Fimmtudaginn 8. mars 2001.
Nr. 279/2000.	Ágúst Sigurðsson og Ásgerður Pálsdóttir (Othar Örn Petersen hrl.) gegn Magnúsi Birni Brynjólfssyni og (sjálfur) Jóni Brynjólfssyni (Agnar Gústafsson hrl.) og Magnús Björn Brynjólfsson og Jón Brynjólfsson gegn Ágústi Sigurðssyni Ásgerði Pálsdóttur og Bændasamtökum Íslands (Gunnar Sturluson hrl.)

                                                   

Greiðslumark. Sameign. Skaðabætur.

M og J, ásamt fjórum bræðrum sínum, áttu fjórðung jarðarinnar Geitaskarð í óskiptri sameign með ábúendunum ÁS og ÁP. Greiðslumark fylgdi jörðinni, en á árinu 1997 seldu ÁS og ÁP það án vitneskju M og J, sem mótmæltu sölunni til B (þá Framleiðsluráð landbúnaðarins). Töldu þeir þörf á samþykki allra þinglýstra eigenda fyrir slíkri sölu, enda væri greiðslumark bundið við lögbýli og þar með ættu allir eigendur jarðarinnar það, en ekki ábúendur. Þrátt fyrir mótmælin hlaut salan samþykki B og kærðu M og J þá ákvörðun til úrskurðarnefndar greiðslumarks, sem synjaði kröfu þeirra. Héraðsdómur féllst á bótakröfu M og J á hendur ÁS og ÁP, en sýknaði B. Byggði dómurinn á því að um sameign væri að ræða og þar með væri eignarhluti M og J hluti af lögbýlinu G. Þeir ættu því hluta af eignum, sem nýttust beint eða óbeint til mjólkurframleiðslu. Teldist greiðslumarkið, sem ráðstafað hefði verið, tilheyra lögbýlinu og ÁS og ÁP hefði borið að gæta þess að allir sameigendur fengju hluta af andvirði eignanna í samræmi við eignarhluta sinn. Hæstiréttur staðfesti ákvörðun héraðsdóms varðandi fjárhæð skaðabóta, en dæmdi ÁS, ÁP og B ábyrg fyrir greiðslu þeirra in solidum. Bótaábyrgð B var reist á því, að því hefði verið kunnugt um eignarhald M og J og mótmæli þeirra gegn sölu greiðslumarksins, en aðilaskipti með greiðslumark taka ekki gildi fyrr en staðfesting B liggur fyrir. Engu að síður hefði B staðfest sölusamninginn þótt því hefði borið lögum samkvæmt að ganga eftir samþykki þinglýstra eigenda.

 

Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hrafn Bragason og Markús Sigurbjörnsson.

Aðaláfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar 18. júlí 2000. Krefjast þau aðallega sýknu af kröfu gagnáfrýjenda, en til vara að hún verði lækkuð verulega. Þá krefjast þau málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Gagnáfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar 8. september 2000 og krefjast þess að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur hvað varðar aðaláfrýjendur. Þá krefjast þeir þess að aðaláfrýjendur og gagnstefndi verði dæmd in solidum til greiðslu skaðabóta að fjárhæð 698.008 krónur, eða til vara ítrustu bætur að mati réttarins. Gerð er krafa um dráttarvexti af 250.264 krónum frá 21. apríl 1997 til 4. september sama ár, en af 698.008 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

Gagnstefndi krefst staðfestingar héraðsdóms að því er hann varðar, en til vara að krafa gagnáfrýjenda verði lækkuð.  Þá krefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti.

Mörg ný skjöl hafa verið lögð fyrir Hæstarétt.

I.

Löggjafinn hefur um árabil haft afskipti af stjórnun framleiðslu, sölu og vinnslu landbúnaðarins í þeim tilgangi að auka hagnýtingu markaða innan lands og utan fyrir þessar vörur, sbr. nú lög nr. 99/1993 um framleiðslu, verðlagningu og sölu á búvörum.  Með reglugerð nr. 465/1983, sem sett var samkvæmt lögum nr. 95/1981 um Framleiðsluráð landbúnaðarins, verðskráningu, verðmiðlun og sölu á landbúnaðarvörum o.fl., var búmark skilgreint á þann veg, að það væri tala ærgildisafurða, sem fundin væri fyrir hvern framleiðanda og höfð til viðmiðunar, þegar ákveða þyrfti mismunandi verð fyrir búvöru til framleiðanda vegna framleiðslustjórnunar. Búmarki var ekki úthlutað sem framleiðslurétti, heldur var það eingöngu viðmiðunartala, sem skerðing á afurðaverði reiknaðist frá. Engu að síður skapaðist með því takmarkaður réttur til handa framleiðendum búvara, sem gat haft fjárhagslega þýðingu fyrir þá.

Ákvæði um greiðslumark eru í lögum nr. 99/1993.  Í 2. gr. laganna, sbr. 1. gr. laga nr. 124/1995, er greiðslumark lögbýlis skilgreint svo, að það sé tiltekinn fjöldi ærgilda eða magn mjólkur mælt í lítrum, sem ákveðið er fyrir hvert lögbýli, og veitir rétt til beingreiðslu úr ríkissjóði. Í 1. mgr. 46. gr. laga nr. 99/1993 segir, að greiðslumark skuli bundið við lögbýli og Framleiðsluráð landbúnaðarins skuli halda skrá yfir greiðslumark lögbýla og handhafa réttar til beingreiðslu samkvæmt því.  Á hverju lögbýli skuli aðeins einn framleiðandi vera skráður handhafi, en þó sé heimilt, þegar um fleiri sjálfstæða aðila er að ræða, sem standa að búinu, að skrá þá sérstaklega.

Eins og fram kemur í héraðsdómi hafa Bændasamtök Íslands tekið við réttindum og skyldum Framleiðsluráðs landbúnaðarins, sem hefur verið lagt niður.

II.

Eins og lýst er í héraðsdómi er aðaláfrýjandinn Ágúst eigandi að ¾ hlutum lögbýlisins Geitaskarðs í Engihlíðarhreppi, A-Húnavatnssýslu, og gagnáfrýjendur ásamt fjórum bræðrum sínum eigendur að ¼ hluta. Með lands- og eignaskiptasamningi 18. desember 1982 milli aðaláfrýjandans Ágústar og föður gagnáfrýjenda, Brynjólfs Þorbjarnarsonar, var skipting heimalands framkvæmd þannig, að afmarkaður var jarðarhlutur nyrst í heimalandi Geitaskarðs sem fjórðungseignarhluti Brynjólfs. Peningshúsum og öðrum útihúsum, þar með talin afnot rafstöðvar, var einnig skipt eftir sömu eignarhlutföllum. Aðaláfrýjendur hafa búið á jörðinni frá 1975 og var greiðslumark lögbýlisins skráð á aðaláfrýjandann Ágúst. Verður ekki á öðru byggt en að þau hafi nýtt alla jörðina fyrir framleiðsluna. Gagnáfrýjendur, sem eiga samtals 8,33 hundraðshluta jarðarinnar, og bræður þeirra hafa ekki stundað landbúnað á jörðinni. Á árinu 1997 ákváðu aðaláfrýjendur að hætta framleiðslu á mjólk og seldu allt greiðslumark lögbýlisins.  Gagnáfrýjendur mótmæltu þegar sölunni og kröfðust þess, að gagnstefndi afturkallaði þá samninga, sem hann hafði þegar samþykkt og synjaði um samþykki þeirra tveggja samninga, sem ósamþykktir voru. Gagnstefndi samþykkti samningana, þrátt fyrir mótmælin. Gagnáfrýjendur kærðu þá ákvörðun til úrskurðarnefndar greiðslumarks samkvæmt lögum nr. 99/1993, sem staðfesti ákvörðunina.

III.

Aðaláfrýjendur halda því fram, að ráðstöfun þeirra á greiðslumarki jarðarinnar hafi verið gagnáfrýjendum og sameigendum þeirra að ¼ hluta jarðarinnar óviðkomandi. Landi jarðarinnar hafi verið skipt með fyrrgreindum lands- og eignaskiptasamningi, og eigi framleiðsluréttur aðaláfrýjenda í mjólk rót sína að rekja til landbúnaðarframleiðslu þeirra á þeim hlutum jarðarinnar, sem tilheyri þeim einum. Þeim hafi því verið heimilt að selja greiðslumarkið án þess að leita samþykkis gagnáfrýjenda, sem hafi aldrei komið að myndun þessara verðmæta.  Aðaláfrýjendur benda og á, að einungis tveir af sex sameigendum að fjórðungi jarðarinnar standi að málshöfðuninni og tveir af meðeigendum gagnáfrýjenda hafi samþykkt aðilaskiptin að greiðslumarkinu.

Gagnstefndi telur einnig, að greiðslumark jarðarinnar hafi tilheyrt eignarhluta aðaláfrýjandans Ágústar og að ekki hafi þurft samþykki gagnáfrýjenda, en skriflegt samþykki eigenda 83,34 hundraðshluta allrar jarðarinnar hafi legið fyrir, þegar aðilaskipti að greiðslumarki voru samþykkt. Telur hann því, að gagnstefnda hafi borið að staðfesta eigendaskiptin, sem uppfylltu skilyrði laga nr. 99/1993 og reglugerða settra með stoð í þeim.

IV.

Fallast ber á það með héraðsdómi, að lands- og eignaskiptasamningurinn frá 18. desember 1982 taki einungis til heimalands jarðarinnar Geitaskarðs ásamt mannvirkjum, sem á jörðinni voru. Ljósrit úr fasteignabók ber með sér, að jörðin sé enn í sameign, og eru gagnáfrýjendur ásamt bræðrum sínum þinglýstir eigendur að fjórðungi jarðarinnar. Eignarhluti gagnáfrýjenda er því hluti af lögbýlinu Geitaskarði.

Eins og lýst er að framan segir í 1. mgr. 46. gr. laga nr. 99/1993, að greiðslumark skuli bundið við lögbýli. Framleiðandi, hvort sem það er eigandi eða leiguliði á lögbýli, fær beingreiðslu í samræmi við greiðslumark þess á meðan á framleiðslu stendur. Í 1. mgr. 47 gr. laga nr. 99/1993 er kveðið á um það, að aðilaskipti greiðslumarks á milli lögbýla séu heimil, enda séu uppfyllt skilyrði þau, sem ráðherra setur í reglugerð, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 363/1996 um greiðslumark mjólkur á lögbýlum og beinar greiðslur til bænda verðlagsárið 1996-1997. Hafi greiðslumark ekki verið framselt með lögmætum hætti til annars lögbýlis hlýtur það að fylgja lögbýlinu við eigenda- eða ábúendaskipti, sbr. dóm Hæstaréttar 24. febrúar 2000 í málinu nr. 310/1999.

Samkvæmt framansögðu er greiðslumark réttur, sem bundinn er lögbýli. Hefur réttur þessi ákveðið verðmæti í kaupum. Sé ábúandi lögbýlis annar en eigandi þess, þarf samþykki beggja fyrir flutningi greiðslumarks frá lögbýli, sbr. 2. mgr. 47. gr. laga nr. 99/1993 og b-lið 1. mgr. 2. gr. reglugerðar nr. 363/1996. Eins og að framan er lýst seldu aðaláfrýjendur allt greiðslumarkið án þess að leita samþykkis gagnáfrýjenda, þótt aðaláfrýjendum væri fullkunnugt um, að gagnáfrýjendur væru þinglýstir eigendur hluta lögbýlisins. Er því fallist á þá kröfu gagnáfrýjenda, að aðaláfrýjendum beri að bæta þeim það tjón, sem þeir hafa orðið fyrir við sölu greiðslumarksins frá lögbýlinu.

Samkvæmt 2. mgr. 47. gr. laga nr. 99/1993 taka aðilaskipti með greiðslumark ekki gildi fyrr en staðfesting gagnstefnda liggur fyrir. Í samræmi við þetta segir í 3. mgr. 2. gr. reglugerðar nr. 363/1996, að aðilaskipti greiðslumarks skuli tilkynnt á þar til gerðum eyðublöðum, sem gagnstefndi lætur í té og liggja frammi á skrifstofum búnaðarsambanda, og með tilkynningu um aðilaskipti að greiðslumarki skuli fylgja staðfesting um eignarhald á lögbýli. Á eyðublöðum þeim, sem liggja fyrir í málinu um tilkynningu um aðilaskipti að greiðslumarki, er sérstakur reitur þar sem rita skal samþykki eiganda (eigenda) lögbýlis, ef hann er ekki seljandi. Gagnstefnda var kunnugt um eignarhald gagnáfrýjenda og mótmæli þeirra gegn sölu greiðslumarksins, eins og að framan greinir. Engu að síður staðfesti gagnstefndi sölusamninga aðaláfrýjenda, þótt honum bæri lögum samkvæmt að ganga eftir samþykki þinglýstra eigenda. Er hann því ábyrgur fyrir tjóni gagnáfrýjenda ásamt aðaláfrýjendum.

Sala greiðslumarksins var til þess fallin að hafa í för með sér rýrnun á verðmæti jarðarinnar. Gagnáfrýjendur eiga rétt á því að verða jafnsettir og hefði salan ekki farið fram. Má meta tjón þeirra sem kostnað við að koma jörðinni í samt horf. Gagnáfrýjendur miða kröfugerð sína við þá fjárhæð, sem fékkst við sölu greiðslumarksins, og krefjast 8,33 hundraðshluta þeirrar fjárhæðar. Er fallist á, að miða megi við það, að tjón þeirra nemi andvirði þess, sem greitt var fyrir greiðslumarkið. Er krafa gagnáfrýjenda því tekin til greina.

Samkvæmt framansögðu verða aðaláfrýjendur og gagnstefndi dæmd til að greiða in solidum gagnáfrýjendum 698.008 krónur með vöxtum svo sem í dómsorði greinir.

Aðaláfrýjendur og gagnstefndi greiði gagnáfrýjendum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti eins og segir í dómsorði.

D ó m s o r ð :

Aðaláfrýjendur, Ágúst Sigurðsson og Ásgerður Pálsdóttir, og gagnstefndi, Bændasamtök Íslands, greiði in solidum gagnáfrýjendum, Magnúsi Birni Brynjólfssyni og Jóni Brynjólfssyni, 698.008 krónur með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 af 250.264 krónum frá 21. apríl 1997 til 4. september sama ár en af 698.008 krónum frá þeim degi til 3. mars 1999 og með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags.

Aðaláfrýjendur og gagnstefndi greiði in solidum gagnáfrýjendum samtals 400.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

 

Dómur Héraðsdóms Norðurlands vestra 9. júní 2000.

I.

Mál þetta, sem tekið var til dóms að loknum munnlegum málflutningi 4. maí sl., er höfðað af Magnúsi Birni Brynjólfssyni, kt. 010853-3469, Aflagranda 31, Reykjavík og Jóni Brynjólfssyni kt. 201049-7849, Víðihlíð 6, Sauðárkróki með stefnu útgefinni 15. febrúar 1999 en þingfestri 3. mars 1999, á hendur Ágústi Sigurðssyni, kt. 050545-2969, Ásgerði Pálsdóttur kt. 030246-7999, báðum til heimilis að Geitaskarði, Engihlíðarhreppi, A-Húnavatnssýslu, Bændasamtökum Íslands kt. 631294-2279, Bændahöllinni við Hagatorg, Reykjavík.  Upphaflega var fleiri aðilum stefnt en kröfum á hendur þeim hefur verið vísað frá dómi.  Undir rekstri málsins var upplýst að Bændasamtök Íslands hafa tekið við réttindum og skyldum Framleiðsluráðs landbúnaðarins sem lagt hefur verið niður og eru Bændasamtökin því aðilar að máli þessu.

Með sakaukastefnu þingfestri 7. apríl 1999 höfðuðu stefnendur mál á hendur fjórum sameigendum sínum að fjórðungi lögbýlisins Geitaskarðs í Engihlíðarhreppi.  Með stefnunni freistuðu þeir þess að koma sameigendum sínum inn í mál þetta þ.a. þeir yrðu án vafa bundnir af niðurstöðu dómsins.  Með úrskurði uppkveðnum 25. maí 1999 var málinu vísað frá héraðsdómi og staðfesti Hæstaréttar Íslands þá niðurstöðu með dómi sínum þann 24. ágúst sl.

Með dómi Hæstaréttar Íslands 10. janúar sl. var staðfest niðurstaða dómsins þess efnis að aðalkröfu stefnenda bæri að vísa frá dómi.  Ákvörðun um að vísa bæri frá kröfu stefnenda um fjárgreiðslu úr ríkissjóði var ekki til endurskoðunar í Hæstarétti og stendur hún því óhögguð.

Dómkröfur stefnenda eru því eftirfarandi:

Stefnendur krefjast skaðabóta að fjárhæð 698.008 krónur eða hæstu bóta að mati réttarins in solidum úr hendi stefndu, Ágústs Sigurðssonar, Ásgerðar Pálsdóttur, og Bændasamtaka Íslands.  Þá er gerð krafa um greiðslu dráttarvaxta af 250.264 krónum frá 21. apríl 1997 til 4. september 1997 en af 698.008 krónum frá þeim degi til greiðsludags.  Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar úr hendi stefndu samkvæmt gjaldskrá Magnúsar B. Brynjólfssonar, hdl. eða að mati dómsins að viðbættum virðisaukaskatti skv. lögum nr. 50/1988.

Endanlegar dómkröfur stefndu.

Stefndu Ágúst Sigurðsson og Ásgerður Pálsdóttir krefjast sýknu af fjárkröfu stefnenda og krefjast málskostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnenda skv. málskostnaðarreikningi og þá verði tekið tillit til skyldu stefndu til að greiða virðisaukaskatt á máflutningsþóknun.  Til vara að fjárkröfur stefnenda verði lækkaðar verulega og málskostnaður verði felldur niður.

Stefndi Bændasamtök Íslands krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnenda.  Til vara að kröfur stefnenda verði lækkaðar verulega.  Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar að skaðlausu úr hendi stefnenda.

II.

Málavextir:

Á árinu 1975 hófu stefndu Ágúst og Ásgerður búskap á jörðinni Geitaskarði í Engihlíðarhreppi, A-Húnavatnssýslu en þá afsalaði Sigurður Brynjólfsson faðir stefnda Ágústs honum helming af eignarhluta sínum í jörðinni.  Þá átti stefndi Ágúst 3/8 hluta jarðarinnar eins og faðir hans Sigurður en faðir stefnenda, Brynjólfur Þorbjarnarson 2/8 hluta.  Á árinu 1982 eignaðist stefndi Ágúst hlut föður síns í jörðinni.  Á þessu sama ári afsalaði Brynjólfur Sigurðsson sínum eignarhluta til sex sona sinna sem þeir eiga nú í óskiptri sameign, 4,1667% hver.  Enginn þeirra hefur stundað landbúnað á jörðinni.

Með land- og eignaskiptasamningi gerðum 18. desember 1982 var jörðinni skipt þannig að afmarkaður hluti nyrst á jörðinni skyldi vera eign Brynjólfs Þorbjarnarsonar.  Í samningnum er að finna lýsingu á því hvernig fjórðungur Brynjólfs skuli afmarkast.  Þá er ákvæði þess efnis að eigendur skyldu setja upp gripahelda girðingu á merkjum og að mannvirki á jörðinni skyldu vera í sameiginlegri eign í hlutfalli við eignarhlut í jörðinni.  Einnig er í samningi þessum kveðið á um notkun á íbúðarhúsi og öðru landi jarðarinnar sem ekki er skipt og loks hvernig skuli fara með kostnað vegna viðhalds á mannvirkjum.

Á árinu 1997 tóku stefndu Ágúst og Ásgerður þá ákvörðun að hætta framleiðslu á mjólk og í framhaldi af því seldu þau greiðslumark til mjólkurframleiðslu alls 19.383 lítra vegna verðlagsársins 1996/1997 og 34.678 lítra vegna verðlagsársins 1997/1998.  Samtals fengu stefndu greiddar 8.467.370 krónur fyrir greiðslumarkið.

Stefnendur segjast hafa frétt af sölu greiðslumarksins í júní 1997.  Framleiðsluráð landbúnaðarins hafi þá verið búið að samþykkja sölu á 19.383 lítrum.  Hins vegar hafi Framleiðsluráðið ekki verið búið að samþykkja skv tveimur samningum samtals 34.678 lítrar.  Stefnandi Magnús kveðst hafa skorað á seljendur og kaupendur og Framleiðsluráðið að farið yrði að lögum og gerðir samningar afturkallaðir og þeir sem enn voru ósamþykktir gengju ekki eftir.  Framleiðsluráð landbúnaðarins samþykkti, þrátt fyrir mótmæli, síðari tvo samningana og kærðu stefnendur þá ákvörðun til úrskurðarnefndar greiðslumarks skv. lögum nr. 99/1993.  Nefndin úrskurðaði hins vegar að salan skyldi halda gildi sínu. 

Með bréfi dagsettu 13. nóvember 1998 óskuðu stefndu Ágúst og Ásgerður eftir því við landbúnaðarráðuneytið að þeim yrði heimilað að leysa til sín eignarhluta stefnenda og bræðra þeirra. 

III.

Málsástæður og lagarök stefnenda.

Stefnendur byggja kröfur sína á því, að þeir séu þinglýstir eigendur að lögbýlinu Geitaskarði, þar sem þeir eigi hvor um sig 4,1667% í öllum mannvirkjum sem þar eru svo og í óræktuðu landi og laxveiðiréttindum.

Stefnendur segja að með sama hætti og ábúandi jarðarinnar, stefndi Ágúst fékk samþykki allra sameigenda sinna fyrir veðlánum á lögbýlið á hverjum tíma, hafi honum einnig skilyrðislaust, samkvæmt 46. gr. laga nr. 99/1993 um framleiðslu og verðlagningu og sölu á búvörum og 2. gr. reglugerðar nr. 363/1996, borið að fá samþykki allra þinglýstra eigenda fyrir sölu á greiðslumarki mjólkurframleiðslu.  Stefnendur halda því fram að greiðslumarkið sé bundið við lögbýlið og þar með eigi eigendur jarðarinnar það en ekki ábúandi skv. 46. gr. nefndra laga nr. 99/1993.

Stefnendur byggja á því að heimildin til að framleiða mjólk á umræddu lögbýli hafi fylgt jörðinni frá ómunatíð og þau hlunnindi hafi gengið milli kynslóða í áranna rás.  Nú sé hins vegar svo komið að bannað sé að framleiða mjólk á lögbýlum eftir að mjólkurkvótinn hefur verið seldur þaðan.  Með því að heimila sölu mjólkurkvótans frá Geitaskarði rýrni verðgildi jarðarinnar sem því nemur og þar með verðmæti eignarhluta stefnenda.  Mjólkurkvótann sé auðvelt að meta til fjár því hann hafi verið seldur fyrir 8.379.455 krónur.  Stefnendur byggja ennfremur á því, að stefndi Ágúst hafi með ólögmætum hætti selt mjólkurkvótann og þar með rýrt eignarhluta þeirra.

Stefnendur kveða stefnda Framleiðsluráð landbúnaðarins hafa komið að málinu með þeim hætti að samningar um sölu greiðslumarks áttu ekki að taka gildi fyrr en við samþykki þess.  Með samþykki sínu á sölunni hafi ráðið með beinum hætti skaðað stefnendur en það ásamt landbúnaðar- og fjármálaráðuneytum beri fjárhagslega ábyrgð á framkvæmd laganna. 

Þá reisa stefnendur kröfur sínar einnig á því, að úrskurður úrskurðarnefndar greiðslumarks frá 12. janúar 1998 hafi aðallega verið byggður á fullyrðingum stefnda Ágústs um að hinn umdeildi framleiðsluréttur hafi átt rót sína að rekja til framleiðslu hans á þeim hlutum jarðarinnar, sem tilheyrðu honum einum.  Stefndi hafi hins vegar í innlausnarbeiðni sinni fullyrt að hann hafi stundað landbúnað á allri jörðinni allt frá áramótum 1982, nýtt öll tún og allt land til beitar að frátalinni eins til tveggja hektara spildu undir sumarhús.  Hér sé stefndi Ágúst kominn í mótsögn við sjálfan sig enda henti honum í innlausnarmálinu að halda öðru fram en hann hefur áður gert til þess eins að ná takmarki sínu gagnvart stefnendum.  Stefnendur halda því fram að úrskurðarnefndinni hafi borið að kalla eftir sönnunum frá stefnda Ágústi þegar hann hélt þessari staðhæfingu sinni fram.  Það hafi hún hins vegar ekki gert og svipt stefnendur eignarétti sínum.  Sönnunarbyrðin fyrir fullyrðingum sem þessari hljóti að vera hjá stefnda Ágústi og þar sé hún enn í dag.  Stefndi Ágúst hafi aldrei mótmælt því að stefnendur ættu hlut í mannvirkjum, fjósi, fjóshlöðu, súrheysturni við fjós, rafstöð eða því að stefnendur ættu hlut af heyfeng sem tekinn er af útskiptu túni.  Með röksemdum í innlausnarbeiðni sinni sem áður er getið hafi stefndi Ágúst viðurkennt að hann hafi nýtt meira en sinn part jarðarinnar til mjólkurframleiðslu raunar hafi hann viðurkennt að hafa notað eignarhluti stefnenda við mjólkurframleiðsluna. 

Stefnendur vísa máli sínu til frekari stuðnings til 72. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944.  Stefndi Ágúst reyni með háttsemi sinni og með atbeina stefnda Framleiðsluráðs landbúnaðarins að svipta stefnendur eignarréttindum sínum sem séu með nefndu ákvæði stjórnarskrár friðhelg.  Í 46. gr. nefndra laga nr. 99/1993 sé tekið undir verndun eignarréttarins en þar sé kveðið svo á að samþykki allra eigenda þurfi til að selja greiðslumark frá lögbýli.  Með sölunni hafi stefndi Ágúst selt burt af jörðinni verðmæti sem verður ekki heimilt að nota þar í náinni framtíð nema með því að kaupa þau aftur.  Þessa skerðingu á eignarrétti sínum telja stefnendur sig ekki þurfa að þola

Stefnendur telja stefnda Framleiðsluráð landbúnaðarins hafa beitt sig valdníðslu með því að samþykkja sölusamningana.  Sérstaklega eftir að ráðinu varð kunnugt um andstöðu þeirra við söluna og aðvaranir um bótaskyldu ráðsins.  Síðan hafi úrskurðarnefnd greiðslumarks staðfest valdníðslu stefnda Framleiðsluráðs með því að leggja sönnunarbyrði í málinu á þá sem til stóð að svipta eignarréttindum.  Af þessum sökum beri úrskurðarnefndin sem stjórnvald í forsvari og í skjóli landbúnaðarráðuneytisins ábyrgð á því lögbroti sem framið var á stefnendum máls þessa.

Stefnendur byggja bótakröfu sína á því, að stefndi Ágúst hafi ráðstafað eignarréttindum sameigenda sinna heimildarlaust og skaðann sem af því hlaust beri honum að bæta að fullu.  Fjárhæð tjónsins miðist við það verð er stefndi fékk fyrir greiðslumarkið eða það verð sem hægt var að fá fyrir greiðslumark mjólkur á hverjum tíma.  Stefnendur segja kröfu sína vera kröfu um skaðabætur utan samninga vegna sannanlegs tjóns sem stefndi Ágúst olli stefnendum með atbeina og samþykki stefnda Framleiðsluráðs landbúnaðarins og síðar rangri niðurstöðu úrskurðarnefndar greiðslumarks.  Stefndi Ágúst verði að svara til vanheimildar sinnar, þar sem hann með saknæmum hætti og af ásetningi seldi eignarréttindi stefnenda.  Stefndu Framleiðsluráð landbúnaðarins og úrskurðarnefnd greiðslumarks studdu þessar ólögmætu athafnir stefnda Ágústs þrátt fyrir hörð mótmæli og aðvaranir um bótaábyrgð.  Af þessum sökum beri þau ásamt stefnda Ágústi skaðabótaábyrgð gagnvart stefnendum samkvæmt sakarreglu íslensks skaðabótaréttar. 

Stefnendur miða kröfu sína við að hver lítri greiðslumarks í mjólk hafi verið seldur á 155. krónur.  Vaxtareikningur miðast við að gjalddagar krafnanna hafi verið sama dag og Framleiðsluráð landbúnaðarins samþykkti aðilaskiptin.

Varðandi lagarök vísa stefnendur til meginreglna kröfuréttarins og íslensks skaðabótaréttar t.d. culpareglunnar.  Jafnframt er vísað til laga nr. 99/1993 um framleiðslu verðlagningu og sölu á búvörum t.d. 46. gr. og 42.gr. sbr. breytingarlög nr. 124/1995 og reglugerðar nr. 363/1996 svo og til stjórnarskrár lýðveldisins nr. 33/1944 sbr. breytingarlög nr. 97/1995 t.d. 72. gr.  Kröfu um málskostnað byggja þeir á XXI. kafla laga um meðferð eikamála nr. 91/1991.  Krafa um virðisaukaskatt er reist á lögum nr. 50/1988 en stefnandi Jón Brynjólfsson er ekki virðisaukaskattskyldur.

Málsástæður og lagarök stefndu Ágústs og Ásgerðar.

Stefndu byggja kröfu sýna um sýknu á því, að jörðinni hafi verið skipt sbr. áðurnefndan lands- og eignaskiptasamning frá 18. desember 1982.  Samkvæmt þeim samningi hafi sameign um jörðina verið slitið og fjórðungi hennar skipt út.  Af þeim fjórðungi eigi stefnendur nú sjötta part hvor.  Stefndu kveðast hafa hagað búrekstri sínum og landbúnaðarframleiðslu í samræmi við þennan samning.  Umrædd landskipti hafi átt sér stað fyrir setningu laga um framleiðslu, verðlagningu og sölu á búvörum.  Framleiðsluréttur stefndu í mjólk á jörðinni eigi rót sína að rekja til landbúnaðarframleiðslu þeirra á þeim hluta jarðarinnar sem þeim tilheyri.  Kúabúskapur og framleiðsla á mjólk hafi eingöngu verið rekin á þeirra parti jarðarinnar en heyfengur af túnum í eigu stefnenda hafi verið notaður fyrir hross og sauðfé.  Þannig hafi stefndu lagt grunn að og skapað þau verðmæti sem greiðslumarkið var og þar með eigi þau verðmætin og enginn annar.  Stefndu benda því á að stefnendur hefðu sjálfir getað verið með búskap á sínum parti jarðarinnar og þannig skapað sér greiðslumark hefðu þeir haft á því áhuga.  Notkun stefndu á hinum útskipta hluta jarðarinnar hafi einungis verið til þess að halda honum við og án endurgjalds og þannig verið báðum aðilum hagstæður án þess að skapa stefnendum neinn rétt í greiðslumarki. 

Stefndu benda á að aldrei hafi verið neinn ábúðarsamningur um hinn útskipta part jarðarinnar né heldur verið gerður samningur um skipti eða afnot á grundvelli lands- og eignaskiptasamningsins frá 18. desember 1982.  Af þessum sökum teljist stefnendur ekki ábúendur í skilningi ábúðarlaga nr. 64/1976 og reglugerða á sviði landbúnaðarins sbr. 1. mgr. 2. gr. reglugerðar nr. 363/1996 og 2. mgr. 47. gr. laga 99/1993.  Þó hugtökin ábúandi eða leiguliði séu ekki skýrð sérstaklega í ábúðarlögum megi af þeim ráða að ábúandi öðlist réttindi sem slíkur og beri skyldur á grundvelli byggingarbréfs en í 4. gr. ábúðarlaga komi fram hvað skuli tilgreint í byggingarbréfi. 

Stefndu byggja einnig á því að með framferði sínu reyni stefnendur að knýja stefndu til að halda áfram óarðbærri mjólkurframleiðslu og koma þannig í veg fyrir eðlilega búháttarbreytingu.  Jafnframt benda þeir á að aðrir sameigendur eða fjórir af sex styðji ekki þessa málshöfðun stefnenda. 

Með hliðsjón af því sem að framan er rakið telja stefndu að þeim hafi ekki borið að leita samþykkis stefnenda við sölu greiðslumarksins þar sem þeir hafi haft fulla heimild til að ráðstafa því eins og þeim þótti best henta.  Þennan skilning þeirra hafi úrskurðarnefnd samkvæmt 42. gr. búvörulaga staðfest með úrskurði sínum.

Stefndu byggja á því að stefnendur verði að sýna fram á og sanna saknæma og ólögmæta háttsemi stefndu þar sem krafan sé sett fram sem skaðabótakrafa utan samninga.  Stefndu hafna því að skilyrði séu til þess að dæma stefnendum skaðabætur úr þeirra hendi þar sem skilyrði sakarreglunnar séu ekki fyrir hendi.  Sala greiðslumarksins teljist ekki saknæm.  Stefndu benda í þessu sambandi á sömu rök og áður hafa komið fram varðandi hvernig greiðslumarkið varð til með landbúnaði þeirra.  Jafnframt því sem áður er getið að hinn útskipti hluti jarðarinnar hafi ekki verið notaður til mjólkurframleiðslu og þar hafi stefnendur ekki verið ábúendur í skilningi laga.  Þá ítreka stefndu að stefnendur hefðu getað með eigin búskap skapað sér réttindi með nýtingu á sínum parti jarðarinnar.  Með vísan til þessa telja stefndu að háttsemi þeirra geti ekki talist saknæm. 

Stefndu benda einnig á að sala greiðslumarksins hafi verið í samræmi við ákvæði búvörulaga og reglugerðar nr. 363/1996 og þar með hafi háttsemi þeirra ekki verið andstæð lögum.  Þá benda þeir á að í málinu sé þess ekki krafist að úrskurður úrskurðarnefndar sem áður hefur verið nefndur verði felldur úr gildi.  Úrskurður nefndarinnar, fjölskipaðrar stjórnsýslunefndar, sem löggjafinn hefur falið að leysa úr ágreiningi um skráningu á greiðslumarki í stað ráðherra, standi þar til honum hafi verið hnekkt af dómstólum.  Hér verði því að leggja úrskurðinn til grundvallar.  Niðurstaða úrskurðarins hafi í stuttu máli verið sú að stefndu hafi ekki borið að leita eftir samþykki stefnenda við ráðstöfun á greiðslumarkinu og þar með hafi verið staðfest að háttsemi stefndu hafi ekki farið gegn lögum og reglum.  Þar af leiði að háttsemin geti ekki bakað þeim bótaskyldu.

Loks benda stefndu á að stefnendur hafi ekki lagt fram nein gögn varðandi meint tjón sitt og ekki kvatt til matsmenn til að meta það.  Því mótmæla stefndu órökstuddum staðhæfingum stefnenda.

Kröfu sína um lækkun skaðabóta byggja stefndu á sömu rökum og áður hafa komið fram.  Upphafstíma dráttarvaxta er mótmælt sérstaklega.

Hvað lagarök varðar vísa stefndu til d. liðar 1. mgr. 180. gr. laga um meðferð einkamála nr. 19/1991 hvað frávísunarkröfuna varðar.  Krafa um sýknu er studd meginreglum samninga- og kröfuréttar um skuldbindingargildi samninga og réttar efndir.  Einnig er vísað til 42. og 46. gr. laga nr. 99/1993 um framleiðslu, verðlagningu og sölu á búvörum, auk reglugerðar nr. 363/1996.  Þá er og vísað til 4. gr. ábúðarlaga nr. 65/1976 og 16. gr. lag nr. 50/1988.  Krafa um málskostnað er reist á XXI. kafla nefndra laga um meðferð einkamála.

Málsástæður og lagarök stefnda Bændasamtaka Íslands.

Aðalkröfu sína um sýknu reisir stefndi á því, að með áðurgreindum lands- og eignaskiptasamningi hafi jörðinni Geitaskarði verið skipt eftir ákveðnum kennileitum.  Faðir stefnenda hafi átt hinn útskipta part en nú eigi stefnendur hann ásamt fjórum bræðrum sínum.  Peningahús og önnur útihús skyldu skiptast eftir eignarhlutföllum.  Byggt er á því, að bú hafi ekki verið rekið á hinum útskipta hluta og stefnendur hafi aldrei framleitt neina mjólk á jörðinni eða leigt meðstefnda Ágústi landsnytjar eða eignarhlut í útihúsum.

Stefndi Ágúst hafi rekið bú á sínum hluta jarðarinnar og greiðslumark lögbýlisins hafi verið skráð á hans nafn sem og fullvirðisréttur og búmark samkvæmt eldri reglum.  Þannig eigi greiðslumarkið rætur að rekja til eignarhluta stefnda Ágústs enda hafi hann ekki verið ábúandi á hinum útskipta hluta.  Byggir stefndi Framleiðsluráð á því ekki hafi þurft samþykki stefnenda fyrir sölu á greiðslumarkinu.

Stefndi bendir á að ákvæði 46. gr. laga 99/1993 sbr. nú 47. gr. mæli fyrir um að sé ábúandi lögbýlis annar en eigandi þurfi samþykki beggja til flutnings á greiðslumarki.  Á því er byggt, að þegar lögbýli sé í óskiptri sameign fari um heimild eigenda til ráðstöfunar samkvæmt almennum reglum um óskipta sameign.  Þetta sé staðfest í nefndum skiptasamningi jarðarinnar.  Samkvæmt almennum reglum geti meirihluti sameigenda tekið ákvörðun um ráðstafanir um hagnýtingu eignar.  Hér hafi háttað svo til að þegar aðilaskipti á greiðslumarkinu voru samþykkt hafi legið fyrir samþykki eigenda 83.34% hluta jarðarinnar. 

Í tilfelli þessu hafi því legið fyrir að eigendur mikils meirihluta jarðarinnar hafi séð sér hag í því að ráðstafa greiðslumarki mjólkur frá jörðinni.  Ljóst hafi verið að til að halda mjólkurframleiðslu áfram á jörðinni hafi þurft að ráðast í miklar endurbætur á húsum til mjólkurframleiðslu.  Af þeim sökum hafi stór meirihluti eigenda talið vænlegra að hætta framleiðslu.  Með þessar aðstæður í huga hafi þótt rétt að staðfesta aðilaskiptin sem uppfylltu skilyrði laga nr. 93/1993 og reglugerða settra með stoð í þeim. 

Stefndi mótmælir alfarið að hann hafi með ákvörðun sinni brotið gegn ákvæði 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands enda hafi hann ekki tekið neina afstöðu til ágreinings um hugsanlega hlutdeild einstakra eignaraðila í andvirði greiðslumarksins.  Þá bendir stefndi á að það sé ekki brot á vernduðum eignarrétti að minnihluti sameigenda þurfi að sæta ákvörðun meirihlutans um ráðstöfun eignarinnar. 

Stefndi mótmælir sérstaklega að einhver valdníðsla hafi átt sér stað við meðferð málsins enda hafi stefnendur engin rök fært fyrir þeirri fullyrðingu sinni. 

Stefndi vísar bótakröfu stefnenda alfarið á bug með þeim rökum að skilyrðum skaðabótaábyrgðar séu ekki fyrir hendi við framsal greiðslumarksins.  Stefnendur hafi ekki sýnt fram á í hverju ólögmæti eða saknæmi stefnda sé fólgið.  Þá vanti einnig orsakasamband milli ákvörðunar stefnda og þess tjóns sem stefnendur telja sig hafa orðið fyrir.  Uppgjör sameigenda jarðarinnar sé honum algjörlega óviðkomandi og hann hafi ekki valdið stefnendum neinu tjóni.  Loks kveður stefndi tjón stefnenda ósannað og þeir beri sönnunarbyrðina varðandi tjónið og umfang þess. 

Hvað varðar varakröfu sína um lækkun krafna bendir stefndi á að umfang tjónsins sé ósannað en vísar að öðru leyti til rökstuðnings gegn varakröfu stefnenda. 

Hvað lagarök varðar er vísað til laga nr. 99/1993 um framleiðslu, verðlagningu og sölu á búvörum og reglugerða settra með stoð í þeim.  Þá er og byggt á meginreglum kröfuréttar, eignaréttar og skaðabótaréttar.  Kröfu um málskostnað byggir stefndi á 130. gr. laga um meðferð einkamála.

IV.

Framburður fyrir dómi.

Stefnandi Jón Brynjólfsson bar fyrir dóminum að hið útskipta land hafi verið notað fyrir mjólkurkýr á undanförnum árum.  Hann hafi getað fylgst með þessu eftir að sumarhús þeirra var byggt á landinu eftir 1990.  Þá ber hann að landið hafi mikið verið notað til beitar fyrir mjólkurkýr þegar hann var þarna í sveit sem strákur frá þriggja til fjórtán ára aldurs.  Jafnframt kveðst hann hafa orðið var við að lífrænn áburður hafi verið borinn á landið hin síðari ár enda hafi það ekki farið fram hjá neinum sem þarna var.  Einnig ber hann að heyjað hafi verðið á túnum sem eru í hinu útskipta landi.  Aðilinn kveðst ekki vita hvers vegna ekki fékkst leyfi til fyrir nýbýli á útskipta landinu. 

Stefndi Ágúst Sigurðsson segist hafa búið á Geitaskarði frá 1975.  Hann hafi átt 3/8 eins og faðir hans en Brynjólfur rest.  Þar hafi verið stundaður blandaður búskapur en Brynjólfur hafi ekki verið með neinn búskap.  Mætti ber að landi jarðarinnar hafi verið skipt með þeim hætti sem gert var til að afmarka eignarhluta Brynjólfs frá öðrum hluta jarðarinnar.  Hann kveður að enginn samningur hafi verið gerður um notkun á útskipta hlutanum.  Samningur hafi verið gerður um íbúðarhúsið en ekki önnur mannvirki eða land.  Mætti ber að hann sjálfur hafi rekið blandaðan búskap. Hann kveðst hafa nýtt tún á útskipta partinum en þau hafi ekki verið notuð til mjólkurframleiðslu enda séu þau heldur verri en önnur tún og liggi lengra frá húsum en önnur tún.  Mætti kveðst aldrei frá því að hann hóf búskap hafa beitt kúm á annað en ræktað land.  Hann kveðst jafnfram hafa hin síðari ár verið að færa sig yfir í vistvæna framleiðslu.   Stefnendur hafi ekki nýtt sinn hluta til landbúnaðar heldur einungis undir sumarhúsið. 

Ágúst segir sölu greiðslumarksins í mjólk hafa komið til vegna þess að fjósið var orðið 50 ára gamalt og lélegt og stóðst ekki hertar reglur varðandi mjólkurframleiðslu.  Því varð annað hvort að hætta mjólkurframleiðslu eða að byggja nýtt fjós.  Bygging fjóss hafi þótt of kostnaðarsöm og því hafi verið ákveðið hætta framleiðslu mjólkur á jörðinni.  Mætti segir að á þeim tíma sem notaður var til viðmiðunar við úthlutun greiðslumarks hafi kýrnar hans verið sjúkar og hann ekki framleitt mjólk í tvö ár.  Hann hafi síðan fengið úthlutað auknum heimildum með því ,,að suða í kerfinu".  Því hafi stefnendur með engum hætti komið að myndun þeirra verðmæta sem greiðslumarkið var.  Mætti taldi sig ekki þurfa að fá samþykki hjá sameigendum að jörðinni til að selja greiðslumarkið því þeim hafi ekki komið þetta við enda hafi Framleiðsluráð landbúnaðarins staðfest það.

V.

Niðurstaða.

Kröfur þær sem eru til úrlausnar grundvallast á því hvort greiðslumark það sem ráðstafað var frá Geitaskarði hafi tilheyrt stefnda Ágústi og eða þeim eignarhluta jarðarinnar sem hann á eða hvort stefnendur eigi tilkall til greiðslumarksins sem eigendur að ákveðnum hluta jarðarinnar.  Þá er og til umfjöllunar hvort stefndi Ágúst ráðstafaði greiðslumarkinu frá jörðinni með þeim hætti að bakað hafi honum skaðabótaskyldu og hvort Framleiðsluráð landbúnaðarins hafi bakað sér skaðabótaskyldu með því að staðfesta aðilaskipti á greiðslumarkinu.

Fyrst er að horfa til þess hverjum greiðslumarkið tilheyrði.  Í málinu liggur frammi skiptasamningur sem áður er nefndur.  Samningur þessi afmarkar ákveðið land sem eign föður stefnenda.  Jafnframt eru í samninginum ákvæði um skiptingu á mannvirkjum sem á jörðinni eru.  Við lestur samningsins verður ekki annað ráðið en hann taki einungis til heimalands jarðarinnar ásamt mannvirkjum sem á jörðinni voru.  Í þessu sambandi er rétt að hafa til hliðsjónar að jarðanefnd Austur Húnavatnssýslu taldi, þegar hún fjallaði um samninginn á fundi sínum 18. febrúar 1983, að hann bæri að skilja með þessum hætti.  Beiðni sína til landbúnaðarráðherra um innlausn á eignarhluta stefndu og meðeigenda þeirra frá 13. nóvember 1998 byggir stefnandi á 14. gr. jarðalaga nr. 65/1976 og verður því ekki annað séð en hann telji sjálfur að jörðin sé sameign en formleg skipting hennar hafi ekki farið fram.  Þinglýsingarvottorð bera með sér að jörðin sé enn í sameign og fjórðungspartur jarðarinnar er ekki sérstök fasteign.  Við úrlausn máls þessa verður því byggt á þessum sjónarmiðum og að þar með sé eignarhluti stefnenda enn hluti af lögbýlinu Geitaskarði.

Í dómi Hæstaréttar Íslands í málinu nr. 310/1999 er fjallað um hugtökin greiðslumark og heildargreiðslumark í lögum nr. 99/1993 og tilgang laganna.  Einnig er fjallað um fullvirðisrétt sem kveðið var á um í lögum nr. 46/1985 um framleiðslu, verðlagningu og sölu á búvörum.  Þar kemur fram að fullvirðisréttur fylgdi lögbýli og að honum yrði ekki ráðstafað milli lögbýla nema með samþykki jarðareiganda og ábúanda ef um leiguábúð var að ræða.  Í dóminum er því slegið föstu að með vísan til 46. gr. laga nr. 99/1993 sé heimilt að ráðstafa greiðslumarki milli lögbýla, enda séu uppfyllt skilyrði, er ráðherra setji í reglugerð.  Samkvæmt 2. mgr. 46. gr. þarf samþykki bæði eiganda lögbýlis og ábúanda fyrir flutningi greiðslumarks ef ábúandi er annar en eigandi.  Þá segir í dóminum að af lögum nr. 99/1993 sé ljóst að greiðslumark sé bundið við lögbýli og framleiðslu á því. 

Stefndi Ágúst byggi á því að greiðslumarkið tilheyri honum þar sem hann hafi einungis notað sinn hluta jarðarinnar til mjólkurframleiðslu.  Á þessa röksemd verður ekki fallist enda liggur fyrir að stefnendur eiga hluta í byggingum á jörðinni sem óhjákvæmilega nýtast beint eða óbeint til mjólkurframleiðslu.  Þá verður að telja stefndu Ágúst og Ásgerði bera sönnunarbyrði fyrir því að sá hluti jarðarinnar sem þeim tilheyrði hafi verið notaður til mjólkurframleiðslu en eignarhluti stefnenda einungis til fóðrunar á öðrum skepnum og að sú fóðrun hafi ekki með óbeinum hætti nýst til mjólkurframleiðslu.  Hér verður og að horfa til þess að litið hefur verið svo á að byggingar og framkvæmdir, t.d. ræktun túna, í eigu leiguliða á jörðum sem notaðar hafa verið við framleiðslu á afurðum sem háðar eru greiðslumarki hafa ekki við ábúðarlok skapað leiguliða eignarrétt í greiðslumarki lögbýlisins. Samkvæmt því sem að framan er rakið taldist greiðslumark það sem ráðstafað var frá Geitaskarði til lögbýlisins.

Að þessari niðurstöðu fenginni verður að ákvarða hvort stefndu hafi bakað sér bótaskyldu með ráðstöfun greiðslumarksins og sú háttsemi þeirra hafi verið saknæm og ólögmæt en stefnendur setja bótakröfu sína fram á þann hátt. 

Fyrir liggur að stefnendur, eigendur að rúmlega 8% eignarhluta jarðarinnar, voru þeir einu sem voru andvígir sölu greiðslumarksins.  Hér þarf einnig að hafa til hliðsjónar að ekki var unnt að halda mjólkurframleiðslu áfram á jörðinni nema byggt yrði nýtt fjós eða miklu til kostað við að endurnýja fjósið sem fyrir er.  Í úrskurði úrskurðarnefndar greiðslumarks skv. 42. gr. laga nr. 99/1993 er sérstaklega tekið fram að grundvallarágreiningur stefnenda og stefndu Ágústs og Ásgerðar sé eignarréttarlegs eðlis.  Deilan snúist um það hvort stefnendur hafi átt einhverja eða enga hlutdeild í því greiðslumarki er stefndi Ágúst seldi og Framleiðsluráð staðfesti og breytti skráningu á.  Úrlausn þess deiluefnis liggi utan valdsviðs nefndarinnar og þar með taki hún ekki á því álitaefni.  Efnislega er sömu yfirlýsingu að finna í bréfi Framleiðsluráðs landbúnaðarins dags. 4. september 1997 til stefnanda Magnúsar.  Með vísan til þessa er fallist á með stefnda Bændasamtöku Íslands að Framleiðsluráði landbúnaðarins hafi ekki með saknæmum og ólögmætum hætti staðfest samninga um aðilaskipti að greiðslumarki eins og gert var og verða Bændasamtökin því sýknuð af kröfum stefnenda í máli þessu.

Hvað varðar stefndu Ágúst og Ásgerði þá liggur fyrir að þau leituðu ekki, þrátt fyrir skrifleg mótmæli, samþykkis sameigenda sinna eins og þeim bar.  Telja verður að svo mikill meirihluti sameigenda hafi rétt, samkvæmt almennum reglum um óskipta sameign, til að taka ákvörðun sem þessa.  Hins vegar bar þeim að gæta þess að allir sameigendur fengju hluta af andvirði eignarinnar í samræmi við eignarhlut sinn.  Verður krafa um skaðabætur úr hendi stefndu Ágúst og Ásgerðar því tekin til greina.

Ljóst er að greiðslumark í mjólk hefur á undanförnum misserum verið selt milli lögbýla og á hverjum tíma er á því ákveðið markaðsverð.  Fyrir liggur hvaða greiðsla kom fyrir greiðslumarkið á þeim tíma sem það var selt, 155 krónur fyrir hvern lítra mjólkur.  Ekkert bendir til annars en þetta hafi verið markaðsverð á greiðslumarki mjólkur á þeim tíma sem salan fór fram.  Með því að greiðslumarki er ráðstafað frá jörð rýrnar verðmæti hennar a.m.k. jafn mikið og nemur markaðsverði greiðslumarksins.  Hér verður því fallist á með stefnendum að verðmæti Geitaskarðs hafi rýrnað sem nemur andvirði þess sem greitt var fyrir greiðslumarkið og telst tjón stefnenda því nægjanlega sannað.

Með vísan til þess sem að framan er rakið verða stefndu Ágúst og Ásgerður dæmt til að greiða stefnendum 698.008 krónur.  Krafan beri vexti skv. 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 af  250.264 krónum frá 21. apríl 1997 til 4. september 1997 en af 698.008 krónum frá þeim degi til 9. júní 2000 en með dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags.

Málskostnaður.

Við ákvörðun málskostnaðar er tekið tillit til þess að ákvörðun málskostnaðar vegna málflutnings um frávísunarkröfur var látinn bíða efnisdóms. 

Rétt þykir að málskostnaður milli stefnenda og Bændasamtaka Íslands falli niður.

Stefndu Ágúst og Ásgerður greiði stefnendum sameiginlega 150.000 krónur í málskostnað og hefur þá ekki verið tekið tillit til virðisaukaskatts.

Halldór Halldórsson, dómstjóri kveður upp dóm þennan.  Dómsuppsaga hefur dregist lítillega vegna anna dómarans.

DÓMSORÐ

Stefndi, Bændasamtök Íslands er sýknaður af kröfum stefnenda í máli þessu.

Stefndu, Ágúst Sigurðsson og Ásgerður Pálsdóttir greiði stefnendum 698.008 krónur með vöxtum skv. 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 af  250.264 krónum frá 21. apríl 1997 til 4. september 1997 en af 698.008 krónum frá þeim degi til 9. júní 2000 en með dráttarvöxtum skv. III. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags.

Málskostnaður milli stefnenda og Bændasamtaka Íslands falli niður.

Stefndu Ágúst og Ásgerður greiði stefnendum sameiginlega 150.000 krónur í málskostnað.