Föstudaginn 7. mars 2008
Nr. 124/2008.	A (Oddgeir Einarsson hdl.) gegn B (Guðrún Sesselja Arnardóttir hdl.)

 

Kærumál. Lögræðissvipting.

A var sviptur sjálfræði í 18 mánuði vegna geðsjúkdóms.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason og Jón Steinar Gunnlaugsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 3. mars 2008, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 4. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 29. febrúar 2008, þar sem sóknaraðili var sviptur sjálfræði í 18 mánuði. Kæruheimild er í 1. mgr. 16. gr. lögræðislaga nr. 71/1997. Sóknaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi en til vara að sjálfræðissvipting verði einungis í 6 mánuði. Þá er þess krafist að skipuðum verjanda sóknaraðila verði dæmd þóknun.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Samkvæmt 1. mgr. 17. gr. lögræðislaga greiðist þóknun skipaðs verjanda sóknaraðila úr ríkissjóði, sem er hæfilega ákveðin eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Þóknun Oddgeirs Einarssonar héraðsdómslögmanns, skipaðs verjanda sóknaraðila, A, 100.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði.

 

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 29. febrúar 2008.

Sóknaraðili er B, [kt. og heimilisfang]. Varnaraðili er bróðir hans, A, [kt. og heimilisfang], nú vistmaður á geðdeild 32C Landspítala LSH.

Sóknaraðili krefst þess að varnaraðili verði sviptur sjálfræði í 2 ár á grundvelli a. liðar 4. gr., sbr. 1. mgr. 5. gr. lögræðislaga nr. 71/1997, en hann sé ekki fær um að ráða persónulegum högum sínum vegna langvarandi og alvar­legs geðsjúkdóms.

Varnaraðili krefst þess aðallega að synjað verði um kröfuna, enda séu skilyrði a. liðar 4. gr. lögræðislaga ekki fyrir hendi, en ellegar verði sjálfræðissviptingu markaður mun skemmri tími eða til 6 mánaða.

I.

Hinn 12. janúar 2008 var varnaraðili nauðungarvistaður á geð­deild LSH í allt að 21 sólarhring. Til grundvallar þeirri ákvörðun lá vottorð Kristófers Þor­leifs­sonar geð­læknis, þar sem fram kemur að varnaraðili hafi strítt við alvar­legan geð­klofa­sjúkdóm í tæpan áratug, jafnframt því sem hann hafi misnotað áfengi og neytt fíkniefna. Hann hafi margoft legið á geðdeild og verið í reglu­bundnu göngu­deildareftirliti, en ekki tekið lyf sín að undanförnu, verið í óreglu og því fjarað hratt undan heilsu hans. Við komu á geðdeild 11. janúar hafi ástand varnaraðila verið mjög alvarlegt, hann verið í vaxandi og versnandi geð­rofs­ástandi, haft miklar rang­hug­­myndir og aðsóknar­kennd, hótað sjálfsvígi og í raun stefnt andlegri og líkam­­legri heilsu sinni í voða.

Varnaraðili kærði umrædda vistun til héraðsdóms 22. janúar (mál nr. L-2/2008), en féll frá kærunni 1. febrúar, eftir að krafan um tímabundna sjálfræðis­sviptingu barst héraðs­dómi 29. janúar. Á þingfestingardegi 8. febrúar var lagt fram vottorð Guðrúnar Geirsdóttur geðlæknis, dagsett 31. janúar, en Guðrún hefur annast með­­ferð varnaraðila á deild 32C LSH. Hún bar og vitni á aðalmeðferðardegi 27. febrúar, en auk hennar tjáði varnaraðili sig þá stuttlega um málefnið.  

II.

Í vottorði Guðrúnar kemur fram að varnaraðili hafi glímt við áfengis- og fíkni­efna­vanda um árabil og farið í fjölda meðferða, sem ekki hafi skilað varanlegum árangri. Hann hafi verið greindur með geðklofa við inn­lögn á geðdeild 2001. Lyfja­með­ferð hafi aðeins skilað tímabundnum árangri, enda varnaraðili tvíátta um nauðsyn hennar og hafi oftar en ekki hætt lyfjatöku, sokkið í neyslu, farið í geðrofsástand og þurft innlögn á geðdeild. Árið 2002 hafi hann til að mynda stungið sig í brjóst í slíku ástandi. Varnaraðili hafi lítið sjúkdómsinnsæi og afneiti ranghugmyndum, þótt hann sé klár­lega í sturlunarástandi og með greinilegar heyrnar­ofskynjanir. Þá sé hann innsæis­laus á nauðsyn meðferðar. Guðrún staðfesti ofangreint álit fyrir dómi og bar að fremur litlar breytingar hefðu orðið á sjúkdómsástandi varnaraðila. Lyfja­með­ferð hefði þó skilað árangri og varnaraðili fengi nú forðasprautur, sem tryggja eigi stöðuga og betri meðferð. Dregið hefði úr ranghugmyndum og ofskynjunum, en varnar­­aðili væri enn tortrygginn og vildi stjórna lyfjatöku og lyfja­meðferð. Vandinn felist meðal annars í þessu atriði, en sjúk­dóms­saga hans sýni að hann hafi einatt sótt mjög í áfengi og fíkni­efni eftir útskrift af geðdeild, samhliða hætt lyfjatöku og í kjöl­farið farið í alvarlegt geð­rofs­ástand. Guðrún bar að til stæði að flytja varnaraðila yfir á endurhæfingardeild, þar sem hann færi í atferlismótandi með­ferð og að ef vel gengi myndi hann losna út af geðdeild eftir 6-7 mánuði og halda áfram í göngudeildarmeð­ferð. Hún kvað útilokað að varnaraðili næði raunverulegum bata á svo skömmum tíma og taldi nauðsynlegt að hann yrði sviptur sjálf­ræði í 18 mánuði hið minnsta, svo að tryggja mætti honum sam­fellda læknismeðferð og þannig stuðla að varan­legum árangri.

Varnaraðili hlýddi á vitnisburð Guðrúnar, kvaðst sammála lýsingu hennar á högum hans og sjúkrasögu, en kannaðist þó ekki við hafa verið með ranghugmyndir við eða eftir núverandi innlögn. Þá kom fram að hann vildi stjórna eigin lyfjameðferð, að hann teldi enga nauðsyn á sjálfræðissviptingu og gæti séð um persónulega hagi sína, en myndi taka lyf samkvæmt læknisráði án þvingunarúrræða.

III.

Sóknaraðili styður kröfu um sjálfræðissviptingu við a. lið 4. gr. lögræðis­laga og vísar í því sambandi til vottorða geðlæknanna tveggja og vitnis­burðar Guðrúnar fyrir dómi, sem taki af öll tvímæli um brýna nauðsyn tímabundinnar sjálfræðissviptingar, svo að tryggja megi örugga og samfellda læknismeðferð í þágu varnaraðila, enda einsætt að hann hafi óverulegt innsæi í eigið sjúkdómsástand. Er í þessu sam­bandi lögð áhersla á að ekki standi til að vista varnaraðila lengur á geðdeild en nauðsyn krefur og að stefnt sé að því að koma honum út í samfélagið eins fljótt og kostur er.

Varnaraðili bendir á að það sé grundvallarregla stjórnarskrár að einstaklingar haldi óskertu frelsi og ráði eigin högum, nema ríkar ástæður séu til annars og að brýna nauðsyn beri til að skerða slík mannréttindi. Þau skilyrði séu ekki fyrir hendi í málinu, þrátt fyrir geðræn vandamál varnaraðila, sem hann viðurkenni og sé reiðubúinn að takast á við í fullri samvinnu við lækna og hlíta fyrirmælum þeirra varðandi lyfja­­­með­ferð. Allan vafa í þessu sambandi beri að meta varnaraðila í hag, enda hvíli sönnunar­byrði á sóknaraðila um að uppfyllt séu skilyrði a. liðar 4. gr. lögræðislaga, sem skýra verði þröngri lögskýringu. Slík sönnun hafi ekki tekist og því beri að synja um kröfu hans. Verði ekki fallist á greind sjónarmið telur varnaraðili að sjálfræðissvipting eigi ekki að standa lengur en í 6 mánuði og vísar í því sambandi til vættis Guðrúnar og viður­kenndrar meðalhófsreglu íslensks réttar.

IV.

Samkvæmt 4. gr. lögræðislaga nr. 71/1997 má svipta fulltíða einstakling sjálfræði ótíma­bundið, ef þörf krefur, sé hann ekki fær um að ráða persónulegum högum sínum, s.s. vegna geðsjúk­dóms, sbr. a. liður. Er hér um að ræða afar afdrifaríka skerðingu grund­vallarréttinda og ber því eðli máls samkvæmt að beita téðum lagaheimildum af mikilli varfærni.

Í máli þessu er krafist sjálfræðissviptingar í tvö ár á grundvelli a. liðar 4. gr., sbr. 1. mgr. 5. gr. lögræðislaga. Meðal gagna málsins eru vottorð Kristófers Þor­leifs­sonar og Guðrúnar Geirsdóttur sérfræðinga á sviði geð­lækninga og vitnis­­burður Guðrúnar fyrir dómi. Þeim ber saman um að varnaraðili sé haldinn alvar­legum og lang­­varandi geð­sjúkdómi, sem hafi reynst illviðráðanlegur, ekki síst sökum þess að varnaraðili hafi lítið sem ekkert sjúkdómsinnsæi og hafi því ekki verið til sam­ráðs um nauðsynlega lyfja­meðferð. Þess í stað hafi hann iðulega hætt lyfja­töku, hallað sér að áfengis- og fíkni­efnaneyslu, farið í alvarlegt geðrofsástand og ítrekað endað með innlögn á geð­deild. Það er og mat Guðrúnar, að varnaraðili þurfi nú á samfelldri læknis­með­ferð að halda og að meðferðarhagsmunum hans sé best borgið með því að hann verði sviptur sjálfræði eigi skemur en í 18 mánuði, svo að tryggja megi honum nauðsynlega læknis­hjálp.

Með hliðsjón af framansögðu telur dómurinn engin áhöld um að varnaraðili stríðir við mjög alvar­legan geðsjúkdóm og er einsætt að sjúkdómsinnsæi er óverulegt og að sama skapi afar ólíklegt að hann muni hlíta nauðsynlegri lyfjameðferð fái hann nú frelsi að nýju. Meðan á því verður ekki breyting er augljós hætta á að slík meðferð fari úr skorðum eða falli niður og að einkenni geðklofasýkinnar magnist að nýju með ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir heilsu og jafnvel líf varnaraðila. Sökum þessa er hann ekki fær um að ráða persónulegum högum sínum í skilningi a. liðar 4. gr. lög­ræðis­­­laga. Er því fallist á með sóknaraðila að brýna nauðsyn beri til að svipta varnar­aðila sjálf­­ræði, í hans eigin þágu.

Fyrir liggur rökstutt álit geðlæknis um að slík svipting megi vart vera til skemmri tíma en 18 mánuði. Í ljósi þessa og með skírskotun til réttaröryggis og grundvallar­réttinda varnaraðila er það álit dómsins að ákvarða beri sviptinguna því til samræmis, sbr. 1. mgr. 5. gr. lögræðislaga og kveða á um 18 mánaða sjálfræðissviptingu frá og með uppkvaðningu úrskurðar þessa.    

Samkvæmt 1. mgr. 17. gr. lögræðis­laganna ber að greiða allan málskostnað úr ríkis­sjóði, þar með talda þóknun Guðrúnar Sesselju Arnardóttur héraðsdómslögmanns, skipaðs talsmanns sóknaraðila og þóknun Oddgeirs Einarssonar héraðsdómslögmanns, skipaðs verjanda varnaraðila. Með hliðsjón af eðli og umfangi máls og að teknu tilliti til fjölda þing­halda þykir þóknun þeirra hvors um sig hæfilega ákveðin 183.200 krónur, sem að með­töldum virðis­auka­skatti nemur 228.084 krónum.

Jónas Jóhannsson héraðsdómari kvað upp úrskurðinn.

ÚRSKURÐARORÐ:

Varnaraðili, A, [kt.], er sviptur sjálfræði í 18 mánuði frá uppkvaðningu úrskurðar þessa.

Málskostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin 228.084 króna þóknun Guðrúnar Sesselju Arnardóttur héraðsdómslög­manns, talsmanns sóknaraðila, B og 228.084 króna þóknun Oddgeirs Einarssonar héraðsdómslög­manns, verjanda varnaraðila.