Mánudaginn 3. nóvember 2014.
Nr. 693/2014.	A (Guðríður Lára Þrastardóttir hdl.) gegn Fjölskyldu- og velferðarnefnd B (Margrét Gunnlaugsdóttir hrl.)

Kærumál. Vistun barns. Gjafsókn. 

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem fallist var á kröfu Fjölskyldu- og velferðarnefndar B um að sonur A yrði vistaður utan heimilis hennar í 12 mánuði.

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þorgeir Örlygsson og Benedikt Bogason og Karl Axelsson settur hæstaréttardómari.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru sem móttekin var í héraðsdómi 20. október 2014, en barst Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum 23. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 6. október 2014, þar sem fallist var á kröfu varnaraðila um að sonur sóknaraðila skyldi vistaður utan heimilis hennar í 12 mánuði. Kæruheimild er í 1. mgr. 64. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. Sóknaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi en til vara að vistun drengsins utan heimilis verði markaður skemmri tími. Þá krefst hún kærumálskostnaðar án tillits til gjafsóknar sem henni hefur verið veitt.

Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.

Rétt er að kærumálskostnaður falli niður, en um gjafsóknarkostnað sóknaraðila fyrir Hæstarétti fer samkvæmt því sem greinir í dómsorði.

Dómsorð:

Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Kærumálskostnaður fellur niður.

Gjafsóknarkostnaður sóknaraðila, A, fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar, 250.000 krónur.

Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 6. október 2014.

I.

Hinn 11. ágúst 2014 barst Héraðsdómi Reykjaness krafa sóknaraðila, Fjölskyldu- og velferðarnefndar B, [...], [...], dagsett sama dag, um að úrskurðað yrði að barnið D verði vistað utan heimilis forsjáraðila í 12 mánuði.

Varnaraðili er A, kt. [...],[...],[...].

Dómkröfur sóknaraðila eru þær að úrskurðað verði að barnið D, kt. [...], til heimilis að [...],[...], sem lýtur forsjár A, kt. [...], verði vistað utan heimilis, á vegum sóknaraðila, í tólf mánuði, samkvæmt 1. mgr. 28. gr., sbr. b-lið 27. gr. barnaverndarlaga.

Af hálfu sóknaraðila er ekki krafist málskostnaðar.

Varnaraðili krefst þess aðallega að kröfu sóknaraðila verði hafnað og að ógiltur verði með dómi úrskurður sóknaraðila frá 12. júní 2014. Til vara krefst varnaraðili þess að vistun drengsins D utan heimilis verði markaður skemmri tími en krafist sé af hálfu sóknaraðila.

Þá krefst varnaraðili málskostnaðar úr hendi sóknaraðila eins og málið væri ekki gjafsóknarmál, að teknu tilliti til virðisaukaskatts á málflutningsþóknun.

II.

Málavextir eru þeir að málefni barnsins og móður þess, varnaraðila málsins, hafa verið til meðferðar hjá sóknaraðila frá byrjun árs 2011. Foreldrar barnsins slitu samvistum árið 2010 og deildu um forsjá barna sinna. Samkvæmt dómi Héraðsdóms Reykjaness 24. febrúar 2012 var varnaraðila veitt forsjá barnanna þrátt fyrir að fram kæmi í dóminum að forsjárhæfni hennar þætti ábótavant. Í niðurstöðukafla dómsins segir m.a. eftirfarandi:

„Þá liggur fyrir að fari stefnandi ekki eftir tilmælum almennt frá félagsmála- og skólayfirvöldum, þá eru þvingunarúrræði félagsmálayfirvalda ekki fullreynd. Bregðist stefnandi þeim skyldum sem hún hefur við uppeldi barna sinna, meðal annars að þiggja þá aðstoð og þjónustu sem henni stendur til boða fyrir drengina og heimilið þá hafa barnaverndaryfirvöld þvingunarúrræði sem dómurinn telur að verði að vera virk til að gæta hagsmuna drengjanna.“

Í beiðni sóknaraðila segir að þær áætlanir sem sóknaraðili hafi gert frá uppkvaðningu dómsins með það að markmiði að styðja varnaraðila í uppeldishlutverki sínu og að aðstoða hana við að búa börnum sínum viðunandi uppeldisskilyrði hafi ekki borið árangur. Tilkynningar hafi borist sóknaraðila er lýsi alvarlegri vanrækslu gagnvart D og bróður hans C. Tilkynningar þessar varði bæði misbrest á skólasókn og nauðsynlegri heilbrigðisþjónustu. Jafnframt hafi borist tilkynningar er varði áhættuhegðun. Móðir hafi neitað að sinna nauðsynlegri læknisaðstoð, lyfjagjöf, leiðveislu, sálfræðiþjónustu, stuðningsfjölskyldu, frístundanámskeiðum, persónulegri ráðgjöf og öðrum viðeigandi úrræðum í þágu bræðranna.

Í beiðni sóknaraðila segir að D hafi glímt við umtalsverða erfiðleika vegna kvíða, þunglyndis og erfiðra félagslegra samskipta. D hafi lýst því hvernig aðstæður hans heima fyrir hafi haft neikvæð áhrif á hann. Vandi hans hafi farið stigvaxandi, en síðasta vetur hafi hann verið mikið frá skóla, ýmist vegna veikinda eða óútskýrðra fjarvista. D hafi notið yfirgripsmikilla sérúrræða á vegum skólans, en starfsmenn skólans hafi lýst áhyggjum af velferð hans þar sem ekki hafi tekist samkomulag við varnaraðila vegna nauðsynlegs stuðnings. Skólasálfræðingur hafi talið D þurfa sértæka sálfræðiþjónustu sem félli út fyrir svið þeirrar þjónustu sem skólinn geti boðið honum. Hafi sálfræðingurinn talið að vandi D ætti sér rætur í fjölskyldu- og heimilisaðstæðum hans.

Starfsmenn sóknaraðila hafi talið nauðsynlegt að vista D tímabundið utan heimilis með það að markmiði að aðstoða hann við að ná tökum á vanlíðan og styrkja hann. Jafnframt hafi verið talið nauðsynlegt að gefa móður hans færi á að efla foreldrafærni og ná tökum á eigin erfiðleikum. Hafi starfsmenn lýst því að önnur og vægari úrræði væru fullreynd. Sóknaraðili hafi kveðið upp úrskurð 10. apríl sl. um að D skyldi vistaður utan heimilis til tveggja mánaða. Fram kom við munnlegan málflutning að ekki hafi tekist að finna heimili fyrir drenginn fyrr en að þeim tíma liðnum og hafi sóknaraðili kveðið upp annan úrskurð 12. júní sl. um vistun hans utan heimilis til tveggja mánaða. Fundið hafi verið heimili fyrir drenginn hjá hjónum á [...] þar sem drengurinn hafi dvalist frá 13. júní sl. Í forsendum úrskurðar sóknaraðila sé kveðið á um að nauðsynlegt sé að vistun barnsins utan heimilis standi í 12 mánuði og að lögmanni verði falið að gera kröfu þess efnis fyrir héraðsdómi.

Í greinargerð varnaraðila segir að afskipti barnaverndaryfirvalda af málefnum drengsins D megi rekja til tilkynningar Grunnskólans í [...] í janúar 2011 þar sem fram hafi komið áhyggjur af aðbúnaði drengsins, hegðun og námi. Eftir það hafi borist reglulegar tilkynningar frá skólanum vegna málefna D, en á umræddum tíma hafi staðið yfir forsjárdeila foreldra drengsins. Varnaraðili hafi verið fús til samvinnu við barnaverndaryfirvöld, en þó hafi hún ekki verið tilbúin að eftirláta barnaverndaryfirvöldum alger yfirráð á heimilinu. Á ákveðnum tímapunkti hafi varnaraðili kallað eftir meiri aðstoð þar sem eldri drengir úr vinahópi eldri dóttur hennar hafi gert sig heimakomna á heimilinu og haft slæm áhrif á drenginn. Sú tilkynning hafi leitt til aukinna afskipta sóknaraðila sem hafi að lokum leitt til þess að úrskurður gekk um vistun drengsins utan heimilis í tvo mánuði.

Áður en úrskurður gekk hafi verið lögð fyrir sóknaraðila skýrsla talsmanns drengjanna, þar sem fram komi að D hafi tekið skýrt fram að hann vildi búa áfram hjá móður sinni og að hann vildi ekki fara í fóstur. Hann hafi ekki talið sig búa við slæmar aðstæður.

Varnaraðili kveðst búa í félagslegri íbúð í eigu bæjarins að [...] í [...]. Þegar hún hafi flutt inn í íbúðina hafi hún orðið vör við að megna lykt lagði frá teppi íbúðarinnar, sem smitast hafi í allt sem verið hafi í íbúðinni. Starfsmenn bæjarins hafi lofað að fjarlægja teppið, en ekkert hafi orðið úr efndum. Þegar varnaraðila hafi orðið ljóst að einn þeirra þátta, sem vegið hafi þungt við mat á uppeldisskilyrðum barnanna, væri sú lykt sem legði frá teppinu og smitaðist í föt heimilismanna, hafi hún þrýst á það að fá teppið fjarlægt. Varnaraðili hafi einnig losað sig við kettlinga, sem hafi verið á heimilinu, en þeim hafi á sínum tíma verið bjargað frá grimmum örlögum. Þrátt fyrir eftirgangsmuni hafi varnaraðili ekki fengið það í gegn að teppið yrði fjarlægt úr íbúðinni áður en D og bróðir hans voru teknir úr umsjá varnaraðila. Að lokum hafi teppið verið fjarlægt af fjölskylduvinum og dúkur settur í staðinn. Eftir það hafi allt önnur lykt verið í íbúðinni.

Varnaraðili kom fyrir dóminn og gaf skýrslu. Þá komu fyrir dóminn sem vitni E, F og G.

III.

Sóknaraðili kveðst telja að D hafi búið við óviðunandi aðstæður á heimili varnaraðila og að líkamlegri og andlegri heilsu hans hafi verið hætta búin við óbreyttar aðstæður. Því beri nauðsyn til að vista drenginn á heimili á vegum sóknaraðila þar sem hann dveljist nú svo hægt sé að veita drengnum viðeigandi stuðning og þjónustu sem hann eigi rétt á. Þau úrræði og stuðningsaðgerðir sem sóknaraðili hafi gripið til á undanförnum árum hafi ekki skilað tilætluðum árangri og önnur og vægari úrræði séu því fullreynd.

Sóknaraðila beri að tryggja óskilyrtan rétt drengsins fyrir vernd og umönnun í samræmi við ákvæði barnaverndarlaga og ákvæði samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sbr. lög nr. 19/2003. Með hliðsjón af atvikum máls og í þágu hagsmuna barnsins sé nauðsynlegt að ráðstöfun samkvæmt framansögðu standi í tólf mánuði, sbr. 28. gr. barnaverndarlaga. Um frekari lagarök vísar sóknaraðili til IV. kafla barnaverndarlaga nr. 80/2002, meginreglna barnalaga nr. 76/2003 og stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

IV.

Varnaraðili kveðst í fyrsta lagi byggja kröfu sína um að kröfu sóknaraðila verði hafnað á 2. gr. barnaverndarlaga, en þar komi fram að leitast skuli við að ná markmiðum laganna með því að styrkja fjölskyldur í uppeldishlutverki þeirra. Varnaraðili telji að sóknaraðili hafi misst sjónar á þessu markmiði laganna þar sem ljóst sé að ekkert standi því í vegi að styrkja megi varnaraðila í uppeldishlutverki sínu. Varnaraðili neyti ekki vímuefna og sé tilbúin til að þiggja aðstoð í þessum efnum.

Varnaraðili bendir á að of þung áhersla hafi verið lögð á slæma lykt á heimilinu og annað sem hægt hafi verið að lagfæra með því að fjarlægja teppi og kettlinga sem hafi verið á heimilinu. Nú sé teppið ekki lengur í íbúðinni og kettlingarnir hafi verið látnir fara.

Varnaraðili kveðst í öðru lagi byggja kröfu sína um höfnun á kröfu sóknaraðila um vistun drengsins utan heimilis á 4. gr. barnaverndarlaga. Í 2. mgr. þeirra greinar, sem tilheyri meginreglum laganna, segi að barnaverndaryfirvöld skuli taka tillit til sjónarmiða og óska barna eftir því sem aldur þeirra og þroski gefi tilefni til. Varnaraðili kveðst telja að ekki hafi verið tekið nægilegt tillit til sjónarmiða og óska drengsins í málinu. Varnaraðili bendir á að drengurinn sé 14 ára gamall og að skýrt hafi komið fram hjá honum í viðtali við talsmann að hann vildi búa hjá varnaraðila.

Varnaraðili kveðst jafnframt benda á að líðan drengsins hafi hrakað eftir að afskipti skóla og barnaverndar urðu meiri. Drengurinn hafi lengi verið að vinna sig út úr ótta og vanlíðan sem sé að rekja til andlegs ofbeldis föður hans gagnvart honum. Eftir að skólinn hafi farið að beina sjónum sínum að drengnum sem vandamáli hafi kvíði hans og vanlíðan aukist mikið.

Þá bendir varnaraðili á að í 7. mgr. 4. gr. segi jafnframt að barnaverndaryfirvöld skuli eftir föngum gæta þess að almenn úrræði til stuðnings fjölskyldu séu reynd áður en gripið sé til annarra úrræða. Þá skuli jafnframt ávallt miða við að beitt sé vægustu ráðstöfunum til að ná þeim markmiðum sem að sé stefnt. Varnaraðili kveðst telja að sóknaraðili hafi ekki virt þessa meðalhófsreglu í málinu, þar sem ljóst er að varnaraðili hafi verið tilbúin að taka á móti allri þeirri tilsjón og styrkingu sem barnaverndaryfirvöld hafi verið tilbúin að veita henni.

Varnaraðili kveðst jafnframt benda á að mikill stuðningur sé við fjölskylduna, bæði frá móðurömmu og fjölskylduvinum.

Varnaraðili kveðst telja að ekki hafi verið dregin upp rétt mynd af því hvaða stuðning hún hafi verið tilbúin að þiggja og hvern ekki. Í kröfu sóknaraðila komi fram að varnaraðili hafi neitað að sinna nauðsynlegri læknisaðstoð, lyfjagjöf, liðveislu, sálfræðiþjónustu, stuðningsfjölskyldu, frístundanámskeiðum og annarri persónulegri ráðgjöf. Varnaraðili kveðst benda á að þetta sé að stærstum hluta byggt á viðhorfi skólayfirvalda. Varnaraðili kveðst ekki hafa verið tilbúin til að setja C bróður drengsins á ofvirknilyf þar sem henni hafi fundist þau valda honum vanlíðan. Kveðst varnaraðili hafa lent í útistöðum við stjórnendur skólans vegna þessa þar sem þeim hafi fundist C meðfærilegri á lyfjunum.

Varnaraðili kveðst telja að sá kvíði og vanlíðan, sem D hafi fundið fyrir undanfarið, sé að stórum hluta vegna þeirra aðstæðna sem skóla- og barnaverndaryfirvöld hafi skapað. Drengurinn hafi skynjað ádeilu umhverfisins á hann og fjölskyldu hans og það hafi rekið hann aftur inn í þá vanmáttartilfinningu sem hann hafi verið að reyna vinna sig út úr í tengslum við ofbeldi föður. Kveðst varnaraðili benda á að aðrir heilbrigðisstarfsmenn hafi ekki tekið undir dylgjur skóla- og barnaverndaryfirvalda um að vandi drengsins væri slíkur að hann ætti heima í meðferð fyrir unglinga með vel skilgreindan tilfinningalegan vanda og/eða vímuefnavanda.

Varnaraðili kveðst telja að barnaverndaryfirvöld hafi á ákveðnum tímapunkti í málinu hætt að líta á málið af yfirvegun og fari nú fram af óþarfa hörku. Varnaraðili kveðst í þessum efnum vísa til 4. mgr. 4. gr. barnaverndarlaga þar sem fram komi að barnaverndaryfirvöld skuli leitast við að eiga góða samvinnu við börn og foreldra.

Varnaraðili kveðst með vísan til framangreinds rökstuðnings hafna því alfarið að drengurinn búi við óviðunandi uppeldisaðstæður á heimili varnaraðila og að líkamlegri og andlegri heilsu hans sé hætta búin þar. Kveðst varnaraðili benda á að annmarkar á aðstæðum drengsins séu ekki svo miklir sem barnaverndaryfirvöld vilji vera láta. Varnaraðili kveðst því telja að aðgerðir sóknaraðila standist ekki skoðun með tilliti til meðalhófsreglu barnaverndarlaga og stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Að lokum kveðst varnaraðili telja að hvorki barnalög nr. 76/2003 né lög nr. 19/2003, um samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, veiti aðgerðum varnaraðila stuðning. Kveðst varnaraðili því til stuðnings vísa til 9. gr. samningsins og 3. mgr. 1. gr. laga nr. 76/2003.

Hvað varðar lagarök vísar varnaraðili til barnaverndarlaga nr. 80/2002 og barnalaga nr. 76/2003. Einnig til stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og laga nr. 19/2003 um samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins, sem og til meginreglna á sviði stjórnsýslu, barna- og sifjaréttar.

Um málskostnaðarkröfu sína vísar varnaraðili til XX. og XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og um virðisaukaskatt á málflutningsþóknun til laga nr. 50/1988 um virðisaukaskatt.

V.

Eins og fram kemur í gögnum málsins kvað sóknaraðili upp úrskurð 10. apríl sl. um að D skyldi vistaður utan heimilis til tveggja mánaða. Sá úrskurður mun ekki hafa komið til framkvæmdar þar sem ekki tókst að finna drengnum fósturheimili fyrr en að liðnum þeim tíma sem úrskurðurinn tók til. Sóknaraðili kvað því upp annan úrskurð 12. júní sl. um vistun barnsins utan heimilis til tveggja mánaða og samkvæmt gögnum málsins fór drengurinn í fóstur á vegum sóknaraðila 13. júní sl. Með hliðsjón af framangreindu eru ekki efni til að fallast á kröfu varnaraðila um ógildingu úrskurðar sóknaraðila frá 12. júní sl.

Fram kemur í gögnum málsins að sóknaraðila, sem fer m.a. með hlutverk barnaverndarnefndar, hafa borist ítrekaðar tilkynningar vegna vanrækslu varnaraðila við umönnun og uppeldi barna sinna, sem og um áhættuhegðun barnanna. Þá kemur fram að málefni fjölskyldunnar hafi verið til meðferðar hjá sóknaraðila frá ársbyrjun 2011.

Í greinargerð starfsmanna sóknaraðila, dags. 8. apríl 2014, kemur fram að á árinu 2011 hafi borist fjórar tilkynningar vegna málefna D, fimm tilkynningar á árinu 2012, tvær á árinu 2013 og á fyrstu rúmum þremur mánuðum þessa ár hafi borist sjö tilkynningar vegna málefna drengsins.

Í júní 2013 bárust sóknaraðila tilkynningar frá skóla drengjanna um vanrækslu varðandi eftirlit og umsjón, þ.e. að þeir hafi mætt illa undir lok skólaárs. Varnaraðili hafi ekki tilkynnt skóla um fjarveru, en veitt þær upplýsingar að þeir væru veikir og síðar að þeir ættu ekki viðeigandi klæðnað til að taka þátt í vordögum. Tilkynning hafi borist aftur frá skóla í desember sama ár vegna vanrækslu við eftirlit og umsjón með D. Hann hefði verið mikið frá skóla, ýmist vegna veikinda eða óútskýrðra fjarvista og væri með 0 í ástundareinkunn. Einnig að skólastjórnendur og starfsmenn skólans hefðu gífurlegar áhyggjur af drengnum og aðstæðum hans, en hann fengist ekki til þess að mæta í skólann. Í janúar sl. hafi borist tilkynning frá skóla vegna vanrækslu varðandi nám drengsins og að starfsfólk skólans hefði miklar áhyggjur vegna skólagöngu drengins. Varnaraðili hafi samþykkt aðkomu skólasálfræðings í desember 2013 eftir nokkurn þrýsting frá skóla og barnavernd, en móðir hafi verið ítrekað hvött til þess að fara með drenginn til barnalæknis. Varnaraðili hafi ekki mætt til boðaðs viðtals 9. janúar og ekki hafi náðst í hana í síma. Í janúar sl. hafi einnig borist tilkynning undir nafnleynd um að D hefði ekki mætt í skólann í lengri tíma. Einnig að bræðurnir væru vakandi fram eftir nóttu marga daga vikunnar, en færslur og virkni á Facebook og öðrum netmiðlum bæru þess vitni. Í febrúar barst tilkynning frá skólasálfræðingi um vanrækslu á umsjón og eftirliti með drengnum, sem og um tilfinningalega vanrækslu. Síðar í febrúar barst tilkynning undir nafnleynd um að D beitti yngri bróður sinn andlegu og líkamlegu ofbeldi, sem móðir gæti ekki stöðvað. Í mars sl. barst tilkynning undir nafnleynd um að tilkynnandi hefði séð mynd af D á netmiðli með sígarettu í hönd. Einnig að á heimili drengsins væru fjórir einstaklingar, þar af einn undir 18 ára aldri, sem væru í neyslu fíkniefna. Einnig að skortur væri á eftirliti með börnunum. Í byrjun apríl barst tilkynning um áhættuhegðun D og að skólasókn hans væri mjög áfátt. Nokkrum dögum síðar barst tilkynning frá sóknarpresti um að drengurinn hefði lýst andlegu ofbeldi af hendi föður á meðan hann dvaldi á heimilinu.

Í gögnum málsins kemur fram að D hafi greint frá því í samtölum við starfsmenn barnaverndar að aðstæður heima fyrir hafi neikvæð áhrif á hann. Hann hafi lýst því að óþrifnaður heima fyrir hafi þau áhrif að hann verði þunglyndur og að móðir hans vilji ekki leyfa þeim börnunum að taka þátt í heimilishaldinu. Hann hafi kvartað sáran yfir því að kattahland væri um allt á heimilinu og að hann vildi losna við kettina sem þar væru. Á nokkurra mánaða tímabili hafi hann sofið inni í stofu vegna þess að rúmið hans hafi verið þakið kattahlandi og lyktað mikið. Þá hafi herbergi hans verið mjög skítugt og enginn rúmfatnaður til staðar. Í gögnunum segir að einkennandi sé hversu mikil bölsýni komi fram í samtölum við drenginn, en honum hafi virst líða mjög illa og hafi sýnt mikil einkenni skólaforðunar og kvíða. Vandi vegna skorts á skólasókn og heimanámi hafi farið stigvaxandi.

Í gögnunum kemur fram að ákveðið hafi verið að félagsráðgjafi aðstoðaði drenginn við að styrkja sjálfsmynd sína og vinna gegn þeim kvíða, sem hann hefði lýst, en erfiðlega hafi gengið að koma á slíkum stuðningi í samvinnu við fjölskylduna. Þá hafi drengnum verið boðinn trúnaðarmaður í skóla, sem hann hafi ekki þegið. Þá hafi borist tilkynningar vegna áhættuhegðunar drengsins þar sem hann hafi verið byrjaður að reykja, sýnt ögrandi hegðun og þá hafi félagsskapur, sem drengurinn sótti í valdið áhyggjum. Undir það síðasta hafi drengurinn einangrast mikið og yfir a.m.k. þriggja mánaða tímabil hafi hann varla farið út fyrir hússins dyr.

Á meðal gagna málsins er bréf H sálfræðings hjá Fræðsluskrifstofu [...] til sóknaraðila, en hún talaði við drenginn 12. febrúar sl. Þar segir að drengurinn hafi sýnt mótþróafulla hegðun í viðtalinu og virst skilja illa umræður og þá hafi hann haldið illa þræði. Óljóst sé hversu mikla innsýn hann hafi í eigin erfiðleika. Samskipta- og félagshæfni ásamt siðferðisvitund hafi ekki virst vera aldurssamsvarandi. Í viðtalinu hafi komið fram veruleg reiði og fastmótuð neikvæð lífsviðhorf í garð tilverunnar, sem drengurinn hafi engan vilja sýnt til að ræða frekar eða endurskoða. Drengurinn hafi sýnt mörg einkenni hegðunarröskunar og hugsanamynsturs, sem séu til þess fallin að þróast út í andfélagslegan hegðunarvanda ef viðeigandi úrræði verði ekki veitt.

Í bréfi sálfræðingsins segir einnig að móðir virðist hafa takmarkaða getu til að takast á við vandann eins og æskilegt væri. Í viðtalinu hafi hún greint frá einkennum kvíða sem stuðli að forðun til að takast á við hegðun drengsins. Umsjón drengsins á heimilinu sé ábótavant, en hreinlæti og fatnaði fjölskyldumeðlima sé ábótavant og þá sé óregla á svefni drengsins, sem eigi það til að vaka til klukkan fjögur að nóttu fyrir skóladaga. Þá segir að forráðamaður virðist ekki hafa stjórn á hegðun drengsins, sem stofni andlegri velferð hans í hættu. Uppeldisaðstæður og fyrri reynsla virðist ekki hafa veitt drengnum nægilega örvun fyrir hugrænan þroska og virðist heldur hafa skekkt sjálfsmynd drengsins og valdið öfgafullum og órökréttum lífsreglum og kjarnaviðhorfum.

Í lok bréfsins segir að það sé mat sálfræðingsins að fjölskyldan þurfi yfirgripsmikla þjónustu með athafnir daglegs lífs, samskiptamynstur innan fjölskyldunnar, úrvinnslu fyrri áfalla og stuðning vegna sálrænna erfiðleika. Móðir þurfi á einstaklingsmeðferð að halda vegna áfalla sem hún hafi mátt þola og stuðning til að takast á við erfiða hegðun drengsins. Drengurinn þarfnist langtíma sálfræðiaðstoðar til að vinna úr þeim erfiðleikum sem hann glími við. Skólinn hafi fullreynt þau úrræði sem standi til boða og vandinn virðist fyrst og fremst eiga sér orsakir í fjölskyldu- og heimilisaðstæðum.

Í gögnum málsins kemur fram að fjölskyldunni hafi staðið til boða ýmis konar stuðningur og móðir hafi verið virkjuð til samstarfs við starfsmenn barnaverndar og skóla. Komið hafi verið á teymisvinnu með foreldri og starfsmönnum skóla og barnaverndar, sem fundað hafi á fjögurra til sex vikna fresti um málefni drengjanna. Þrátt fyrir mikið aðhald og stuðning í skóla hafi staða drengjanna ekki tekið miklum breytingum. Varnaraðila hafi verið vísað í PMTO-meðferð hjá meðferðaraðila hjá félagsþjónustunni, en hún hafi talið meðferðina lítið gagnast sér og ekki lokið henni. Varnaraðila hafi einnig verið veittur stuðningur á heimilinu með tilsjón á árinu 2011, en hlutverk tilsjónaraðila hafi verið að leiðbeina móður í uppeldishlutverki sínu og koma heimilislífinu í rétt horf. Varnaraðili hafi tekið stuðningi og tilsjón illa, stundum ekki komið til dyra, ekki verið heima, ekki svarað síma og sinnt úrræðinu illa. Varnaraðili hafi hætt að taka á móti stuðningnum undir lok árs 2012 og talið hann lítið hafa gagnast sér. Samkvæmt skýrslum tilsjónaraðila hafi varnaraðili verið vanvirk á heimilinu og átt erfitt með að setja börnunum mörk. Íbúðin hafi lyktað af reykingum og kattahlandi, hár drengjanna hafi verið illa hirt og óþrifnaður mikill á heimilinu. Þá hafi heimalærdómi verið illa sinnt og ekkert skipulag verið á honum.

Þá kemur fram í gögnum að varnaraðili hafi ekki viljað þiggja félagslega heimaþjónustu til að auka hreinlæti á heimilinu og minnka álag á varnaraðila. Móðir hafi ítrekað verið hvött til þess að vinna á tilfinningalegum og líkamlegum heilsufarsvandamálum sínum og til að veita börnunum viðeigandi þjónustu, en hún hafi afþakkað slíkan stuðning fram að þessu. Drengjunum hafi staðið til boða stuðningur liðveitanda og persónulegs ráðgjafa, en varnaraðili hafi ýmist afþakkað þjónustuna eða samþykkt hana en ekki sinnt úrræðinu. Tilsjón með heimilinu hafi verið komið á að nýju í lok desember 2013 og hafi illa gengið illa að koma stuðningnum á og langan tíma tekið að mynda traust.

Með vísan til alls framangreinds þykir ljóst að barnið D bjó við óviðunandi aðstæður á heimili varnaraðila. Þá þykir ljóst að varnaraðili hefur vanrækt umönnun drengsins og ekki búið honum viðunandi uppeldisaðstæður. Með vísan til gagna málsins, sérstaklega áðurgreinds bréfs H sálfræðings, þykir og ljóst að drengurinn hafi beðið tjón af þessum uppeldisaðstæðum og að brýnt sé að bregðast við vanda hans.

Af gögnum málsins er ljóst að varnaraðili hefur ekki verið til fullrar samvinnu við sóknaraðila vegna málsins og verið bæði úrræða- og sinnulítil við uppeldi barnanna. Ráða má af gögnum málsins að varnaraðili eigi sjálf við sálræna erfiðleika að etja sem dragi úr getu hennar til að takast á við vandamál í tengslum við uppeldi drengjanna. Þau úrræði og stuðningsaðgerðir sem sóknaraðili hefur gripið til á undanförnum árum hafa ekki skilað tilætluðum árangri.

Með hliðsjón af öllu framangreindu er ljóst að af hálfu sóknaraðila höfðu önnur og vægari úrræði verið reynd án árangurs áður en ákvörðun var tekin um vistun drengsins utan heimilis varnaraðila. Var skilyrðum 26. gr., sbr. b-lið 27. gr., barnaverndarlaga hafi því fullnægt.

Með vísan til alls framangreinds er það niðurstaða dómsins að fallast beri á kröfur sóknaraðila um að drengurinn verði vistaðar utan heimilis varnaraðila í tólf mánuði eins og nánar greinir í úrskurðarorði.

Málskostnaðar var ekki krafist af hálfu sóknaraðila, en varnaraðili hefur krafist málskostnaðar úr hendi sóknaraðila.

Eins og atvikum er háttað þykir rétt að fella málskostnað niður.

Gjafsókn varnaraðila er lögbundin, sbr. 60. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2020, sbr. 61. gr., sbr. 28. gr. sömu laga.

Allur gjafsóknarkostnaður varnaraðila, þ.m.t. þóknun lögmanns hennar Snorra Snorrasonar héraðsdómslögmanns, sem þykir hæfilega ákveðin 282.375 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti, greiðist úr ríkissjóði. Við ákvörðun þóknunar var höfð hliðsjón af máli nr. [...]/2014, sem er á milli sömu aðila og var rekið samhliða þessu máli.

Ragnheiður Bragadóttir héraðsdómari kveður upp úrskurðinn.

Úrskurðarorð:

Drengurinn, D, kt. [...], til heimilis að [...], [...], sem lýtur forsjár varnaraðila, A, kt. [...], skal vistaður utan heimilis, á vegum sóknaraðila, í tólf mánuði frá uppkvaðningu úrskurðarins að telja.

Allur gjafsóknarkostnaður varnaraðila, þ.m.t. þóknun lögmanns hennar, Snorra Snorrasonar héraðsdómslögmanns, 282.375 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti, greiðist úr ríkissjóði.