Miðvikudaginn 5. febrúar 2014.
Nr. 69/2014.	A (Sigurður Jónsson hrl.) gegn Héraðsdómi Austurlands (enginn)

 

Kærumál. Lögræði.

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem synjað var kröfu A um að honum yrði veitt lögræði að nýju.

 

Dómur Hæstaréttar

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ingibjörg Benediktsdóttir, Eiríkur Tómasson og Helgi I. Jónsson.

Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 23. janúar 2014, sem barst héraðsdómi sama dag og Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum 30. janúar 2014. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Austurlands 9. janúar 2014, þar sem synjað var kröfu sóknaraðila um að honum yrði veitt lögræði að nýju. Kæruheimild er í 1. mgr. 16. gr. lögræðislaga nr. 71/1997. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og fyrrgreind krafa hans tekin til greina. Þá krefst hann þess að kærumálskostnaðar greiðist úr ríkissjóði.

Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur á þann hátt sem í dómsorði greinir.

Samkvæmt 1. mgr. 17. gr. lögræðislaga greiðist þóknun talsmanns sóknaraðila vegna meðferðar málsins fyrir Hæstarétti úr ríkissjóði, en þóknun er ákveðin að meðtöldum virðisaukaskatti eins og segir í dómsorði. 

Dómsorð:

Hafnað er kröfu sóknaraðila, A, um að felld verði úr gildi lögræðissvipting hans samkvæmt úrskurðum Héraðsdóms Reykjavíkur 17. desember 1993 og 2. febrúar 2003.

Þóknun skipaðs talsmanns sóknaraðila, Sigurðar Jónssonar hæstaréttarlögmanns, 188.250 krónur, greiðist úr ríkissjóði.

 

Úrskurður Héraðsdóms Austurlands 9. janúar 2014.

                Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 18. desember sl., barst Héraðsdómi Austurlands 24. maí 2013, eftir framsendingu frá Héraðsdómi Reykjavíkur sem hinn 10. maí s.á. hafði móttekið ódagsetta beiðni sóknaraðila.

                Sóknaraðili, A, kt. [...], [...], krefst þess að felld verði niður lögræðissvipting hans, þ.e. bæði fjárræðis- og sjálfræðissvipting sem hann hefur sætt ótímabundið samkvæmt úrskurðum Héraðsdóms Reykjavíkur frá 17. desember 1993 og 21. febrúar 2003, þar sem ekki séu lengur fyrir hendi ástæður til sviptingarinnar. Af hálfu skipaðs talsmanns sóknaraðila er gerð krafa um hæfilega þóknun úr ríkissjóði.

                Með greindum úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur, uppkveðnum 17. desember 1993, var sóknaraðili, að kröfu móður sinnar, sviptur sjálfræði ótímabundið á grundvelli a. og c. liða 3. gr. þágildandi lögræðislaga nr. 68/1984, sbr. nú a. og b. liði 4. gr. lögræðislaga nr. 71/1997, þar sem leitt þótti í ljós að hann væri ekki fær um að ráða persónulegum högum sínum vegna geðsjúkdóms og notkunar ávana- og fíkniefna.

                Með greindum úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur, uppkveðnum 21. febrúar 2003, var sóknaraðili, að eigin kröfu, sviptur fjárræði ótímabundið, með vísan til a. liðar 4. gr. lögræðislaga nr. 71/1997. Kemur m.a. fram í úrskurðinum að sóknaraðili hafi sjálfur vísað til þess að hann hefði enga stjórn á fjármálum sínum vegna veikinda sinna og því hafi honum aldrei haldist á húsnæði.

                Enginn aðili er að máli þessu til varnar, enda átti sóknaraðili einn aðild að máli því sem lyktaði með úrskurði um fjárræðissviptingu á árinu 2003 og móðir sóknaraðila, sem aðild átti að máli því sem lauk með úrskurði um sjálfræðissviptingu á árinu 1993, mun nú vera látin.

                Mál þetta var þingfest 4. júlí sl. og tók skipaður talsmaður sóknaraðila þá af tvímæli um að krafa sóknaraðila tæki bæði til niðurfellingar fjárræðissviptingar og sjálfræðissviptingar samkvæmt báðum framangreindum úrskurðum, en ekki einungis til fjárræðissviptingarinnar eins og skilja mátti beiðni sóknaraðila. Jafnframt óskaði talsmaðurinn þess að aflað yrði annars læknisvottorðs en þess vottorðs Sigurðar Páls Pálssonar geðlæknis, dags. 21. maí 2013, sem þá hafði þegar verið aflað.  Var orðið við þeirri ósk og fól dómari Halldóru Ólafsdóttur, yfirlækni á ferlis- og bráðaþjónustu geðsviðs Landspítala-Háskólasjúkrahúss, það verk. Barst vottorð hennar dóminum 9. desember sl. 

                 Af fyrrgreindri beiðni sóknaraðila verður ráðið að sóknaraðili telji skilyrði lögræðissviptingar sinnar ekki lengur fyrir hendi. Sóknaraðili kom sjálfur fyrir dóminn, ásamt skipuðum talsmanni sínum og gaf þar skýrslu. Kom fram að hann hafi sl. tvö ár dvalið á sambýlinu [...] og liðið vel þar. Kvaðst honum þó mislíka mjög sú frelsissvipting sem felist í lögræðissviptingunni. Fengi hann lögræði sitt á ný hefði hann hug á að dveljast um einhverja hríð áfram á [...] en flytja síðan til útlanda og e.t.v. ráða sig til vinnu á skipasmíðastöð eða jafnvel lifa af uppfinningum sínum. Kom fram að hann teldi sér ekki nauðsynlegt að taka öll þau lyf sem honum sé gert að taka inn í dag og efaðist um sjúkdómsgreiningar geðlækna.

                Fyrir dómi gaf einnig skýrslu B, forstöðumaður sambýlisins að [...]. Í framburði hennar kom fram að sóknaraðili hafi ekki haft mikla fjármuni milli handanna, eftir að af örorkubótum hans hafi verið dregin greiðsla vegna uppihalds hans á [...], en auk framlags vistmanna renni greiðsla fyrir uppihald þeirra á sambýlinu úr opinberum sjóðum. Því hafi lítið reynt á hæfni sóknaraðila til að fara með fjármuni, en að því leyti sem á það hafi reynt hafi vitninu þótt forgangsröðun sóknaraðila í meðferð fjármuna fremur ábótavant. Regla hafi verið á lyfjagjöf sóknaraðila meðan hann hafi búið á [...], en hann hafi í einhverjum mæli reynt að komast undan því að taka inn lyf sín. Sóknaraðili hafi afplánað samfélagsþjónustu meðan hann hafi dvalið á sambýlinu og það hafi gengið vel. Það sé hins vegar allur gangur á því hvort hann taki þátt í þeim ólaunuðu verkefnum sem vistmönnum á sambýlinu sé boðið upp á og þeir hvattir til að sinna til að efla virkni sína og þjálfa þá til launaðrar vinnu. Kvaðst vitnið ekki telja sóknaraðila færan um það, eins og sakir standa, að sjá sjálfur um sig, fengi hann tækifæri til þess að standa á eigin fótum.

                Í vottorði Halldóru Ólafsdóttur geðlæknis, dags.  21. nóvember 2013, er lýst geðsögu sóknaraðila og lyfjameðferð hans, sem og viðtali og skoðun læknisins á sóknaraðila og viðtali við forstöðumann sambýlisins [...], sem þar fór fram 13. nóvember sl.

                Í kafla vottorðsins um samantekt og álit kemur fram að sóknaraðili sé 54 ára einhleypur karlmaður, öryrki til margra ára vegna geðsjúkdóms. Eigi hann sér langa geðsögu að baki og fjöldamargar geðdeildarinnlagnir allt frá árinu 1983 og síðast á öryggisgeðdeild árið 2011. Hann hafi greinst með alvarlegan og langvinnan geðsjúkdóm, [...], og með alvarlega áfengisánetjun frá unga aldri og verið í nokkurri neyslu á öðrum ávanabindandi efnum, einkum á árum áður. Hann sé með framheilaskaða, væntanlega eftir höfuðáverka. Einkenni séu um ofvirkni og athyglisbrest en ekki sé vitað hvort það tengist framheilaskaða eða sé viðbótavandi.

                Flest öll þekkt úrræði hafi verið reynd innan geðheilbrigðis- og félagskerfisins en ekki tekist að ná fram neinum bata sem hald sé í með hefðbundnum aðferðum. Áfengisfíkn sé gífurlega mikil og þegar sóknaraðili sé í neyslu komist alltaf óregla á lyfjagjafir og hann veikist aftur á geði. Eftir langa legu á öryggisgeðdeild 2011 hafi sóknaraðili vistast á [...], sambýli [...], og hafi þar átt sennilega sitt besta tímabil hvað lífsgæði snerti frá því að hann var barn að aldri. Sé hann þar á stöðugri lyfjameðferð, fái heimilislega aðhlynningu og félagsskap og tekist hafi að halda honum alfarið frá áfengi og öðrum ávanabindandi efnum.

                Sóknaraðili eigi sér sögu um ofbeldi þegar hann sé í geðrofsástandi og/eða undir áhrifum vímuefna en ekki þess utan. Hann gæti auðeldlega orðið öðrum eða sjálfum sér hættulegur þegar hann sé veikur og í vímuástandi.

                Við skoðun hafi komið í ljós að sóknaraðili sé nú ekki í bráðu geðrofsástandi og við nokkuð góða líðan, enda verið í nær tvö ár á samfelldri lyfjameðferð og búið við betri aðbúnað en hann hafi þekkt í áratugi. Hins vegar sé hugsun hans enn mjög óraunsæ, hvatvísi komi fram í hegðun, sjúkdómsinnsæi sé lítið og dómgreindin skert. Enn séu til staðar nær stöðugar mikilmennskuhugmyndir um eigin getu. Fái hann lögræði sitt aftur virðist framtíðaráform byggjast mikið til á slíkum hugmyndum. Þá sé innsæi í alvarlegan áfengisvanda áratugum saman afar lítið.

                Er niðurstaða geðlæknisins sú að óhjákvæmilegt sé að sóknaraðili verði áfram sviptur lögræði (sjálfræði og fjárræði). Sé þá tekið mið af langvinnum geðrofssjúkdómi, alvarlegri áfengisfíkn, framheilaskaða, hvatvísi, fyrri sögu um ofbeldi, takmarkað innsæi í eigin hag og skerta dómgreind.

                Halldóra Ólafsdóttir geðlæknir staðfesti fyrir dómi framangreint læknisvottorð sitt og áréttaði það álit sitt sem þar kemur fram. Kvaðst hún telja yfirgnæfandi líkur á því að sóknaraðili myndi missa tök á lífi sínu og leiðast út í áfengisneyslu yrði honum nú veitt lögræði að nýju.

                Í málinu liggur ennfremur fyrir vottorð Sigurðar Páls Pálssonar geðlæknis, dags. 21. maí 2013. Kemur þar fram að geðlæknirinn hafi nokkrum sinnum áður gefið umsagnir vegna sóknaraðila, síðast í október 2011. Er þar rakið að áður en sóknaraðili flutti á sambýlið [...] hafi hann dvalið um 9 mánaða skeið á öryggisgeðdeild (D15), þar sem minni hans og greind hafi verið kortlögð og mat lagt á heilsufar hans.  Sjúkdómsgreiningar hans og heilsufarssaga er rakin í vottorðinu, sem og niðurstöður taugasálfræðiprófa.

                Í samantekt í niðurlagi vottorðsins segir að sóknaraðili hafi yfirleitt ekki einkenni sturlunar eða ruglsástands, en sé með [...]sjúkdóm sem sé haldið vel niðri með lyfjum. Hann sé ekki vangefinn en hafi lága greind og sé að upplagi hvatvís með ofvirkni og athyglisbrest. Grunur sé nú um framheilaskaða. Hann sé með virka áfengissýki sem geri hann á köflum erfiðan í hegðun og skapi. Talinn yfirleitt ekki nota fíkniefni. Hann lofi ætíð að bæta ráð sitt en hafi aldrei náð neinum lengri edrú tímabilum síðustu ár nema tengt vistun á lokuðum stofnunum. Hann hafi sýnt sig að vera undirförull og siðblindur. Hann sé nú á [...] vegna þess að það virðist eini staðurinn sem geti átt við hann til lengri tíma. Hann þurfi að vera í umhverfi þar sem hann komist ekki í áfengi. Hann geti unnið mörg þarfaverk, vilji vinna og sé vinnusamur í eðli sínu. Honum hafi liðið vel þar sem tryggt sé eftirlit, rammi og aðhald. Honum hafi liðið vel á [...] sem sé gott sambýli í sveit talsvert fyrir utan [...].

                Niðurstaða geðlæknisins er sú að sóknaraðili þurfi reglulega eftirfylgd, eftirlit og meðferð sem ekki sé hægt að tryggja nema hann sé áfram lögræðissviptur. Forsendur lögræðissviptingar eigi því enn við. Hann sé ekki fær um að ráða persónulegum högum sínum eða fé vegna andlegs vanþroska eða geðsjúkdóms og sömuleiðis sökum ofdrykkju. Fjármál sín ráði sóknaraðili ekki við vegna hvatvísi sinnar en sérstaklega ekki þegar hann sé drukkinn (áratuga vandi). Mörg einkenni framheilaskaða séu nú til staðar. Mikilvægt sé að tryggja að sóknaraðili sé áfram vistaður þar sem tryggt sé að hann nái ekki í áfengi og vímugjafa. Horfur hans á næstu árum séu slakar. Viðhald bata liggi í aðhaldi og eftirliti samfélagsins.

Niðurstaða:

                Eins og rakið hefur verið hér að framan hefur sóknaraðili verið sviptur sjálfræði í ríflega tvo áratugi og auk þess sviptur fjárræði að eigin ósk síðast liðinn áratug, af ástæðum sem varða bæði geðheilsu hans og vímuefnavanda og byggðust úrskurðir um sjálfræðis- og fjárræðissviptingu hans á a. og b. liðum 4. gr. lögræðislaga nr. 71/1997 eða samsvarandi ákvæðum eldri laga. Samkvæmt 15. gr. sömu laga getur sá sem aðild getur átt að lögræðissviptingarmáli krafist niðurfellingar lögræðissviptingar telji hann að ástæður sviptingar séu ekki lengur fyrir hendi og skal slík krafa studd rökum og gögnum um breyttar aðstæður hins lögræðissvipta ef unnt er, sbr. 1. og 3. mgr. greinarinnar.

                Af því sem fram er komið í málinu verður ráðið að margt hafi breyst til betri vegar í lífi sóknaraðila eftir að hann fluttist á sambýlið [...]. Af vottorðum geðlæknanna tveggja sem gáfu vottorð um heilsufar sóknaraðila og lögðu mat á það hvort ástæður lögræðissviptingar séu enn fyrir hendi, verður hins vegar ráðið að óbreyttar séu að mestu þær forsendur sem úrskurðir um sjálfræðis- og fjárræðissviptingu hans byggðust á. Er álit beggja geðlæknanna eindregið á þann veg að ekki séu skilyrði til þess að fella niður lögræðissviptingu sóknaraðila. Kemur það álit heim og saman við það sem fram kom í framburði  forstöðumanns sambýlisins  fyrir dómi, sem og framgöngu og skýrslugjöf sóknaraðila fyrir dómi.

                Með vísan til alls framanritaðs og til a. og b. liða 4. gr. lögræðislaga nr. 71/1997, sem og að teknu tilliti til þeirra grundvallarsjónarmiða ákvæða laganna að lögræðissvipting skuli vera hinum svipta til farsældar og verndar hagsmuna hans, enda þótt aldrei skuli lengra gengið en nauðsyn beri til, er það álit dómsins að ekki séu efni að svo komnu til að veita sóknaraðila lögræði sitt að nýju. Ber því að synja beiðni sóknaraðila.

                Samkvæmt 1. mgr. 17. gr. lögræðislaga greiðist málskostnaður úr ríkissjóði. Er þar um að ræða þóknun skipaðs talsmanns sóknaraðila, Sigurðar Jónssonar hrl., sem þykir hæfilega ákveðin að teknu tilliti til tímayfirlits hans 294.925 krónur, að meðtöldum virðisaukaskatti, auk ferðakostnaðar talsmannsins að fjárhæð 44.300 krónur. Einnig féll til kostnaður af öflun læknisvottorða, samtals 349.000 krónur.

                Hildur Briem héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.

Úrskurðarorð:

      Synjað er beiðni sóknaraðila, A, um að honum verði veitt lögræði sitt (sjálfræði og fjárræði) að nýju.

      Þóknun skipaðs talsmanns sóknaraðila, Sigurðar Jónssonar hrl., 294.925 krónur og ferðakostnaður talsmannsins, 44.300 krónur, greiðist úr ríkissjóði, svo og annar kostnaður af málinu, 349.000 krónur.