umsýslu­aðila, til að lýsa heildarkröfu á grundvelli skulda­bréfs­ins. Varn­ar­aðili telur fram­an­greinda afstöðu slitastjórnar standast að öllu leyti og því sé þess krafist að öllum kröfum sóknaraðila verði hafnað.

                Varnaraðili byggir á því að sóknaraðili eigi ekki lögvarða kröfu á hendur varn­ar­aðila enda hafi ekki stofnast skuldarsamband milli Landsbanka Íslands hf. og sókn­ar­aðila á grundvelli viðskipta sóknaraðila við Íslensk verðbréf hf., 17. janúar 2008. Varn­ar­aðili mótmælir þeirri staðhæfingu sóknaraðila sem rangri og ósannaðri að hann hafi, 17. janúar 2008, keypt skulda­bréf útgefið af Landsbanka Íslands hf., með ISIN-númer US5150X1AB50, að fjár­hæð 3.055.768 Bandaríkjadalir eða 407.113.157 kr. að höfuð­stól miðað við 22. apríl 2009. Varðandi hin meintu skulda­bréfa­kaup hafi sóknar­aðili vísað til kaupnótu frá Íslenskum verðbréfum. Hið rétta sé að sókn­ar­aðili hafi, í gegnum hið óbeina vörslu­kerfi, keypt hagsmuni á grundvelli skulda­bréfs sem Lands­banki Íslands hf. hafi gefið út. Þau viðskipti séu skráð á reikningi sókn­ar­aðila hjá verð­bréfa­miðl­ara eða milligönguaðila sóknaraðila, það er hjá Íslenskum verðbréfum hf., eins og ráða megi af yfirliti yfir verðbréfaeign sóknaraðila hjá því eigna­stýr­ing­ar­fyrir­tæki. Sóknar­aðili hafi hvorki lagt fram eintak af hinu meinta skulda­bréfi, það er skrif­lega yfir­lýs­ingu þar sem Lands­banki Íslands hf. sem útgefandi viður­kenni ein­hliða og skil­yrðis­laust skyldu til að greiða sóknaraðila ákveðna peninga­greiðslu, né önnur sönnunar­gögn um eign­ar­hald á fram­seljanlegu skuldabréfi útgefnu af Lands­banka Íslands hf. Varn­ar­aðili byggir á því að sókn­ar­aðili eigi ekki neina kröfu á hendur sér samkvæmt hags­munum sóknaraðila á grund­velli skuldabréfsins.

                Varnaraðili byggir á því að samkvæmt gögnum málsins og því skuldabréfi sem hér sé til umfjöllunar, „US$ 750.000.000 Floating Rate Senior Notes“, hafi Lands­banki Íslands hf. aðeins undirgengist fjárskuldbindingu gagnvart Cede & Co. á grund­velli skuldabréfsins sem sé eigandi og handhafi þess. Sóknaraðili sé því hvorki hand­hafi né eigandi skuldabréfsins og hafi hvorki fengið það framselt sér í heild né að hluta. Framlögð kvittun sóknaraðila frá Íslenskum verðbréfum geti þannig hvorki talist skulda­bréf að íslenskum né bandarískum lögum. Samkvæmt kvittuninni hafi sókn­ar­aðili aðeins keypt hagsmuni á grundvelli skuldabréfsins en slík réttindi geti ekki orðið grund­völlur beinna kröfuréttinda á hendur Landsbanka Íslands hf., nú varnar­aðila. Því hafi ekki stofn­ast neitt skuldarsamband milli sóknar- og varnaraðila á grund­velli hags­muna sókn­ar­aðila samkvæmt skulda­bréfinu. Sóknaraðili eigi eingöngu kröfu gagn­vart sínum verð­bréfa­miðlara eða milligönguaðila, það er Íslenskum verðbréfum hf., á grund­velli sinna hagsmuna samkvæmt skuldabréfinu en ekki nein bein réttindi gagn­vart Lands­banka Íslands hf. sem útgefanda. Landsbanki Íslands hf. sé þannig aðeins skuld­bund­inn gagnvart Cede & Co., sem löglegum eiganda og handhafa skulda­bréfs­ins, og geti varn­ar­aðili ekki losnað undan skuldbindingum Landsbanka Íslands hf. á grund­velli skulda­bréfsins með greiðslu til sóknaraðila í gegnum skulda­jöfnuð. Þetta komi skýrt fram í framlagðri kaupnótu sóknaraðila frá Íslenskum verð­bréfum en þar segi m.a.:

                „Vinsamlega athugið að Íslensk verðbréf er mótaðili þessara viðskipta.“

                Sóknaraðili byggir á því að framangreindar málsástæður fái stoð í dómi Hæsta­réttar, 12. október 2011, í máli nr. 398/2011, Eyris-máli. Varnaraðili vísar til eftir­far­andi forsendna í úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur, sem Hæstiréttur staðfesti með vísan til forsendna í framangreindum dómi:

Ekki er unnt að fallast á að orðalag ofangreindrar kaupnótu gefi til kynna að sókn­ar­aðili hafi í umrætt sinn keypt skuldabréf, eins og það hugtak hefur almennt verið skilgreint í kröfurétti hér á landi, og styðja heldur engin önnur gögn þá staðhæfingu sóknaraðilans. Þykir því ekki skipta máli þótt starfs­maður sóknaraðila hafi í aðdraganda viðskiptanna talið sig vera að kaupa skulda­bréf, útgefið af Kaupþingi banka hf., enda er sóknaraðili fagfjárfestir í skiln­ingi laga nr. 108/2007, um verðbréfaviðskipti, og bjó yfir sér­fræði­þekk­ingu á þessu sviði. Ekki taldi hann heldur ástæðu til að kynna sér þau gögn sem lágu að baki viðskiptunum. Hins vegar ber kaupnótan með sér að hún er „skrif­leg staðfesting, þar sem getið er um helstu atriði viðskipt­anna“, eins og áður­nefnd útgáfulýsing mælti fyrir um að viðskiptavinur ætti að fá í hendur við kaup á hagsmunum í allsherjarskuldabréfinu, og vísar þannig greini­lega til kaupa sóknaraðila á hagsmunum sem tengjast skulda­bréfa­útgáf­unni „Series C Senior Floating Rate Notes due 2010“ og allsherjarskuldabréfi í þeim flokki, nefnd „Series C Senior Floating Rate Note“, merkt ISIN nr. US48632FAC59. Í ljósi þessa, svo og með vísan til skilmála ofangreindrar útgáfu­lýsingar og ramma­samnings um skuldabréfaútgáfuna, þar sem beinlínis er tekið fram að skráður handhafi og eigandi allsherjarskuldabréfsins sé Cede & Co. sam­kvæmt tilnefningu DTC, hafnar dómurinn þeirri málsástæðu sóknar­aðila að hann eigi kröfurétt á hendur Kaupþingi banka hf. á grundvelli þeirra við­skipta sem hér eru rakin, og geti af þeirri ástæðu krafist greiðslu sér til handa. Um leið er minnt á að samkvæmt skuldabréfinu skuldbatt Kaupþing banki hf. sig til að greiða Cede & Co. fjárhæð skuldabréfsins, ásamt vöxtum, og verður ekki séð af gögnum málsins að bankinn geti einhliða komist hjá þeirri greiðslu­skyldu, t.a.m. með því að greiða eigendum hagsmuna milliliða­laust hlutdeild þeirra í heildarkröfu Cede & Co. á hendur bankanum.

                Varnaraðili byggir á því að framangreindur dómur Hæstaréttar sé að öllu leyti for­dæmis­gefandi vegna þessa ágreinings málsaðila. Sóknaraðili eigi ekki kröfu­rétt á hendur varnaraðila enda hafi ekki stofnast skuldarsamband milli þeirra. Þar sem sókn­ar­aðili eigi ekki kröfu á hendur varnaraðila á grundvelli skulda­bréfs­ins beri þegar af þeirri ástæðu að hafna kröfu sóknaraðila um skuldajöfnuð, sbr. 100. gr. laga nr. 21/1991 og almennar meginreglur kröfuréttar um skuldajöfnuð. Varnaraðili mótmælir með öllu þeim málsástæðum sóknaraðila að framangreindur dómur Hæsta­réttar sé ekki fordæmisgefandi um sakarefni þessa máls og að fordæmisgildi dómsins sé tak­markað við það hvort sóknaraðila hafi verið heimilt að lýsa kröfunni í bú varnar­aðila í ljósi þess að DBTCA lýsti á sama tíma heildarkröfu á grundvelli skulda­bréfs­ins. Telja verði framangreinda niðurstöðu Héraðsdóms Reykjavíkur, sem Hæsti­réttur staðfesti með vísan til forsendna, hafa fordæmisgildi í málinu enda sé því slegið þar föstu að eig­endur hagsmuna á grundvelli skuldabréfs eigi ekki kröfurétt á hendur útgef­anda bréfs­ins og ekkert skuldarsamband sé á milli slíkra aðila.

                Varnaraðili vísar í þessu samhengi til þess sem áður greinir um að DBTCA hafi lýst heild­ar­kröfu við slitameðferð varnaraðila á grundvelli skuldabréfsins, það er skulda­bréfa­útgáfu Landsbanka Íslands hf. „US$ 750.000.000 Floating Rate Senior Notes, due 2009“. Slitastjórn varnaraðila samþykkti heildarkröfu DBTCA með breyt­ingum við slitameðferð varnaraðila, sbr. kröfu nr. 2584 í kröfuskrá Landsbanka Íslands hf. Varnaraðili bendir á að sóknaraðili hafi ekki mótmælt afstöðu slitastjórnar til viður­kenn­ingar kröfu DBTCA og að allir þeir sem mótmælt hafi afstöðunni hafi fallið frá þeim mótmælum. Heildarkrafa DBTCA sé því endanlega samþykkt við slita­með­ferð varn­ar­aðila, sbr. 3. mgr. 120. gr. laga nr. 21/1991. Þá hafi sókn­ar­aðili ekki krafist þess að krafa hans að fjárhæð 3.055.768 Bandaríkjadalir verði viðurkennd við slita­með­ferð varnaraðila heldur er þess einungis krafist að viðurkenndur verði réttur sókn­ar­aðila til að skulda­jafna tilgreindri kröfu við kröfur varnaraðila á hendur sóknar­aðila. Byggir varnaraðili á því að afstaða slitastjórnar um höfnun kröfu sóknaraðila við slita­með­ferð varnaraðila, nr. 3404 í kröfuskrá, sé því endanleg, sbr. 3. mgr. 120. gr. laga nr. 21/1991.

                Varnaraðili byggir á því að þar sem DBTCA hafi lýst heildarkröfu vegna útgáf­unnar leiði það til þess að eigendur hagsmuna, í skuldabréfakröfu Cede & Co. á hendur Landsbanka Íslands hf., eins og sóknaraðili þessa máls, geti hvorki lýst kröfu á hendur varnaraðila, eins og ágreiningslaust sé í þessu máli, né krafist skulda­jöfnuðar. Varn­ar­aðili vísar til þess að hagsmunir sóknaraðila á grundvelli skulda­bréfs­ins séu hluti af framangreindri kröfu DBTCA við slitameðferð varnaraðila. Yrði fallist á kröfu sókn­ar­aðila um viðurkenningu á heimild til skuldajöfnuðar hefði það í reynd þá afleið­ingu að ein og sama krafan yrði tvísamþykkt við slitameðferð varn­ar­aðila, annars vegar í gegnum framangreinda heildarkröfu DBTCA og hins vegar í gegnum skulda­jöfnuð þar sem sóknaraðili fengi kröfu sína greidda að fullu með skulda­jöfnuði. Slík niður­staða leiddi til ójafnræðis meðal kröfuhafa við slita­með­ferð­ina enda væri þá ein og sama krafan tvísamþykkt.

                Í samræmi við það sem að framan sé rakið byggi varnaraðili á því að skulda­jöfn­uðar­krafa sóknaraðila á grundvelli hagsmuna í skuldabréfinu uppfylli ekki skilyrði 100. gr. laga nr. 21/1991 og beri því að hafna öllum dóm­kröfum sóknaraðila.

                Samkvæmt 1. mgr. 100. gr. laga nr. 21/1991 geti hver sá, sem skuldi þrota­búi, dregið það frá sem hann eigi hjá því hvernig sem skuld og gagnkröfu sé varið hafi lánar­drott­inn eignast kröfuna áður en þrír mánuðir voru til frestdags, hvorki vitað né mátt vita að þrotamaðurinn átti ekki fyrir skuldum og ekki fengið kröfuna til að skulda­jafna, enda hafi krafa þrotabúsins á hendur honum orðið til fyrir frestdag. Varn­ar­aðili byggir á því að krafa sóknaraðila um skuldajöfnuð uppfylli ekki skil­yrði 100. gr. laga nr. 21/1991 þar sem sóknaraðili hafi ekki sýnt fram á að hann eigi kröfu á hendur varnaraðila.

                Varnaraðili mótmælir sem röngum og ósönnuðum öllum málsástæðum sóknar­aðila fyrir því að uppfyllt séu skil­yrði 100. gr. laga nr. 21/1991. Í samræmi við það sem að framan sé rakið sé því mótmælt sem röngu að sóknaraðili hafi eignast skulda­bréf gefið út af Landsbanka Íslands hf. og eigi þannig bein eignarréttindi að skulda­bréf­inu.

                Samið hafi verið um það að bæði undirliggjandi samn­ingar og sjálft skulda­bréfið skyldi túlkað samkvæmt lögum New York-ríkis. Samkvæmt 3. gr. laga nr. 43/2000 um lagaskil á sviði samningaréttar beri að beita þeim lögum við túlkun á efni skjal­anna og um meintan efnislegan rétt sóknaraðila til skulda­jöfnuðar í mál­inu. Varn­ar­aðili byggir á því að sóknaraðila hafi ekki lánast að sýna fram á að hann eigi rétt til skulda­jöfnuðar á grundvelli þeirra réttarreglna sem hann vísi til í mála­til­bún­aði sínum enda hvíli sönnunarbyrðin fyrir tilvist og efni hinna erlendu réttarreglna á sóknaraðila, sbr. 2. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991.

                Varnaraðili byggir á því að samkvæmt samræmdum viðskiptalögum New York-ríkis, The New York Commercial Code, sem séu lögð fram að hluta sé Lands­banki Íslands hf. aðeins skuldbundinn gagnvart Cede & Co. sem eiganda og hand­hafa skulda­bréfsins. Í tilgreindum lögum komi fram að aðili sem ekki sé eigandi skulda­bréfs heldur einungis eigandi að hagsmunum á grundvelli skuldabréfs sé hand­hafi rétt­inda (e. Entitlement holder) og eigi réttindi gagnvart sínum milligönguaðila (e. Secur­ities intermediary) eins og þau hugtök séu skilgreind í lögunum. Handhafi rétt­inda eigi hins vegar engin réttindi í skuldabréfinu sjálfu eða gegn útgefanda þess heldur séu slík réttindi einungis hlutfallslegur réttur í þeim hagsmunum sem milli­göngu­aðili eigi. Ágreiningslaust sé að Cede & Co. sé eini handhafi og eigandi að hinu umþrætta skulda­bréfi. Sóknaraðili eigi því hvorki beina kröfu á hendur Landsbanka Íslands hf., sem útgefanda, né eignarrétt að skuldabréfinu. Sóknaraðili eigi þannig ein­göngu rétt­indi gagnvart sínum milligönguaðila, þ.e. Íslenskum verðbréfum hf., eins og að framan sé rakið. Þá bendir varnaraðili á það að í framlögðum samn­ingum séu ekki nein ákvæði sem heimili eigendum hagsmuna að lýsa kröfu og fá greiðslur á grund­velli slíkra krafna við slitameðferð varnaraðila, þ.e. hvorki við útgreiðslu við slita­með­ferð varn­ar­aðila né í gegnum skuldajöfnuð.

                Varnaraðili byggir á því að sóknaraðila hafi verið ljóst, eða hafi í öllu falli mátt vera ljóst, að hann ætti ekki kröfu á hendur Landsbanka Íslands hf. á grundvelli hags­muna í skuldabréfinu. Varnaraðili bendir á að sóknaraðili sé lífeyrissjóður á Íslandi sem starfi samkvæmt lögum nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starf­semi lífeyrissjóða, með síðari breytingum. Sóknaraðila hafi verið í lófa lagið að kynna sér útgáfulýsingar og önnur undirliggjandi gögn áður en hann keypti hags­muni á grundvelli skuldabréfsins. Hafi sóknaraðili látið það ógert verði hann sjálfur að bera hall­ann af því. Þá hafi sóknaraðili verið flokkaður sem viður­kenndur gagn­aðili hjá Lands­banka Íslands hf. í skilningi laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti.

                Varnaraðili mótmælir í heild sinni þeim málsástæðum sóknaraðila sem byggi á því að sóknaraðili eigi bein eignarréttindi að skuldabréfinu og uppfylli þar með skil­yrði um skuldajöfnuð. Sóknaraðili haldi því fram í málatilbúnaði sínum að hann eigi til­kall til allra réttinda vegna skuldabréfsins. Varnaraðili mótmælir þeirri stað­hæf­ingu sókn­ar­aðila. Auk þess sem að framan sé rakið ítrekar varnaraðili og leggur áherslu á að ágreiningslaust sé á milli aðila að Cede & Co. sé eini handhafi og eigandi þess skulda­bréfs sem þetta mál varðar. Landsbanki Íslands hf. sé þannig einungis skuld­bund­inn gagnvart þeim aðila á grundvelli skuldabréfsins. Þá vísar varnaraðili til þess að framangreind krafa DBTCA við slitameðferð varnaraðila, nr. 2584 í kröfuskrá, tryggi hagsmuni allra þeirra aðila sem eigi hagsmuni í skuldabréfakröfu Cede & Co. Þannig beri DBTCA, sem fjárvörslu- og umsýsluaðila, samkvæmt áðurgreindum ramma­samningi að afhenda Cede & Co., sem handhafa og eiganda skuldabréfsins, þær greiðslur sem hann taki við við slitameðferð varnaraðila á grundvelli lýstrar heildar­kröfu. Í kjölfar þess beri handhafa bréfsins að leggja greiðsluna inn á reikninga þeirra aðild­ar­félaga DTC sem eigi hagsmuni á grundvelli skuldabréfsins en þeim beri svo aftur að leggja greiðslur inn á reikninga viðskiptavina sinna. Landsbanki Íslands hf., sem útgefandi skuldabréfsins, beri ekki ábyrgð á greiðslum til eigenda hagsmuna. Varn­ar­aðili hafi þannig innt sínar skyldur af hendi með greiðslu til Cede & Co., eða eftir atvikum DBTCA sem fjárvörslu- og umsýsluaðila. Byggir varnaraðili á því að eig­endur hagsmuna eigi ekki neinn rétt gagnvart varnaraðila á grundvelli slíkra hags­muna, þ.e. hvorki til þess að lýsa eða innheimta kröfu á hendur varnaraðila né rétt til að krefjast skuldajöfnuðar. Verði sóknaraðili því að beina kröfum sínum á grund­velli hags­muna í skuldabréfinu til síns verðbréfamiðlara, þ.e. Íslenskra verðbréfa hf.

                Varnaraðili mótmælir sem þýðingarlausri og ósannaðri þeirri málsástæðu sókn­ar­aðila að hann eigi bein eignarréttindi að skuldabréfinu á þeim grundvelli að hann eigi beint tilkall til skuldabréfs í pappírsformi verði hið óbeina vörslukerfi lagt af. Varnaraðili vísar til þess að ekki hafi verið tekin nein ákvörðun um að leggja hið óbeina vörslu­kerfi af vegna hins umþrætta skuldabréfs. Sé sú staða því ekki uppi sem til­greind málsástæða sóknaraðila byggi á og séu málsástæður sóknaraðila á þessum grund­velli því þýðingarlausar. Varnaraðili áréttar að kjarni málsins sé sá að Lands­banki Íslands hf. hafi gefið út skuldabréf, 25. ágúst 2006, og skuldbundið sig til að end­ur­greiða fjárhæðina til Cede & Co. sem handhafa og eiganda bréfsins. Ekki hafi orðið neinar breytingar á eignarhaldi skuldabréfsins og hafi til­greind máls­ástæða sókn­ar­aðila því ekkert með meintan rétt sóknaraðila til skulda­jöfn­uðar að gera.

                Varnaraðili mótmælir jafnframt sem þýðingarlausri og ósannaðri þeirri máls­ástæðu sóknaraðila að DBTCA geti falið „endanlegum eigendum“ að gæta hags­muna sinna sjálfir sem leiði til þess að sóknaraðili verði talinn eiga bein eignarréttindi að skulda­bréfinu og uppfylli þar með skilyrði um skuldajöfnuð. Varnaraðili telur þessa máls­ástæðu sóknaraðila ekkert hafa með sakarefni málsins að gera. Hafi DBTCA þannig ekki falið eigendum hagsmuna á grundvelli skulda­bréfs­ins að gæta hagsmuna sinna sjálfir. Þvert á móti hafi DBTCA sjálfur lýst heildarkröfu á grundvelli skulda­bréfs­ins við slitameðferð varnaraðila eins og áður hafi verið rakið. Þá bendir varnar­aðili á að DBTCA hafi staðið í ágreiningsmáli í sambærilegu máli við eigendur hags­muna í skuldabréfi sem Kaupþing banki hf. hafi gefið út, sbr. dóm Hæstaréttar, 12. októ­ber 2011, í máli réttarins nr. 398/2011.

                Þá mótmælir varnaraðili þeirri staðhæfingu sóknaraðila að réttur til framsals og veð­setn­ingar skuldabréfsins hafi verið hjá „endanlegum eigendum“. Vísar varnaraðili til þess að óumdeilt sé að sóknaraðili hafi í gegnum hið óbeina vörslukerfi keypt hags­muni á grundvelli skuldabréfsins og að þau viðskipti séu skráð á reikningi sóknaraðila hjá Íslenskum verðbréfum hf. Sóknaraðili sé ekki, og hafi aldrei verið, handhafi að neinu skuldabréfi útgefnu af Landsbanka Íslands hf. vegna þessara viðskipta og að sókn­ar­aðili sé ekki eigandi að sjálfu skuldabréfinu. Engum hluta skuldabréfsins hafi verið afsalað til sóknaraðila enda hafi Íslensk verðbréf hf. ekki heimild til að afsala slíkri eign Cede & Co. Byggir varnaraðili á því að sóknaraðili hafi þannig hvorki getað fram­selt né veðsett eign Cede & Co., þ.e. útgefið skuldabréf af hálfu Lands­banka Íslands hf. Það hvort sóknaraðili hafi getað framselt og veðsett hagsmuni á grund­velli skulda­bréfsins hafi ekkert með varnaraðila að gera enda myndi slíkir hags­munir ekki bein kröfuréttindi á hendur varnaraðila eins og áður greinir.

                Þá mótmælir varnaraðili því sem ósönnuðu að slíkur skuldajöfnuðarréttur sem sókn­ar­aðili haldi fram sé að meginreglu til staðar samkvæmt banda­rískum rétti.

                Varnaraðili mótmælir sem rangri þeirri staðhæfingu sóknaraðila að útgáfu­lýs­ingin mæli fyrir um skuldajöfnuðarrétt sóknaraðila. Hvergi komi fram í tilgreindri útgáfu­lýsingu eða síðari viðaukum, að eigendur hagsmuna á grund­velli skuldabréfsins hafi heimild til að lýsa yfir skulda­jöfnuði á móti kröfum útgefanda á hendur slíkum aðilum. Þá áréttar varnaraðili í þessu sam­hengi að þar sem sóknaraðili eigi ekki kröfu á hendur varnaraðila vegna hagsmuna á grundvelli skuldabréfsins eigi sókn­ar­aðili eðli máls­ins samkvæmt ekki neina kröfu á hendur varnaraðila sem sé tæk til skulda­jöfn­uðar. Þá byggir varnaraðili á því að réttur til skulda­jöfnuðar sé eðli máls­ins sam­kvæmt hjá þeim sem eigi kröfu á grundvelli skulda­bréfsins á hendur varnar­aðila, þ.e. hjá Cede & Co. Engu breyti í þessu efni þótt tekið sé fram í útgáfulýsingu vegna víkj­andi skulda­bréfa (e. Subordinated Notes) að eig­endur slíkra skuldabréfa teljist hafa afsalað sér rétti til skuldajöfnuðar á hendur útgef­anda. Varnaraðili bendir í því samhengi á að víkj­andi skuldabréf í framan­greindum skilningi teljist til eftirstæðra krafna, samkvæmt 114. gr. laga nr. 21/1991, við gjald­þrota­skipti og slitameðferðir fjár­mála­fyrirtækja og sam­kvæmt 2. mgr. 100. gr. laga nr. 21/1991 verði þær kröfur, sem taldar eru upp í 114. gr. ekki notaðar til skuldajöfnuðar nema að því leyti sem eignir þrota­búsins hrökkvi til greiðslu þeirra við úthlutun. Því sé lög­bundið að kröfur sam­kvæmt víkjandi skulda­bréfum séu ekki tækar til skuldajöfnuðar. Að öðru leyti mót­mælir varnaraðili því að unnt sé að gagn­álykta út frá umfjöllun útgáfu­lýsingar varð­andi víkjandi skulda­bréf um rétt aðila sem eigi hagsmuni á grund­velli for­gangs­skulda­bréfs (e. Senior Notes).

                Þá mótmælir varnaraðili því að það hafi þýðingu fyrir meintan rétt sóknaraðila til skulda­jöfn­uðar hvort hann hafi verið í góðri trú um að hann ætti þann rétt og að krafa hans samkvæmt skuldabréfinu væri jafnsett öllum öðrum almennum skuld­bind­ingum varnaraðila. Varnaraðili áréttar að sóknaraðila hafi verið í lófa lagið að kynna sér útgáfulýsingar og önnur undirliggjandi gögn áður en hann keypti hags­muni á grund­velli skuldabréfsins og verði sóknaraðili sjálfur að bera hall­ann af því hafi hann látið það ógert. Þá bendir varnaraðili á að krafa DBTCA á grund­velli skulda­bréfsins, í þágu handhafa og eiganda bréfsins, hafi verið viðurkennd sem almenn krafa sam­kvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 við slitameðferð varnaraðila.

                Varnaraðili mótmælir jafnframt tilvísun sóknaraðila til sanngirnissjónarmiða sem búi að baki skuldajöfnuðarrétti gjaldþrotaréttar, þ.e. að kröfuhöfum, sem jafn­framt skuldi þrotabúi, sé ekki gert skylt að greiða aðalkröfuna að fullu til þrota­búsins, en verði svo að sæta því að fá einungis hluta krafna sinna greiddan. Vísar varn­ar­aðili til þess að sóknaraðili eigi ekki kröfu á hendur varnaraðila á grundvelli hags­muna hans í skuldabréfinu. Hann geti því ekki talist kröfuhafi við slitameðferð varn­ar­aðila. Þá bendir varnaraðili á að sóknaraðili viðurkenni í málatilbúnaði sínum heimild DBTCA til að lýsa kröfu á grundvelli skuldabréfsins við slitameðferð varnar­aðila. Sókn­ar­aðili hafi því hvorki heimild til að mæta á kröfuhafafundi við slita­með­ferð varn­ar­aðila né rétt til að neyta atkvæðisréttar á slíkum fundi. Þannig sé því mót­mælt sem röngu sem fram komi í málatilbúnaði sóknaraðila að eigendur hags­muna, þar á meðal sóknaraðili, fái notið allra þeirra fjárhagslegu og félagaréttarlegu rétt­inda sem skulda­bréfinu fylgja. Varnaraðili haldi því fram að það sé í fullu samræmi við megin­reglu gjald­þrota­réttar um jafnræði kröfuhafa við þá sameiginlegu fullnustu­gerð sem felst í gjald­þrota­skiptum og slitameðferðum fjármálafyrirtækja að hafna því að kröfur, sem ekki eru lögvarðar eða grundvöllur er fyrir að öðru leyti, séu tækar til skulda­jöfn­uðar.

                Þá mótmælir varnaraðili í heild þeim málsástæðum sóknaraðila sem byggi á að efni gildi umfram form hvað varðar skuldabréfaútgáfuna og að umgjörð hennar breyti ekki eðli eignarréttinda sóknaraðila yfir skuldabréfinu sem útgefið hafi verið af Lands­banka Íslands hf. Leyfir varnaraðili sér hvað þessar málsástæður sóknaraðila varðar að vísa til þess sem að framan greinir um það að sóknaraðili eigi ekki kröfurétt á hendur varn­ar­aðila á grundvelli hagsmuna í skuldabréfinu.

                Verði fallist á kröfur sóknaraðila að einhverju leyti er því mótmælt að krafa hans að höfuðstólsfjárhæð 3.055.768 Bandaríkjadalir auk álags og áfallinna vaxta frá 22. apríl 2009 til 20. júlí 2011, samtals 495.546.079 krónur, sé tæk til skuldajafnaðar við kröfur varn­ar­aðila á hendur sóknaraðila. Vísar varnaraðili til þess að hvorki sé gerð grein fyrir því í málatilbúnaði sóknaraðila hvernig krafa sóknaraðila að höfuð­stóls­fjárhæð 3.055.768 Bandaríkjadalir sé til komin né krafa hans um vexti til og með 22. apríl 2009 að fjár­hæð 67.762 Bandaríkjadalir. Gerir varnaraðili því fyrirvara við umkrafða fjár­hæð sóknaraðila til skulda­jöfnuðar.

                Þá vísar varnaraðili til þess að krafa sóknaraðila að höfuðstólsfjárhæð 3.055.768 Bandaríkjadalir sé umreiknuð í kröfuskrá í 399.419.435 krónur miðað við skráð sölugengi dals hjá Seðlabanka Íslands, 22. apríl 2009. Í kröfulýsingu sóknar­aðila sé jafnframt krafist vaxta til 22. apríl 2009 að fjárhæð 62.762 Banda­ríkja­dalir sem umreiknist í kröfu­skrá í 8.203.621 krónu. Lýst heildarkrafa sóknaraðila nemi því 407.623.056 krónum. Byggir varnaraðili á því að kröfur sóknaraðila um álag og áfallna vexti frá 22. apríl 2009 til 20. júlí 2011 teljist til eftirstæðra krafna við slita­með­ferð varn­ar­aðila samkvæmt 114. gr. laga nr. 21/1991. Þær kröfur sem taldar séu upp í 114. gr. laga nr. 21/1991 verði ekki notaðar til skuldajöfnuðar nema að því leyti sem eignir slita­búsins hrökkvi til greiðslu þeirra við úthlutun, sbr. 2. mgr. 100. gr. laga nr. 21/1991. Slitastjórn varn­ar­aðila hafi ekki tekið afstöðu til eftirstæðra krafna við slita­með­ferð varnaraðila þar sem fullvíst megi telja að ekki geti komið til greiðslu slíkra krafna að neinu leyti við slita­meðferð varnaraðila, sbr. 1. mgr. 119. gr. laga nr. 21/1991. Því beri að lækka dóm­kröfur sóknaraðila sem því nemi verði fallist á dóm­kröfur hans að einhverju leyti.

                Varnaraðili vísar til laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., laga nr. 131/1997 um rafræna eignarskráningu verðbréfa, laga nr. 91/1991 um meðferð einka­mála, laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki með síðari breytingum, laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti, laga nr. 43/2000 um lagaskil á sviði samningaréttar og laga nr. 125/2008 um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl. Hann vísar jafnframt til almennra meginreglna kröfu­réttar um heimild til skuldajöfnuðar sem og til 100. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl. Þá vísar hann til kafla 8-102 og 8-503 í sam­ræmdum við­skipta­lögum New York-ríkis (New York Uniform Commercial Code). Kröfu sína um máls­kostnað byggir hann á 129. og 130. gr. laga nr. 91/1991 um með­ferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

Niðurstaða

                Fyrir dóminn er lögð sú spurning hvort sá sem ekki hefur heimild til að lýsa fjárkröfu í slitabú, og á því ekki kost á að fá fjárkröfu í búið viðurkennda, njóti engu að síður réttar til skuldajöfnuðar við kröfu sem búið á á hendur honum.

                Landsbankinn ákvað árið 2006 að gefa út skuldabréf í Bandaríkjunum til þess að afla sér láns­fjár allt að 7.500.000.000 Bandaríkjadala og gaf af þeim sökum út, 21. júlí 2006, útgáfulýsingu (US$ 7.500.000.000 Medium Term Pro­gram). Bankinn samdi jafn­framt við Deutsche Bank Trust Company Americas (DBTCA) um að sá síðar­nefndi yrði fjárvörslu- og umsýsluaðili (Trustee) skulda­bréfa­út­gáf­unnar. Samkvæmt samn­ingi þeirra gat bankinn gefið út skuldabréf í einum eða fleiri flokkum.

                Hinn 25. ágúst 2006 gaf bankinn út skuldabréf að fjárhæð 750.000.000 Banda­ríkja­dala í flokknum „US$ 750.000.000 Floating Rate Senior Notes, due 2009“. Í tengslum við þessa skuldabréfaútgáfu gaf bankinn út allsherjarskuldabréf (Global Note) sem auðkennt var með ISIN-númerinu US5150X1AB50. Það var skráð á nafn Cede & Co., en vörslufyrirtæki skulda­bréfs­ins The Deposit­ory Trust & Clearing Corpor­ation (DTC) hafði til­nefnt Cede & Co. sem við­töku­aðila og er það félag skráður handhafi (Registered Holder) skuldabréfsins. Sam­kvæmt alls­herjar­skulda­bréf­inu skuldbatt bank­inn sig til að endur­greiða Cede & Co. fjár­hæð þess.

                Sóknaraðili keypti, fyrir milligöngu Íslenskra verðbréfa hf., hlutdeild í alls­herjar­skulda­bréf­inu, 17. janúar 2008. Fjárkrafa, sem sóknaraðili átti á grundvelli þeirrar hlutdeildar, var ógreidd, 7. október 2008, þegar Fjármálaeftirlitið ákvað, með heimild í 100. gr. a. laga nr. 161/2002, sbr. 5. gr. laga nr. 12572008, að taka yfir stjórn Lands­bankans og skipa honum skilanefnd.

                Við slit bankans, sem þá fóru í hönd, lýsti DBTCA, fyrir hönd Cede & Co., heild­ar­kröfu á grund­velli þess allsherjarbréfs sem Landsbankinn gaf út vegna skulda­bréfa­útgáfunnar „US$ 750.000.000 Floating Rate Senior Notes, due 2009“. Slita­stjórnin sam­þykkti kröfu DBTCA  með breyt­ingum. Sókn­ar­aðili mótmælti ekki þeirri afstöðu slita­stjórnarinnar. Allir þeir kröfu­hafar sem mót­mæltu henni féllu síðar frá mót­mælum sínum og því er krafa DBTCA á grund­velli skulda­bréfs­ins endan­lega sam­þykkt við slita­meðferð varnaraðila, sbr. 3. mgr. 120. gr. laga nr. 21/1991.

                Á grundvelli hlut­deildar sinnar í allsherjarskuldabréfinu lýsti sóknaraðili fjár­kröfu í slitabú varnaraðila. Hann krafðist þess þó ekki að fá að nýta hana til skulda­jöfn­uðar við kröfur sem bankinn átti á hendur honum. Slitastjórn hafnaði fjárkröfunni með þeim rökum að sóknaraðili væri hvorki skráður hand­hafi né eigandi skulda­bréfs­ins svo og að samkvæmt ákvæði 5.4 (a) í rammasamningi um skulda­bréfa­útgáfuna, 21. júlí 2006, hafi DBTCA, fjárvörslu- og umsýsluaðilinn, heimild til að lýsa heild­ar­kröfu á grund­velli þess.

                Á þeim tíma sem málsaðilar reyndu að ná samkomulagi um kröfu sóknaraðila í slitabú varnaraðila hafði Hæstiréttur til meðferðar mál vegna sambærilegrar skulda­bréfa­útgáfu Kaupþings banka hf. og sömdu málsaðilar, 29. júlí 2011, um að bíða niður­stöðu réttarins. Í dómi sínum, 12. október 2011 í máli nr. 398/2011, staðfesti Hæsti­réttur þá niðurstöðu hér­aðs­dóms að einungis fjárvörslu- og umsýslu­aðilinn DBTCA hefði haft heimild til að lýsa kröfu í slitabú Kaupþings banka á grund­velli alls­herjar­skulda­bréfsins en kröfuhafi, í sömu stöðu og sóknaraðili þessa máls, hefði ekki heimild til að lýsa kröfu á grundvelli hlutdeildar sinnar í skulda­bréfinu.

                Sóknaraðili telur þennan dóm ekki fordæmisgefandi þar sem hann svari ekki þeirri spurningu hvort eigendur hlutdeildar í allsherjarskuldabréfinu eigi rétt til að nýta kröfu sína til skuldajöfnuðar við kröfu bank­ans, útgefanda skuldabréfsins, á hendur þeim.

                Fyrir dómi krefst sóknaraðili ekki viðurkenningar á því að hann eigi fjárkröfu í slitabú varnaraðila heldur aðeins þess að viðurkenndur verði réttur hans til að skulda­jafna tilgreindri fjárkröfu við fjárkröfu varnaraðila á hendur honum. Krafa hans á sér enga samsvörun í kröfulýsingu en þar lýsti hann fjárkröfu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 en krafðist þess ekki að henni yrði skuldajafnað við kröfur búsins á hendur honum. Þessa útfærslu kröfu sinnar, það er að krefjast annars fyrir dómi en í kröfu­lýs­ingu, styður hann við 118. gr. laga nr. 21/1991 um gjald­þrota­skipti o.fl. en sam­kvæmt 3. tölulið þeirrar greinar sé það ekki skilyrði skulda­jöfn­uðar að krafa hafi verið tekin á kröfu­­skrá.

                Samkvæmt 3. tölulið 118. gr. laga nr. 21/1991 fellur krafa á hendur þrotabúi, sem var ekki lýst innan lögboðins kröfulýsingarfrests, ekki niður sé hún höfð uppi til skulda­jöfnuðar við kröfu þrotabús enda séu skilyrði 100. gr. laganna uppfyllt. Ætla verður að 3. töluliður 118. gr. eigi því aðeins við að kröfu hafi ekki verið lýst en sókn­ar­aðili lýsti, eins og áður segir, kröfu í slitabú varnaraðila.

                Sóknaraðili byggir engu að síður á því að hann glati ekki rétti sínum til skulda­jöfn­uðar þótt hann hafi ekki rétt til að lýsa kröfu og þar með ekki heldur möguleika á að fá fjár­kröfu í slitabúið viðurkennda, því DBTCA lýsti kröfu fyrir hönd skráðs hand­hafa, Cede & Co., en ekki þeirra sem höfðu keypt hlutdeild í skuldabréfinu.

                Samkvæmt 100. gr. laga nr. 21/1991 getur hver sá, sem skuldar þrotabúinu, dregið frá skuld sinni það sem hann á hjá því hvernig sem skuld og gagnkröfu er varið að uppfylltum skilyrðum sem ekki skipta máli hér.

                Til þess að 100. gr. geti átt við þarf sóknaraðili að sýna fram á að hann eigi fjár­kröfu og að hún sé á hendur þrotabúinu. Þar sem skuldajöfnuður samsvarar greiðslu kröfu þarf allra fyrst að staðreyna kröfu­réttar­sam­band milli kröfuhafans og slita­­bús­ins, það er að segja að staðreyna að hann eigi eitthvað hjá búinu eins og það er orðað í 100. gr. laganna.

                Eins og fram er komið krefst sóknaraðili þess ekki að fjárkrafa hans í slitabúið verði viðurkennd. Dóm­ur­inn getur því ekki tekið afstöðu til þess hvort hann eigi yfir­höfuð fjár­kröfu á hendur því. Þess vegna er ekki unnt að taka afstöðu til þess hvort hann eigi kröfu sem hann getur nýtt til skuldajöfnuðar því sá sem hefur ekki fengið fjár­kröfu í slitabú sam­þykkta hefur ekkert til að krefjast skulda­jöfn­uðar með. Af þeim sökum er kröfu sóknaraðila hafnað.

                Vegna þessarar niðurstöðu og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, ber sóknaraðila að greiða varnaraðila málskostnað sem þykir hæfilega ákveð­inn 2.000.000 króna. Við ákvörðun hans var tekið tillit til 250.000 króna þingfestingargjalds, 408.772 króna vegna þýð­ingar skjala og til virðisaukaskatts.

                Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan úrskurð.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

                Hafnað er þeirri kröfu sóknaraðila, Stapa lífeyrissjóðs, að hann geti nýtt fjár­kröfu sem hann á, á grundvelli hlutdeildar í allsherjarskuldabréfi með ISIN-nr. US5150X1AB50 sem Landsbanki Íslands hf. gaf út 25. ágúst 2006, til skuldajöfnuðar við kröfu sem varnaraðili, slitabú LBI hf., á á hendur sóknaraðila.

                Sóknaraðili greiði varnaraðila 2.000.000 króna í málskostnað.