Mánudaginn 25. ágúst 2014.
Nr. 518/2014.	Guðmundur Sigurðsson og Sólrún Sævarsdóttir (Hróbjartur Jónatansson hrl.) gegn Íslandsbanka hf. (Andri Árnason hrl.)

Kærumál. Aðild. Vanreifun. Frávísunarúrskurður staðfestur.

G, S og T ehf., félag í eigu G og S, höfðuðu mál gegn Í hf. og kröfðust þess aðallega að nánar tilgreindur lánssamningur milli T ehf. og Byrs sparisjóðs yrði ógiltur og til vara að samningnum yrði rift. Í hf. krafðist frávísunar málsins með vísan til þess að G og S hefðu ekki lögvarða hagsmuni af málshöfðuninni, auk þess sem aðild þeirra væri óljós þar eð byggt væri samhliða á 18. og 19. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála í héraðsdómsstefnu. Þá væri málið vanreifað af hálfu G, S og T ehf. Í úrskurði héraðsdóms kom fram að engin viðhlítandi skýring væri á því af hvaða ástæðum G og S gætu átt aðild að málinu, sem varðaði lánssamning milli T ehf. og Byrs sparisjóðs, og kröfum G og S því vísað frá dómi. Var sú niðurstaða staðfest í dómi Hæstaréttar.

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Helgi I. Jónsson og Ingveldur Einarsdóttir settur hæstaréttardómari.

Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 18. júlí 2014, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 25. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 8. júlí 2014, þar sem vísað var frá dómi máli sóknaraðila og Termu ehf. á hendur varnaraðila að því er sóknaraðila varðar. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðilar krefjast þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að taka málið í heild til efnismeðferðar. Þá krefjast þau kærumálskostnaðar.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Sóknaraðilum verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Sóknaraðilar, Guðmundur Sigurðsson og Sólrún Sævarsdóttir, greiði í sameiningu varnaraðila, Íslandsbanka hf., 350.000 krónur í kærumálskostnað.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 8. júlí 2014 .

Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 14. maí sl. um frávísunarkröfu stefnda, er höfðað með stefnu útgefinni 16. desember 2013 af Termu ehf., Smiðjuvegi 11, 200 Kópavogi og Guðmundi Sigurðssyni og Sólrúnu Sævarsdóttur, til heimilis að Dverghömrum 38, Reykjavík, á hendur Íslandsbanka, Kirkjusandi 2, Reykjavík.

I.

        Dómkröfur stefnenda, hvers um sig, eru þær aðallega að lánssamningur milli Terma ehf. og Byrs sparisjóðs, dags. 14. desember 2007, verði ógiltur.

        Til vara, að lánssamningi milli Terma ehf. og Byrs sparisjóðs, dags. 14. desember 2007, verði rift.

        Til þrautavara, að lánssamningi milli Terma ehf. og Byrs sparisjóðs, dags. 14. desember 2007, verði vikið til hliðar og breytt þannig að veðtrygging fyrir endurgreiðslu lánsins í fasteignunum Smiðjuvegi 11, Kópavogi, fastanr. 221-7795 og Smiðjuvegi 11a, Kópavogi, fastanr. 206-5309, verði felld úr gildi.

        Þá krefjast stefnendur þess að stefndi verði í öllum tilvikum dæmdur til að greiða stefnendum, hverjum fyrir sig, málskostnað skv. framlögðum málskostnaðarreikningi eða eftir mati dómsins.

        Stefndi krefst aðallega frávísunar máls þessa frá dómi, en til vara krefst stefndi sýknu af dómkröfum stefnenda.

       Þá krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnenda sameiginlega (in solidum) að skaðlausu samkvæmt mati réttarins.

        Á dómþingi þann 14. maí 2014 lögðu stefnendur fram breytta/lagfærða dómkröfu sína með vísan til 1. mgr. 19. gr. og 3. mgr. 101. gr. laga nr. 91/1991, sem og dóms Hæstaréttar Íslands í málunum nr. 644/2012 og 538/2005. Upphaflegar dómkröfur voru þær sömu, en í stað þess að í upphafi segir dómkröfur stefnenda eru þessar en eftir breytingu segir dómkröfur stefnenda, hvers um sig, eru þessar og varðandi málskostnaðar kröfu hljóðaði upphafleg krafa þannig: Þá krefjast stefnendur þess að stefndi verði í öllum tilvikum dæmdur til greiðslu málskostnaðar skv. framlögðum málskostnaðarreikningi eða eftir mati dómsins. Þessari breytingu á dómkröfum var ekki mótmælt af hálfu stefnda.

II.

Málsatvik

         Mál þetta varðar lánssamning milli stefnandans Terma ehf. sem lántaka og Byrs sparisjóðs sem lánveitanda, en lánið var veitt til að fjármagna stofnfjárkaup stefnendanna Guðmundar Sigurðssonar og Sólrúnar Sævarsdóttur, sem eru jafnframt eigendur og stjórnendur einkahlutafélags þeirra Terma ehf., en félagið sjálft hefur aldrei átt stofnfjárbréf i Byr sparisjóði. Stefnendur, Guðmundur og Sólrún, áttu persónulega stofnfjárbréf í Byr sparisjóði árið 2007 og Sólrún hafði verið stofnfjárhluthafi allt frá árinu 1998 er faðir hennar gaf henni annað stofnfjárbréf sitt, en hann var einn af upphaflegum stofnendum Sparisjóðs Vélstjóra. Guðmundur varð stofnfjárhluthafi árið 2004. Ágreiningslaust er með aðilum málsins að kröfuréttindi samkvæmt lánssamningnum eru nú á hendi stefnda.

        Með bréfi stjórnar Byrs sparisjóðs, dags. 19. nóvember 2007, til stofnfjáreigenda, var tilkynnt fyrirhuguð stofnfjáraukning hjá sparisjóðnum. Í bréfinu kom fram hver stofnfjáreign og réttur stefnenda Guðmundar og Sólrúnar til skráningar fyrir nýju stofnfé væri.

        Með bréfi Byrs sparisjóðs til stofnfjáreigenda, 28. nóvember 2007, var tilkynnt að ákveðið hefði verið að auka stofnfé í Byr sparisjóði um 23.726.114.700 krónur með útboði þar sem stofnfjáreigendur gætu skráð sig fyrir nýju stofnfé. Í bréfinu kom fram að nafnverð hins nýja stofnfjár yrði 12.200.000.000 króna og að verð hvers stofnfjárhluta yrði 1,04476350 krónur. Athygli var vakin á því að útboðslýsingin væri aðgengileg á vef sparisjóðsins og voru stofnfjáreigendur hvattir til að kynna sér efni hennar. Eindagi áskriftar var 21. desember 2007. Í bréfinu kom fram að stofnfjáreigendur ættu rétt á að skrá sig fyrir nýju stofnfé að tilteknu nafnvirði og jafnframt tiltekið hver stofnfjáreign hvers stofnfjáreiganda var. Þar var enn fremur vakin athygli á því að ef stofnfjáreigandi nýtti ekki rétt sinn til kaupa á nýju stofnfé í útboðinu myndi „eignarhlutur hans í sparisjóðnum þynnast um 86,20%“ að því gefnu að allt stofnfé sem boðið væri til sölu í útboðinu seldist, en óumdeilt er að svo fór í raun.

        Í tilvísaðri útboðslýsingu, dags. í nóvember 2007, kom fram að hún væri gefin út vegna útgáfu á samtals 12.200.000.000 nýrra stofnfjárhluta í Byr sparisjóði sem yrðu seldir í útboði til stofnfjáreigenda í sparisjóðnum og Fjármálaeftirlitið hefði staðfest lýsinguna. Þar kom jafnframt fram að útboðslýsingin væri unnin af Byr sparisjóði, sbr. 30. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti, í samvinnu við stjórn, framkvæmdastjórn og KPMG hf. Í útboðslýsingunni var fjallað á ítarlegan hátt um sparisjóðinn og rekstrarstöðu hans. Í samantektarkafla lýsingarinnar kom fram að rekstur sparisjóðanna hefði gengið vel á árinu 2006. Hagnaður Byrs sparisjóðs hefði eftir tekjuskatt numið 2.676 milljónum króna á árinu 2006, en 511 milljónum króna hjá Sparisjóði Kópavogs, sem samþykkt hafði verið að sameinaðist Byr sparisjóði. Hagnaður sameinaðs sparisjóðs fyrstu sex mánuði ársins 2007 hefði verið 5.153 milljónir króna og væri hann umfram áætlanir. Horfur fyrir seinnihluta ársins 2007 væru einnig mjög góðar. Arðsemi eigin fjár á fyrstu sex mánuðum ársins 2007 hefði verið mjög góð eða 66,9%. Í samantektinni var síðan gefið yfirlit yfir rekstur og efnahag sparisjóðsins frá 2003 til 30. júní 2007 auk þess sem fjallað var með ítarlegri hætti um þessi atriði í kafla sem bar yfirskriftina „Útgefandalýsing“.

        Í útboðslýsingunni var einnig fjallað almennt um stofnfé í sparisjóðnum og skilmála útboðsins. Þar var enn fremur vikið að einstökum áhættuþáttum er snertu Byr sparisjóð, svo sem áhættu tengdri stofnfjáreign, seljanleikaáhættu, almennri rekstraráhættu, fjárfestingaráhættu, útlánaáhættu, markaðsáhættu, lausafjár- og fjármögnunaráhættu o.fl. Þess var þó jafnframt getið að þessi upptalning væri ekki tæmandi og voru fjárfestar hvattir til að leita sér ráðgjafar ef eitthvað væri óljóst.

        Stefnendurnir, Guðmundur og Sólrún, skráðu sig fyrir stofnfjárhlutum í Byr sparisjóði að undangengnum munnlegum samskiptum við starfsmenn Byrs sparisjóðs. Fyrir hlutina skyldu þau hvort greiða 23.682.354 króna fyrir eindaga 21. desember 2007. Vísast hér einnig til greiðsluseðla á dskj. nr. 20 á eindaga 21. janúar 2008 að fjárhæð 481.800 krónur vegna umframáskriftar stefnendanna Guðmundar og Sólrúnar. Stefnendur, Guðmundur og Sólrún, höfðu áður skráð sig fyrir stofnfjáraukningu að fjárhæð 3.393.053 krónur og 17.192 krónur hvor, sbr. greiðsluseðla á eindaga 24. september 2007 og 1. október 2007.

         Varðandi fjármögnun kaupa stefnenda, Guðmundar og Sólrúnar, á stofnfjárbréfunum var gerður lánssamningur milli stefnandans Terma ehf. sem lántaka og Byrs sparisjóðs sem lánveitanda, dags. 14. desember 2007, en Guðmundur og Sólrún undirrituðu lánssamninginn sem fyrirsvarsmenn lántaka. Í samningnum kom fram að um væri að ræða lán að jafnvirði allt að 60.000.000 króna í nánar tilgreindum gjaldmiðlum og hlutföllum, en ágreiningslaust er að lánið hafi verið í íslenskum krónum haldið ólögmætri gengisbindingu. Í grein 1.4 í samningnum var kveðið á um að ráðstafa skyldi láninu beint inn á tilgreindan reikning lánveitanda, en tilgangur lánveitingarinnar var „að fjármagna kaup á stofnfjárbréfum í BYR“ og skyldi láninu ráðstafað til þess verkefnis.

         Í 7. grein lánssamningsins sagði að til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu lánsins hefði lántaki afhent lánveitanda tryggingarbréf nr. 1175-63-335175, útgefið 14. desember 2007, að upphaflegum höfuðstól 65.500.000 japanskra jena og 661.000 svissneskra franka, tryggt með 4. veðrétti og uppfærslurétti í fasteignunum Smiðjuvegi 11 og 11a, Kópavogi. Tryggingarbréfið var undirritað af stefnendunum Guðmundi og Sólrúnu fyrir hönd stefnandans Terma ehf.

        Þann 14. desember 2007 undirrituðu stefnendurnir Guðmundur og Sólrún, fyrir hönd lántakans Terma ehf., beiðni um útborgun framangreinds láns og var þess þar óskað að lánið yrði greitt út 20. desember 2007. Í kjölfarið var lánsfjárhæðinni ráðstafað í samræmi við grein 1.4 í lánssamningnum. Þá var gerð skilmálabreyting við lánssamninginn 25. nóvember 2008 þar sem endurgreiðslu- og vaxtaskilmálum lánsins var breytt, sem stefnandinn Guðmundur undirritaði fyrir hönd lántaka.

        Stofnfjáreigendum Byrs sparisjóðs var greiddur 44% arður vegna ársins 2007 sem skyldi lagður inn á bankareikning stofnfjáreigenda, sbr. bréf til stofnfjáreigenda „[í] þeim tilvikum sem stofnfjárhlutir hafa verið veðsettir var arði ráðstafað til veðhafa, þ.e. til greiðslu vaxta og niðurgreiðslu höfuðstóls í samræmi við lánaskilmála.“. Stefnendur, Guðmundur og Sólrún, fengu greiddar 12.381.934 krónur hvor í arð vegna stofnfjárbréfa sinna og var sú fjárhæð, að frádregnum fjármagnstekjuskatti, lögð inn á bankareikning þeirra. Voru þessir fjármunir þeim því til persónulegrar ráðstöfunar.

        Hinn 22. apríl 2010 tók Fjármálaeftirlitið ákvörðun um ráðstöfun eigna og skulda Byrs sparisjóðs til Byrs hf. á grundvelli ákvæðis VI til bráðabirgða í lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. ákvæði IV til bráðabirgða í lögum nr. 44/2009. Var öllum eignum og skuldbindingum sparisjóðsins, nema þær væru sérstaklega undanskildar, ráðstafað til Byrs hf. Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 2. júlí 2010 var Byr sparisjóður síðan tekinn til slitameðferðar. Með kaupsamningi, dags. 12. júlí 2011, keypti stefndi alla hluti í Byr hf. sem sameinaðist síðar stefnda. Ágreiningslaust er með aðilum að kröfuréttindi samkvæmt umræddum lánssamningi Byrs sparisjóðs við Terma ehf. hafi við þetta færst til stefnda.

        Þann 24. nóvember 2011 kvað Hæstiréttur upp dóm í máli nr. 117/2011, sbr. einnig dóma í málum nr. 118/2011 og 119/2011 sama dag. Í máli nr. 117/2011 krafði Íslandsbanki hf., þ.e. stefndi, einstaklinginn Ó um greiðslu skuldar vegna láns sem Glitnir banki hf. hafði veitt Ó vegna kaupa hennar á stofnfjárhlutum í Byr sparisjóði, en bankinn hafði fengið stofnfjárhlutina að handveði til tryggingar greiðslu lánsins, og lánið síðar verið framselt stefnda. Í niðurstöðu héraðsdóms, sem staðfest var í Hæstarétti með vísan til forsendna, kom fram að engum vafa hefði verið undirorpið að Ó hefði með lánssamningi skuldbundið sig til að greiða til baka. lán vegna kaupa á stofnfjárbréfum. Í ljósi ótvíræðrar greiðsluskyldu Ó á láninu var hins vegar talið að sú ráðgjöf, sem talið var að veitt hefði verið, og sem fól í sér að lántakan væri áhættulaus fyrir lántaka þar sem einungis væri krafist trygginga í stofnfjárbréfunum, hefði verið villandi. Var því talið ósanngjarnt af hálfu Íslandsbanka hf., þ.e. stefnda, að bera lánssamninginn fyrir sig að því leyti sem hann fól í sér rétt til að leita fullnustu á greiðsluskyldu Ó í öðrum eignum en hinum veðsettu stofnfjárbréfum og arði af þeim. Af hálfu stefnenda er á því byggt að dómur þessi hafi þýðingu við úrlausn málsins en því er mótmælt af hálfu stefnda.

        Þann 11. júní 2012 sendi lögmaður stefnenda bréf til stefnda, þar sem krafist var niðurfellingar á láni samkvæmt hinum umdeilda lánssamningi. Vísað var til framangreinds dóms í máli nr. 117/2011 og fullyrt að þar hafi verið staðfest „að Íslandsbanki hf. gæti ekki borið fyrir sig lánssamning til fjármögnunar kaupa á stofnfjárhlutum í Byr vegna þess hvernig Byr og Glitnir banki hf. höfðu staðið að sölu á stofnfjárbréfunum í Byr í desember 2007“. Stefndi svaraði síðastnefndu bréfi 4. júlí 2012 og tók fram að lán það sem um var deilt í máli nr. 117/2011 hefði ekki verið fellt niður heldur hafi verið komist að þeirri niðurstöðu að stefndi gæti ekki leitað fullnustu í eignum lántaka umfram stofnfjárbréfin sem veðsett voru og arðgreiðslum af þeim. Í bréfi stefnda var tekið fram að sömu sjónarmið ættu ekki við um lánssamning Terma ehf. enda hafi félagið veðsett fasteignir sínar til tryggingar skuldbindingum sínum samkvæmt lánssamningnum en ekki stofnfjárbréf. Var kröfum um niðurfellingu lánssamningsins hafnað.

        Ekki kom til frekari samskipta stefnenda og stefnda, og leit stefndi svo á að stefnendur hefðu fallið frá hvers konar kröfum vegna þessa. Rúmum 17 mánuðum síðar var hins vegar útgefin stefna vegna sakarefnisins

III.

Málsástæður og lagarök stefnenda

        Í fyrsta lagi byggja stefnendur á því að ógilda beri lánssamninginn eða víkja honum til hliðar að hluta þar sem skilyrði hans, að lánsféð færi ekki til lántakans, stefnanda Terma ehf., heldur alfarið til greiðslu á kaupum stefnenda Guðmundar Sigurðssonar og Sólrúnar Sævarsdóttur á viðbótarstofnfé í Byr, sé ólögmætt. Hafi Byr sparisjóði verið óheimilt að gera slíkt að skilyrði fyrir lánveitingu til félagsins. Viðskiptahættir Byrs hafi ekki verið í samræmi við góða viðskiptavenju eða eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti. Þá hafi lánsféð alls ekki runnið til lántakans og þar af leiðandi hafi samningurinn í raun aldrei komist á milli stefnanda Terma ehf. og Byrs sparisjóðs. Hafi lánssamningurinn því bersýnilega verið til málamynda enda hafi lántakinn, stefnandinn Terma ehf., ekki fengið andvirði lánsins til frjálsrar ráðstöfunar heldur hafi það farið til Byrs sparisjóðs sjálfs, vegna samnings sparisjóðsins við þriðja aðila, stefnendur, Guðmund og Sólrúnu, um kaup á viðbótarstofnfjárbréfum í sparisjóðnum. Samningurinn hafi verið gerður í þágu Byrs og beinlínis til þess að sniðganga reglur sparisjóðsins um útlán til stofnfjárkaupa þar sem Byr hafi verið óheimilt að lána til stofnfjáraukningar í sjálfum sér.

       Í öðru lagi byggja stefnendur á því að í þeim tilvikum, sem lánað hafi verið til stofnfjárhafa til að kaupa á viðbótarstofnfé í útboðinu 2007, hafi einungis verið lánað með veði í stofnfé og með því fororði að áhætta Byrs sparisjóðs skyldi aðeins vera bundin við verðmæti stofnfjárins sem slíks. Um þennan framkvæmdamáta vísa stefnendur til málsatvika í hæstaréttarmálinu nr. 117/2011. Byr hf., hafi eftir fall Byrs sparisjóðs og svo síðar stefndi sjálfur, eftir yfirtöku Byrs hf., fellt niður lán sem Byr sparisjóður veitti til stofnfjárkaupa í sparisjóðnum og án þess að ganga að lántakendum persónulega. Þetta staðfesti enn fremur að skilningur stefnda og fyrri kröfueigenda að stofnfjárlánum Byrs sparisjóðs sé sá að Byr sparisjóður hafi í reynd ekki mátt halda lánum til stofnfjárkaupa upp á lántakendur umfram það sem nam fullnustu í stofnbréfunum sjálfum sem sett voru að veði, líkt og gilti um lán Glitnis til stofnfjárkaupa í Byr sbr. hæstaréttarmálið nr. 117/2011. Þar sem andvirði lánsins til stefnanda Terma ehf. gekk til Byrs sparisjóðs til greiðslu á stofnfjárbréfum stefnendanna Guðmundar og Sólrúnar, sem voru hinir raunverulegu lántakendur, sé ósanngjarnt að stefndi beri fyrir sig lánssamninginn sem slíkan og nýti sér veðtryggingu í eigum stefnanda, Terma ehf., fyrir stofnfjárkaupláni sem í reynd hafi verið veitt stefnendum, Guðmundi og Sólrúnu, til að knýja fram endurgreiðslu með þeim afleiðingum að mismuna þannig stefnendum Guðmundi og Sólrúnu gagnvart öðrum stofnfjárlánþegum Byrs sparisjóðs sem hafi fengið niðurfellingu sinna lána.

        Í þriðja lagi, byggja stefnendur á því að forsendur fyrir lánveitingunni hafi verið rangar og þær brostið. Lánssamningurinn hafi alfarið verið bundinn kaupum stefnenda Guðmundar og Sólrúnar, á viðbótarstofnfé í Byr sparisjóði og þau tvö byggt ákvörðun sína um kaup á viðbótarstofnfé á ráðgjöf Glitnis og starfsmanna Byrs og á fjárhagsstöðu sparisjóðsins skv. útboðsgögnum sem var sögð traust og góð. Hins vegar hafi fjárhagsstaða sparisjóðsins verið mun verri en útboðsgögn kváðu á um. Eignir sparisjóðsins hafi verið verulega ofmetnar, t.a.m. hafi ekki verið tekið tillit til tapsáhættu af lánum m.a. til tengdra aðila og sem mynduðu stóra áhættu. Þá hafi skuldir verið vanmetnar. Auk þess hafi heldur ekki verið gerð grein fyrir fyrirsjáanlegum lausafjárerfiðleikum sparisjóðsins og látið hjá líða að upplýsa um að sparisjóðurinn hafði ekki tryggt sér lánsfé til að mæta eigin skuldbindingum í nánustu framtíð. Ef upplýsingar þessu að lútandi hefðu verið kynntar með réttu, hefði ekki orðið af kaupum stefnendanna Guðmundar og Sólrúnar og því aldrei orðið af lánveitingunni.

        Í fjórða lagi, byggja stefnendur á því að starfsmenn Byrs sparisjóðs og Glitnis banka hf. hafi brotið gegn ákvæðum laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti þegar þau, Guðmundur og Sólrún, voru hvött til að kaupa viðbótarstofnfé í Byr sparisjóði. Í ljósi þessa byggja stefnendur á því að stefndi geti ekki borið fyrir sig lánssamning Byrs sparisjóðs við stefnanda Terma ehf. og beri því að sæta ógildingu samningsins eða ella riftun hans eða breytingu þar sem samningurinn hafi verið til málamynda, lántakinn hafi aldrei fengið andvirði lánsins í hendur til ráðstöfunar og forsendur fyrir láninu hafi brostið sem hafi í reynd verið lán til stefnenda Guðmundar og Sólrúnar til kaupa á stofnfé í Byr sparisjóði. Verði ekki fallist á ógildingu eða riftun samningsins byggja stefnendur á því að samið hafi verið um að ef kæmi til greiðslufalls væri Byr sparisjóði aðeins heimilt að ganga að stofnfjárbréfum stefnenda, Guðmundar og Sólrúnar, í Byr sparisjóði og arðgreiðslum af þeim, í samræmi við niðurstöðu Hæstaréttar í sambærilegum málum. Beri því að víkja lánssamningum til hliðar og breyta honum þannig að veðtryggingin í Smiðjuvegi 11 og 11a, Kópavogi falli niður.

        Stefnendur byggja á reglum samningaréttarins um ógildingu og brostnar forsendur, sbr. 33. gr., 36. gr., og 36. gr. a, b og c í lögum nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga og á dómafordæmum. Þá byggja stefnendur á almennum reglum kröfuréttar um riftun sem vanefndaúrræði.

        Stefnendur byggja einnig á því að útboðslýsing Byrs hafi verið röng og villandi, hún hafi ekki gefið rétta mynd af fjárhagsstöðu Byrs sparisjóðs. Upplýsingar sem fram hafi komið í henni hafi ekki verið í samræmi við raunverulega stöðu sparisjóðsins og með gerð hennar hafi stjórn Glitnis banka hf. og Byrs sýnt af sér skaðabótaskylda og saknæma háttsemi gagnvart stofnfjárhöfum.

        Stefnendur byggja á því að mikill aðstöðumunur hafi verið á stefnendum og Byr. Stefnendur, þau Guðmundur og Sólrún, hafi verið stofnfjárhafar og hinir raunverulegu lántakendur og viðsemjendur Byrs sparisjóðs sem hafi að öllu leyti séð um samningagerðina og kynningu á fjárhagsstöðu Byrs. Allan vafa, óvissuþætti og óskýrleika verði að skýra stefnendum í hag í samræmi við meginreglur samningaréttar. Stefnendur, Guðmundur og Sólrún, hafi ekki fengið nægilega greinargóðar upplýsingar um þá áhættu sem fólst í lántöku til kaupa á stofnfjárbréfum í Byr sparisjóði.

       Stefnendur byggja á því að öll þau atriði sem talin eru upp í 2. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 eigi að leiða til þess að kröfu þeirra eigi að taka til greina. Efni samningsins hafi verið ósanngjarnt gagnvart stefnanda, Terma ehf., vegna hins ósanngjarna og ólögmæta skilyrðis um ráðstöfun lánsins. Mikill aðstöðumunur hafi verið á aðilum þar sem Byr var fjármálafyrirtæki með mikla þekkingu á sviði lánsviðskipta og verðbréfaviðskipta á meðan stefnendur sem eru einstaklingar og lítið fyrirtæki höfðu ekki mikla reynslu eða þekkingu á þessu sviði. Einnig hafi ýmis atvik við samningsgerð leitt til þess að samningurinn var ósanngjarn. Þar megi nefna þann mikla þrýsting frá Byr um að stefnendur ykju stofnfé sitt, Byr hafi brotið gegn verklagsreglum II. kafla laga nr. 108/2007. Auk þess sem útboðið hafi verið villandi og saknæmt, hafi verið brotið gegn öðrum lagafyrirmælum sem hafi gilt um útboðið. Enn fremur beri að líta til atvika við samningsgerð, þ.e. þess að athafnir Byrs í rekstri sínum, leiddu til þess að bréf stefnenda urðu verðlaus.

        Stefnendur byggja á því að þrátt fyrir framsal kröfunnar samkvæmt ákvörðun Fjármálaeftirlitsins geti stefnendur haldið fram öllum þeim sömu mótbárum gagnvart stefnda og þeir héldu fram gagnvart upphaflegum kröfuhafa, Byr sparisjóði.

        Stefnendur byggja á því að brotið hafi verið gegn lögum nr. 108/2007, einkum II. kafla, við gerð lánssamningsins, bæði af hálfu Glitnis banka hf., forvera stefnda, sem og Byrs sparisjóðs, en þeim hafi borið að haga ráðgjöf sinni til stofnfjáreigenda í samræmi við ákvæði framangreindra laga um vernd fyrir almenna fjárfesta. Lögin hafi tekið gildi 1. nóvember 2007 en með því hafi verið leidd í lög hér á landi MiFID-tilskipun Evrópusambandsins sem kveði ítarlega á um skyldur fjármálafyrirtækja gagnvart almennum fjárfestum eins og stefnendum. Þá hafi starfsmenn Byrs í ráðgjöf sinni ekki farið að fyrirmælum laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti sem hafi átt við um kaupin, sbr. einkum 5. gr., 8. gr. og 14.-16. gr. Með fjárfestingaráðgjöf sé átt við persónulegar ráðleggingar til viðskiptavina í tengslum við fjármálagerninga, sbr. 4. tölul. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 108/2007. Stefnendur telja óumdeilt að lánið hafi verið veitt til verðbréfakaupa. Þar af leiðandi hafi bankinn komið fram sem samningsaðili í verðbréfaviðskiptum. Ekki hafi farið fram sérstök könnun á fjárhag stefnenda eða fyrirsvarsmanna og getu þeirra til að ráðast í kaup á stofnfjárbréfum. Byr hafi ekki mátt ráðleggja stefnendum að taka lán til kaupanna á stofnfjárbréfunum. Bréfin hafi ekki verið skráð í kauphöll og markaður með þau hafi verið takmarkaður. Veruleg seljanleikaáhætta hafi því verið í stofnfjárbréfunum og skuldsett kaup á slíkum bréfum því fráleit fyrir stefnendur. Með þessu hafi bankinn sýnt af sér saknæma og bótaskylda háttsemi gagnvart stefnendum og vanefnt skyldur sínar gagnvart þeim. Skuldsett sala á stofnfjárbréfum til stefnenda hafi verið brot á lögum nr. 108/2007 og saknæm og ólögmæt háttsemi af hálfu bankans.

         Stefnendur byggja á því að stofnfjáraukning Byrs sparisjóðs hafi ekki verið í samræmi við ákvæði laga um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002, laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007, eða reglugerðar nr. 242/2006 um almenn útboð verðbréfa að verðmæti 210 millj. kr. eða meira. Þá hafi hún ekki verið í samræmi við skráningu verðbréfa á skipulegan verðbréfamarkað og reglugerð nr. 243/2006 um gildistöku reglugerðar framkvæmdastjórnarinnar nr. 809/2004 um framkvæmd tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins 2003/71/EB að því er varðar upplýsingar í lýsingum, svo og framsetningu þeirra, upplýsingar felldar inn með tilvísun, og birtingu lýsinganna, sem og dreifingu auglýsinga, ásamt viðauka.

        Í útboðslýsingu og ráðgjöf starfsmanna Byrs sparisjóðs hafi skort verulega á fullnægjandi upplýsingar um þá áhættu sem hafi falist í því að virði bréfanna sem kaupa átti og rekstur sparisjóðsins gæti þróast til verri vegar og hvaða áhrif það hefði á skuldbindingu lántaka. Útboðslýsing og þær upplýsingar sem þar hafi komið fram um efnahag Byrs sparisjóðs hafi vægast sagt verið villandi og staða Byrs hafi verið mun verri en lýst hafi verið. Til að mynda hafi áhættan af því að lána stærstu lántakendum sparisjóðsins, s.s. FL Group, Baugs, hluthöfum Saxhóls og skyldum aðilum verið stórlega vanmetin eins og komið hafi í ljós á árinu 2008. Að sama skapi hafi eignasafn sparisjóðsins verið stórlega ofmetið. Forsendur fyrir stofnfjárkaupum stefnenda, Guðmundar og Sólrúnar, hafi því reynst verulega rangar í veigamiklum atriðum og í reynd brugðist með öllu við hrun fjármálakerfisins hér á landi haustið 2008, enda séu stofnfjárbréf í Byr sparisjóði nú verðlaus.

        Við ráðgjöf til stefnendanna, Guðmundar og Sólrúnar, hafi jafnframt verið gengið út frá þeim forsendum að markaðsvirði stofnfjárbréfa Byrs sparisjóðs hafi verið umtalsvert hærra en nafnvirði þeirra, að stofnféð væri gefið út á verulega lægra gengi en markaðsvirði og að það myndi rýrna mikið í verði við stofnfjáraukninguna ef stofnfjáreigendur tækju ekki þátt í útboðinu. Á engan hátt hafi hins vegar, í þeirri ráðgjöf sem fram hafi farið á vegum Byrs og Glitnis, verið vikið að þeirri áhættu sem fylgdi viðskiptunum og hvers eðlis hún væri. Þá hafi  í ráðgjöfinni verið gefið til kynna að lántakan væri í raun áhættulaus þar sem væntanlegar arðgreiðslur myndu líklega greiða lánið upp. Að öðrum kosti yrði leitað fullnustu í bréfunum að því marki sem þörf væri á. Þannig hafi ráðgjöf Byrs verið villandi og leitt til þess að fyrirsvarsmenn stefnenda tóku umrætt lán sem þau ella hefðu aldrei tekið. Ljóst sé að Byr hafi vanefnt og brotið gróflega lögboðnar skyldur sínar gagnvart stefnendum og fyrirsvarsmönnum Terma ehf. í aðdraganda lántökunnar með hvatningu og þrýstingi á skuldbindingu félagsins og veðsetningu eigna þess sem tók í kjölfarið á sig gríðarlega fjárhagslega skuldbindingu í þeim tilgangi að auka hlut sinn í sparisjóðnum. Hin umfangsmikla skuldsetning í gegnum einkahlutafélag stefnendanna Guðmundar og Sólrúnar, sem hafi numið 60 milljónum króna, hafi leitt til þess að mjög ríkar kröfur hafi orðið að gera til Byrs sparisjóðs um að skýra með raunhæfum og greinargóðum hætti frá þeirri áhættu sem hafi falist í svo skuldsettum stofnfjárbréfakaupum. Byr hafi borið að óska sérstaklega eftir upplýsingum um þekkingu og reynslu fyrirsvarsmanna stefnenda Terma ehf., stofnfjárhluthafanna Guðmundar og Sólrúnar, á sviði þessarar tegundar verðbréfaviðskipta áður en ákveðið hafi verið að lána þeim með þessum hætti til kaupanna. Þau hafi haft takmarkaða þekkingu á verðbréfaviðskiptum og þar af leiðandi hafi aukist sú skylda Byrs sparisjóðs að upplýsa með fullnægjandi hætti um þá áhættu sem fólst í því að taka lán til að kaupa svo mikið magn stofnfjárbréfa. Þá er á því byggt af hálfu stefnenda að hefði upplýsingagjöf Byrs verið fullnægjandi og í samræmi við raunverulega stöðu bankans hefðu fyrirsvarsmenn stefnenda ekki tekið lán til kaupa á stofnfjárbréfunum eða boðið fram til tryggingar fasteignir stefnda Terma ehf.

        Að lokum er byggt á því af hálfu stefnenda að athafnir Byrs að öðru leyti, sem og Glitnis banka hf., í rekstri sínum fram að þeim tíma er stofnfjárbréfin féllu í verði, leiði til þess að rétt sé að víkja samningnum til hliðar í heild eða að hluta.

        Varðandi riftunarkröfu byggja stefnendur á því að öllum skilyrðum riftunar sé fullnægt í málinu. Riftunarkrafa byggi sérstaklega á framangreindum málsástæðum sem og því að Byr sparisjóður og Glitnir banki hf. hafi verulega vanefnt skyldur sínar gagnvart stefnendum við útboðsgerð, upplýsingagjöf, ráðleggingar og samningsgerð um lánssamning þann sem krafist er riftunar á sem og almennt með ólögmætri og ámælisverðri framkomu í garð stefnenda vegna útboðsins og gerð lánssamnings. Um sé að ræða bæði upprunalega og eftirfarandi vanefnd.

        Útboðsgögn og ráðleggingar bankanna hafi verið forsenda og grundvöllur þess að stefnendur tóku umrætt lán og séu skyldur bankanna ríkar. Orsakasamband sé milli þessara vanefnda bankanna sem og þeirra atvika sem rakin séu í málsástæðum í stefnu og þeirrar skerðingar á hagsmunum stefnenda sem séu grundvöllur riftunarkröfu. Þá sé lánssamningurinn sem gerður hafi verið ólögmætur, enda hann í sér ólögmæta gengistryggingu.

        Þá byggja stefnendur á því að með háttsemi sinni og atvikum eftir að lánssamningurinn komst á, fram að þeim tíma, er stofnfjárbréfin féllu í verði, hafi Byr sparisjóður, sýnt af sér háttsemi sem í felist veruleg vanefnd, enda sé um að ræða atvik og háttsemi sem stefnendur hafi með engu móti getað gert sér grein fyrir og hafi haft veruleg áhrif á hagsmuni þeirra.

        Varðandi lagarök vísa stefnendur til meginreglna samningaréttar um ógildingu og brostnar forsendur. Þá er byggt á samningalögum nr. 7/1936, einkum III. kafla, almennum reglum kröfuréttar, lögum nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti, lögum um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002, reglugerð nr. 242/2006 og reglugerð nr. 243/2006, ásamt viðauka.

        Um kröfu um málskostnað vísa stefnendur til XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og um virðisaukaskatt til laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt en stefnendur séu ekki virðisaukaskattskyldir og beri því nauðsyn til þess að fá dóm fyrir skatti þessum úr hendi stefnda.

        Um aðild stefnenda er vísað til 18. og 19. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991.

        Varðandi varnarþing vísast til V. kafla laga n. 91/1991, um meðferð einkamála.

Málsástæður og lagarök stefnda

        Stefndi mótmælir öllum málsástæðum stefnenda og krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá dómi. Varðandi frávísunarkröfu byggir stefndi á því að af stefnu sé ekki fyllilega ljóst á hvaða grundvelli stefnendurnir Guðmundur og Sólrún hafi uppi þær dómkröfur sem gerðar séu, hvaða lögvörðu hagsmuni þau hafa af úrlausn þeirra eða hvernig þær geti varðað réttindi þeirra og/eða skyldur í skilningi laga, en stefnendurnir Guðmundur og Sólrún voru í reynd kaupendur að stofnfjárhlutum í Byr sparisjóði, án þess að kröfur þær sem hafðar eru uppi í málinu lúti að þeim gjörningum sérstaklega. Verður þannig ekki ráðið af málatilbúnaði þeirra hvaða lögvörðu hagsmuni þau hafi af því að kröfuréttur og/eða tryggingarréttur á milli stefnda og stefnandans Terma ehf. verði felldur úr gildi, honum rift, vikið til hliðar eða breytt. Stefndi telur að þessi óskýrleiki í stefnu, sbr. 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, leiði til frávísunar málsins í heild eða að minnsta kosti að því er varðar kröfur Guðmundar og Sólrúnar. Sé hér jafnframt til þess að líta að telji Guðmundur og Sólrún sig hafa hagsmuni af því að fá úr skorið um atvik og aðstæður við stofnfjárkaup þeirra, hafi þeim verið í lófa lagið að haga kröfugerð sinni því til samræmis, eða í öllu falli að gera reka að því að útskýra málatilbúnað sinn hér að lútandi þannig að fullnægjandi geti talist.

        Þá tekur stefndi fram, í tengslum við málatilbúnað stefnenda, að ýmist sé rætt um meinta háttsemi Byrs sparisjóðs, Glitnis banka hf. eða beggja aðila, án þess að ráðið verði af málavaxtalýsingu stefnenda í hverju meint aðkoma Glitnis banka hf. gagnvart stefnendum hafi verið fólgin og hvaða þýðingu hún þá hafi. Stefnendur virðist jafnvel blanda saman málavöxtum, eða málavaxtalýsingu, í þessu máli og málavöxtum áðurgreinds hæstaréttarmáls nr. 117/2011. Þessir stefnuhættir séu ljóslega til þess fallnir að bitna á skýrleika málatilbúnaðar stefnenda, og um leið vörnum stefnda, og leiði einir og sér til frávísunar málsins.

        Til viðbótar öllu framangreindu telur stefndi að sameiginleg aðild stefnenda geti vart grundvallast á 18. gr. laga nr. 91/1991 enda verður ekki séð, sbr. fyrri umfjöllun og einnig umfjöllun um sýknukröfu, hvernig dómkröfur málsins geti varðað réttindi og/eða skyldur stefnenda Guðmundar og Sólrúnar, og hvað þá þannig að þau geti talist eiga óskipta aðild með Terma ehf. í skilningi 18. gr. laga nr. 91/1991, sem getur þá einnig varðað frávísun málsins. Með vísan til framangreinds, svo og til síðari umfjöllunar vegna sýknukröfu, telur stefndi jafnframt að skilyrðum fyrir sameiginlegri aðild stefnenda á grundvelli 19. gr. laganna sé ekki fullnægt, og er einnig krafist frávísunar á þeim grunni.

IV.

Niðurstaða

        Mál þetta er risið vegna lánssamnings milli stefnandans Terma ehf. sem lántaka og Byrs sparisjóðs sem lánveitanda. Fyrir liggur að lánið var veitt til að fjármagna stofnfjárkaup stefnendanna, Guðmundar og Sólrúnar, í Byr sparisjóði, en þau eru jafnframt eigendur og stjórnendur einkahlutafélags þeirra Terma ehf. en félagið sjálft hefur aldrei átt stofnfjárbréf i Byr sparisjóði.

        Varðandi frávísunarkröfu byggir stefndi á því að af stefnu verði ekki ráðið hvaða lögvarða hagsmuni stefnendurnir, Guðmundur og Sólrún, hafi af því að fallist verði á dómkröfur stefnenda. Stefndi telur að þessi óskýrleiki í stefnu, sbr. 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, leiði til frávísunar málsins í heild eða að minnsta kosti að því er varðar kröfur þeirra. Þá sé aðild stefnenda óljós í stefnu, byggt sé samhliða á 18. og 19. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991 sem ekki fari saman. Aðild geti hvorki byggst á samaðild né samlagsaðild. Stefnendur mótmæla frávísunarkröfu stefnda og byggja á því að málatilbúnaður og reifun þeirra á aðild sé ekki óljós þannig að leiða eigi til þess að ekki verði lagður á málið efnisdómur Þá varði aðildarskortur sýknu en ekki frávísun.

        Stefnendur, Guðmundur og Sólrún, voru í reynd kaupendur að stofnfjárhlutum í Byr sparisjóði, en kröfur í máli þessu lúta ekki sérstaklega að þeim kaupum. Stefndi hefur ekki beint kröfum að þeim, heldur aðeins að stefnanda Terma ehf. vegna veðtryggingar í fasteignum félagsins fyrir endurgreiðslu lánsins sem veitt var til að fjármagna stofnfjárkaup stefnendanna, Guðmundar og Sólrúnar, í Byr sparisjóði. Þá er ekki á því byggt af hálfu stefnenda að Terma ehf. hafi gert kröfur á hendur þeim. Stefnendur, Guðmundur og Sólrún, hafa þannig ekki lögvarða hagsmuni af því að fá lánssamninginn ógiltan, honum rift eða breytt, andstætt stefnanda Terma ehf. sem hefur ótvírætt slíka hagsmuni.

        Í málatilbúnaði stefnenda er engin viðhlítandi skýring á því af hvaða sökum stefnendur, Guðmundur og Sólrún, geti átt aðild að máli þessu. Er málið að þessu leyti svo vanreifað að óhjákvæmilegt er að vísa því frá héraðsdómi að því er þau varðar, sbr. 1. .mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

        Málatilbúnaður stefnenda er að ýmsu leyti óskýr, ekki kemur fram í hverju meint aðkoma Glitnis banka hf. gagnvart stefnendum hafi verið fólgin og hvaða þýðingu hún þá hafi. Þá byggir stefnandi Terma ehf. kröfur sínar á atvikum sem tengjast viðskiptum stefnendanna, Guðmundar og Sólrúnar, við Byr sparisjóð og málatilbúnaður og hagsmunir eru óljósir. Þrátt fyrir þetta er þó ekki loku fyrir það skotið að bætt verði úr þessum atriðum við efnismeðferð málins. Með vísan til þessa er hafnað kröfu um að málinu verði vísað frá dómi vegna vanreifunar.

        Samkvæmt þessari niðurstöðu ber stefnendum, Sólrúnu Sævarsdóttur og Guðmundi Sigurðssyni, sbr. 2. mgr. 130. gr. laga með meðferð einkamála nr. 91/1991, að greiða stefnda málskostnað sameiginlega eins og greinir í úrskurðarorði.

        Rétt er að ákvörðun um málskostnað að öðru leyti bíði lokaniðurstöðu.

        Vegna embættisanna dómara hefur uppkvaðning úrskurðar dregist umfram frest skv. 1. mgr. 115. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991. Lögmenn eru sammála dómara um að ekki sé þörf á endurflutningi.

        Úrskurðinn kveður upp Þórður Clausen Þórðarson héraðsdómari.

Úrskurðarorð:

        Kröfum stefnenda, Guðmundar Sigurðssonar og Sólrúnar Sævarsdóttur, er vísað frá dómi

        Hafnað er kröfu stefnda, Íslandsbanka hf., um frávísun málsins að öðru leyti.

        Stefnendur, Guðmundur Sigurðsson og Sólrún Sævarsdóttir, greiði stefnda sameiginlega 300.000 krónur í málskostnað.

        Ákvörðun um málskostnað að öðru leyti bíður efnisniðurstöðu í málinu.