Dómur Hæstaréttar.

Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Viðar Már Matthíasson og Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor.

Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 21. september 2017. Hann krefst þess að gagnáfrýjanda verði gert að greiða sér aðallega 12.981.923 krónur, til vara 11.973.873 krónur, að því frágengnu 1.512.075 krónur, en að öðrum kosti 504.025 krónur, í öllum tilvikum með 4,5% ársvöxtum af nánar tilgreindum fjárhæðum frá 17. júní 2005 til 25. mars 2014, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti án tillits til gjafsóknar sem honum hefur verið veitt.

Gagnáfrýjandi áfrýjaði héraðsdómi fyrir sitt leyti 20. desember 2017. Hann krefst sýknu af kröfum aðaláfrýjanda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.

I

Aðaláfrýjandi slasaðist í umferðaróhappi 17. júní 2005, en hann var þá farþegi í framsæti bifreiðar sem ekið var á mikilli ferð út af þjóðvegi í Öxnadal. Bifreiðin mun hafa farið margar veltur og gereyðilagst. Auk aðaláfrýjanda voru þrír aðrir í bifreiðinni og létu tveir þeirra lífið af völdum áverka, sem þeir hlutu í slysinu. Aðaláfrýjandi var fluttur á sjúkrahús til aðhlynningar, en hann reyndist viðbeinsbrotinn, með mar á brjóstkassa og hægra lunga, auk þess sem hann var með sár í andliti. Hann dvaldi í tvo sólarhringa á sjúkrahúsi en fékk að því búnu að fara til síns heima. Gagnáfrýjandi, sem veitt hafði lögboðna ábyrgðartryggingu vegna bifreiðarinnar, og aðaláfrýjandi óskuðu sameiginlega skriflegs álits tveggja sérfræðinga, læknis og lögmanns, á afleiðingum umferðarslyssins. Álit þeirra lá fyrir 9. desember 2006 og var niðurstaðan sú að aðaláfrýjandi hefði verið óvinnufær frá slysdegi til batahvarfa, sem verið hafi 17. mars 2006, tímabil þjáningabóta hefði verið frá slysdegi til sama dags. Varanlegur miski var talinn 40 stig og var það vegna eftirstöðva áverka á hægra axlarsvæði, eftirstöðva háls- og baktognunar, tognunar í hné og eftirstöðva heilahristings. Auk þess byggi aðaláfrýjandi við nokkra sjónsviðsskerðingu sem rekja mætti til slyssins, hann bæri merki eftirstöðva áverka á tönnum og hefði ör í andliti og á hálsi. Jafnframt byggi hann við taugasálfræðilega veikleika sem raktir yrðu til umferðarslyssins og loks var talið að líkamstjónið hefði haft í för með sér sérstaka erfiðleika í lífi hans í skilningi 4. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 umfram það sem fælist í því mati sem fram hafi farið á grundvelli læknisfræðilegra sjónarmiða. Varanleg örorka aðaláfrýjanda var talin 35% og var það einkum rakið til líkamlegra og taugasálfræðilegra afleiðinga af slysinu. Þá sagði að afleiðingar þeirra heilaáverka, sem aðaláfrýjandi hlaut í slysinu, myndu geta háð honum við flest störf.

Í kjölfar þeirrar niðurstöðu um afleiðingar umferðarslyssins fyrir aðaláfrýjanda, sem getur að framan, fór fram uppgjör á skaðabótum til hans 19. desember 2006 og nam útreiknuð fjárhæð bóta ásamt vöxtum 16.000.768 krónum.

Af læknisfræðilegum gögnum í málinu má sjá að aðaláfrýjandi leitaði læknisaðstoðar af ýmsum ástæðum á árunum 2006 til 2012. Hann leitaði meðal annars aðstoðar geðlækna vegna þunglyndis. Hann sendi 21. febrúar 2012 umsókn um örorkubætur til Tryggingastofnunar ríkisins en þeirri umsókn var hafnað þar sem endurhæfing hefði ekki verið reynd. Á árinu 2012 leitaði aðaláfrýjandi bæði til bæklunarskurðlækna og sálfræðings, sem gerði á honum taugasálfræðilegt mat.

Aðaláfrýjandi beiddist dómkvaðningar matsmanna 15. apríl 2013 til þess að reisa á kröfu sína um endurupptöku bótaákvörðunarinnar, sem áður greinir, en hann taldi að skilyrðum 11. gr. skaðabótalaga fyrir endurupptöku væri fullnægt. Aðaláfrýjandi óskaði svara matsmanna við þremur spurningum. Í fyrsta lagi hver væri varanlegur miski vegna slyssins, sbr. 4. gr. skaðabótalaga, í öðru lagi hver væri varanleg örorka, sbr. 5. gr. sömu laga, og í þriðja lagi, ef breyting hefði orðið á heilsu aðaláfrýjanda frá því sem lagt var til grundvallar bótauppgjöri, sem rekja mætti til umferðarslyssins, hvort þær breytingar hefðu verið ófyrirsjáanlegar í skilningi 11. gr. laganna.   

Í matsgerð dómkvaddra manna 17. febrúar 2014 var komist að þeirri niðurstöðu að varanlegur miski aðaláfrýjanda vegna slyssins væri 45 stig. Sú niðurstaða var á því reist að afleiðingar slyssins fælust í vitrænni skerðingu eftir heilaskaða, vægri sjónsviðsskerðingu til beggja hliða, áfallastreituröskun, talsvert áberandi öri hægra megin á hálsi og öðru við hægra eyra, eftirstöðvum eftir viðbeinsbrot og axlaráverka og vægum einkennum eftir tognun í hægra hné og hægri ökkla. Matsmenn tóku fram að í álitsgerðinni 9. desember 2006 hefði verið gengið út frá því að aðaláfrýjandi hefði hlotið tognun í hálsi og baki í slysinu, en þeir væru því ósammála og teldu slík einkenni ekki verða rakin til slyssins 17. júní 2005. Þá töldu þeir heldur ekki rök til þess að hækka varanlegan miska umfram það sem leiddi af læknisfræðilegu mati, eins og gert var í álitsgerðinni frá 2006, en þá hækkun töldu þeir hafa verið um 5 stig. Í matsgerðinni kom fram að matsmenn teldu varanlegan miska hafa verið ofmetinn um minnst 10 stig í álitsgerðinni vegna tognunaráverkanna. Þar sem þeirra niðurstaða, þegar litið væri framhjá framangreindum tveimur atriðum, væri að varanlegur miski vegna slyssins væri 45 stig þá fæli það í sér aukningu um 15 stig. Þessa aukningu röktu matsmenn til meiri einkenna frá heilaskaða en áður var talið og töldu þeir jafnframt að þessi aukning hefði verið ófyrirsjáanleg við gerð álitsgerðarinnar í desember 2006. Matsmenn töldu varanlega örorku vera 70%, sem fæli í sér tvöföldun frá fyrra mati, en ástæða þess væri að afleiðingar heilaskaða væru mun meiri en áður var talið. Munurinn væri þó enn meiri ef tekið væri tillit til þess að áður var mat á varanlegri örorku einnig byggt á tognunareinkennum frá hálsi og baki. Matsmenn létu þessar ástæður þó ekki leiða til hækkunar á mati sínu á varanlegri örorku frá því sem fram kom í álitsgerðinni.

Að fengnum þessum niðurstöðum krafðist aðaláfrýjandi endurupptöku á bótaákvörðuninni sem uppgjörið 19. desember 2006 var reist á. Beindi hann á þessum grundvelli kröfu á hendur gagnáfrýjanda, sem hann leitar dóms um í þessu máli, 1.512.075 krónur fyrir 15 stiga varanlegan miska og 11.469.848 krónur vegna 35% varanlegrar örorku eða samtals 12.981.923 krónur auk vaxta. Útreikningurinn miðar við batahvörf 17. mars 2006. Aðaláfrýjandi höfðaði málið 16. júní 2015, degi áður en 10 ár voru liðin frá slysdegi. Í hinum áfrýjaða dómi er gerð grein fyrir ágreiningi málsaðila um það hvort áfrýjandi fullnægi skilyrðum til þess að eiga rétt til örorkulífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins vegna afleiðinga umferðarslyssins. Fyrir Hæstarétt hefur verið lagt bréf stofnunarinnar 4. október 2017 þar sem fram kom að aðaláfrýjandi uppfylli læknisfræðileg skilyrði um hæsta örorkustig. Gildistími örorkumats var sagður frá 1. febrúar 2017 til 31. janúar 2020, en í þeim mánuði ætti endurmat að fara fram. Gagnáfrýjandi hefur aflað útreiknings tryggingastærðfræðings 6. nóvember 2017 á eingreiðsluverðmæti þess örorkulífeyris miðað við batahvörf sem áfrýjandi hefur fengið greiddan og getur vænst þess að fá greiddan frá Tryggingastofnun ríkisins til 67 ára aldurs. Niðurstaðan er sú að eingreiðsluverðmætið að teknu tilliti til frádráttar vegna ætlaðs tekjuskatts nemi 14.605.767 krónum. Ekki er tölulegur ágreiningur um þennan útreikning.

II

Gagnáfrýjandi reisir vörn sína í fyrsta lagi á því að aðaláfrýjandi hafi ekki sannað að skilyrði endurupptöku samkvæmt 11. gr. skaðabótalaga séu fyrir hendi. Auk þess sem fullnaðaruppgjör hafi farið fram, án fyrirvara af hálfu aðaláfrýjanda. Í öðru lagi, ef aðaláfrýjandi teljist hafa átt kröfu um frekari bætur, sé sú krafa fyrnd samkvæmt 99. gr. umferðarlaga nr. 50/1987. Í þriðja lagi telur gagnáfrýjandi að aðaláfrýjandi hafi ekki gætt þeirrar skyldu að takmarka tjón sitt. Hann hafi lengi fullnægt, samkvæmt áliti sérfræðilæknis, skilyrðum þess að njóta réttar til örorkulífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins vegna afleiðinga slyssins, 17. júní 2005, óháð því hvort fleiri sjúkdómar eða heilsuvandamál hrjái hann. Eins og að framan greinir hafi hann nú öðlast rétt til örorkulífeyris og sé eingreiðsluverðmæti hans miðað við 17. mars 2006, að frádregnum ætluðum tekjuskatti, 14.605.767 krónur, sem sé hærri fjárhæð en krafa aðaláfrýjanda í málinu. Í þessu sambandi deila málsaðilar um það hvort einungis sé heimilt, sbr. 4. mgr. 4. gr. og 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga, að draga greiðslur vegna örorkulífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins frá kröfu um bætur fyrir varanlega örorku, eða hvort einnig megi draga þær frá kröfu um bætur fyrir varanlegan miska. Þá teflir gagnáfrýjandi fram þeirri málsvörn að hvað sem öðru líði séu vextir, sem aðaláfrýjandi geri kröfu um frá 17. júní 2005 til greiðsludags, fyrndir að því leyti sem þeir hafa fallið til meira en fjórum árum áður en málið var höfðað.

III

Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður staðfest sú niðurstaða hans að skilyrði 11. gr. skaðabótalaga fyrir endurupptöku bótaákvörðunar 19. desember 2006 hafi verið fyrir hendi.

Krafa aðaláfrýjanda, sem hann reisir á ófyrirséðum og verulega auknum afleiðingum líkamstjónsins, sætir fyrningu samkvæmt 99. gr. umferðarlaga. Staðfest verður sú niðurstaða héraðsdóms að aðaláfrýjanda hafi fyrst mátt vera ljóst að hann ætti viðbótarkröfu um skaðabætur þegar matsgerð dómkvaddra manna lá fyrir 17. febrúar 2014. Eins og greinir í dóminum var málið höfðað 16. júní 2015 og var það áður en 10 ára fyrningarfresti 99. gr. lauk. Verður sú niðurstaða dómsins staðfest að krafa aðaláfrýjanda, sem hann hefur uppi í máli þessu, hafi ekki verið fyrnd er það var höfðað.

Fyrir Hæstarétt hafa, eins og fram er komið, verið lögð gögn um rétt aðaláfrýjanda til fulls örorkulífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins og útreikningur tryggingastærðfræðings á eingreiðsluverðmæti hans miðað við batahvörf að frádregnum ætluðum tekjuskatti. Málið liggur að þessu leyti öðruvísi fyrir Hæstarétti en héraðsdómi, sem sýknaði gagnáfrýjanda að svo stöddu með vísan til 2. mgr. 26. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

Krafa aðaláfrýjanda, 11.469.848 krónur, um bætur fyrir varanlega örorku, auk vaxta sætir samkvæmt 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga, eins og þau voru á slysdegi 17. júní 2005, frádrætti vegna greiðslna sem hann fær ,,frá almannatryggingum“. Lagt verður til grundvallar samkvæmt framansögðu að aðaláfrýjandi eigi rétt til greiðslna ,,frá almannatryggingum“ sem nemi 14.605.767 krónum. Sú fjárhæð er á því reist að hann njóti til frambúðar og allt til 67 ára aldurs örorkulífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins, en ekki aðeins til 31. janúar 2020 eins og stofnunin hefur lýst yfir í bréfi sínu. Með vísan til dóma Hæstaréttar 20. október 2005 í máli nr. 119/2005 og 13. júní 2013 í máli nr. 20/2013 verður miðað við að þótt réttur aðaláfrýjanda til greiðslna úr almannatryggingum geti verið háður óvissu, að því leyti að endurmeta eigi örorku hans í janúar 2020, verður lagt hér til grundvallar að þetta mat muni ekki breytast í þeim mæli í framtíðinni að ekki sé unnt að draga reiknaðar örorkubætur, sem áður eru tilgreindar, frá metnum skaðabótum vegna varanlegrar örorku. Verður gagnáfrýjandi því sýknaður af kröfu aðaláfrýjanda um skaðabætur fyrir varanlega örorku.

Gagnáfrýjandi krefst þess að sú fjárhæð sem eftir stendur, 3.135.919 krónur, þegar metnar skaðabætur vegna varanlegrar örorku hafa verið dregnar frá eingreiðsluverðmæti þess örorkulífeyris sem lagt er til grundvallar að aðaláfrýjandi njóti og muni njóta frá Tryggingastofnun ríkisins, verði dregin frá kröfu um bætur fyrir varanlegan miska 1.512.075 krónur. Aðaláfrýjandi telur á hinn bóginn að örorkulífeyrir sem sé í raun greiðsla bóta fyrir fjárhagslegt tjón geti aðeins komið til frádráttar kröfu um skaðabætur vegna fjárhagslegs tjóns, hér kröfu um bætur fyrir varanlega örorku. Krafa um miskabætur samkvæmt 4. gr. skaðabótalaga sé krafa um bætur fyrir ófjárhagslegt tjón og frá henni verði ekki dreginn örorkulífeyrir frá Tryggingastofnun ríkisins.

Reglum 4. mgr. 4. gr. skaðabótalaga, sbr. 4. mgr. 5. gr. laganna, var breytt með lögum nr. 37/1999, sem tóku gildi 1. maí 1999. Þeim var aftur breytt með lögum nr. 53/2009, sem tóku gildi 1. maí 2009. Hæstiréttur hefur í dómum sínum er varða skaðabætur, vegna slysa sem urðu á síðastgreindu tímabili, fjallað um ágreiningsefni sambærilegt því, sem hér er til úrlausnar. Í dómi réttarins 14. febrúar 2008 í máli nr. 252/2007 var niðurstaðan sú að bætur úr slysatryggingu launþega og örorkulífeyrir frá Tryggingastofnun ríkisins skyldu meðal annars dragast frá kröfu tjónþola um bætur fyrir varanlegan miska. Í dómi réttarins 15. nóvember 2012 í máli nr. 192/2012 var einnig talið að meðal annars skyldi draga bætur úr slysatryggingu launþega frá bótum fyrir varanlegan miska. Verður því fallist á með gagnáfrýjanda að aðaláfrýjandi skuli sæta því að örorkulífeyrir frá Tryggingastofnun ríkisins komi til frádráttar kröfu hans um bætur fyrir varanlegan miska, 1.512.075 krónur.

Með vísan til alls framangreinds verður gagnáfrýjandi sýknaður af kröfu aðaláfrýjanda.

Ákvæði héraðsdóms um málskostnað og gjafsóknarkostnað verður staðfest.

Rétt er að málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður.

Gjafsóknarkostnaður aðaláfrýjanda greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun lögmanns hans, sem ákveðst eins og í dómsorði greinir.

Dómsorð:

Gagnáfrýjandi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., er sýkn af kröfum aðaláfrýjanda, A.

Ákvæði héraðsdóms um málskostnað og gjafsóknarkostnað skulu vera óröskuð.

Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður.

Allur gjafsóknarkostnaður aðaláfrýjanda fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði þar með talin þóknun lögmanns hans, 1.000.000 krónur.

 

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 26. júní 2017.

                Þetta mál, sem var endurflutt og dómtekið 20. júní 2017, höfðar A, kt. [...],[...], Reykjavík, með stefnu, birtri 16. júní 2015, á hendur Sjóvá-Almennum tryggingum hf., kt. [...], Kringlunni 5, Reykja­vík, til heimtu skaða- og miskabóta, auk vaxta, dráttarvaxta og málskostnaðar.

                Stefnandi krefst þess aðallega að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 12.981.923 kr. ásamt 4,5% vöxtum, samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, af 1.512.075 kr. frá 17. júní 2005 til 17. mars 2006 og af 12.981.923 kr. frá þeim degi til 25. mars 2014, en með dráttarvöxtum, samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, frá þeim degi til greiðsludags.

                Stefnandi krefst þess til vara að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 11.973.873 kr. ásamt 4,5% vöxtum, samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, af 504.025 kr. frá 17. júní 2005 til 17. mars 2006 og af 11.973.873 kr. frá þeim degi til 25. mars 2014, en með dráttarvöxtum, samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, frá þeim degi til greiðsludags.

                Stefnandi krefst þess til þrautavara að stefndi verði dæmdur til að greiða stefn­anda 1.512.075 kr. ásamt 4,5% vöxtum, samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, frá 17. júní 2005 til 25. mars 2014, en með dráttarvöxtum, samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, frá þeim degi til greiðslu­dags.

                Stefnandi krefst þess til þrautaþrautavara að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 504.025 kr. ásamt 4,5% vöxtum, samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, frá 17. júní 2005 til 25. mars 2014, en með dráttarvöxtum, samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, frá þeim degi til greiðslu­dags.

                Stefnandi krefst í öllum tilvikum málskostnaðar úr hendi stefnda samkvæmt fram lögðum málskostnaðarreikningi eða mati réttarins, eins og málið væri eigi gjaf­sókn­armál. Þá er þess krafist að tekið verði tillit til skyldu stefnanda til að greiða virð­is­aukaskatt af málflutningsþóknun, þar sem stefnandi er ekki virðisaukaskatts­skyldur aðili.

                Stefndi krefst aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda málskostnað.

                Til vara krefst stefndi þess að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar og máls­kostnaður milli aðila falli niður.

Málavextir

                Þetta mál varðar bætur stefnanda fyrir varanlegar afleiðingar hans af umferðar­slysi. Ágrein­ing­ur­inn varðar einungis lagaatriði og réttaráhrif matsgerða en hvorki atvikið sjálft né afleiðingar þess fyrir stefnanda.

                Stefnandi lenti í alvarlegu umferðarslysi fyrir 12 árum, 17. júní 2005, í Öxna­dal. Hann var farþegi í framsæti bifreiðar, sem fór út af veginum, fór margar veltur og gjör­eyði­lagð­ist. Tveir aðrir farþegar voru í bílnum, auk ökumanns. Tveir voru úrskurð­aðir látnir á slys­stað. Beita þurfti klippum til þess að ná stefnanda úr bif­reið­inni. Hann var fluttur á slysa­deild Fjórð­ungs­sjúkra­húss­ins á Akureyri strax í kjöl­far slyss­ins. Hann hlaut fjöl­áverka í slysinu. Auk þess hefur hann glímt við veru­legar and­legar afleið­ingar slyss­ins.

                Málsaðilar, stefnandi og tryggingafélag sem tryggði bifreiðina, öfluðu sameig­in­lega matsgerðar um afleiðingar slyssins fyrir stefnanda (fyrri matsgerð). B læknir og C hrl., luku mati sínu 9. desember 2006. Það var niður­staða þeirra að tímabundið atvinnutjón stefnanda væri 100% frá 17. júní 2005 til 17. mars 2006, tíma­bil þján­inga­bóta væri níu mánuðir, þar af tveir dagar rúm­liggj­andi, var­an­legur miski stefn­anda væri 40 stig og varanleg örorka hans næmi 35%. Það var jafn­framt niður­staða mats­manna að stefnandi hefði ekki getað vænst frekari bata eftir 17. mars 2006.

                Að fenginni matsgerðinni sendi lögmaður stefnanda stefnda kröfubréf 12. des­em­ber. Tjónið var gert upp viku síðar, 20. desember 2006, á grundvelli mats­gerð­ar­innar. Stefndi tekur fram að lögmaður stefnanda hafi ritað undir upp­gjörið án þess að setja nokkurn fyrirvara við það.

                Síðar fór að koma í ljós, að tauga­sál­fræði­leg og geðræn einkenni sem stefnandi hlaut vegna höfuðhöggsins í slysinu, voru ekki komin fyllilega í ljós þegar fyrrgreint mat fór fram. Því lágu fullnægjandi gögn um þær afleiðingar ekki fyrir þegar matið var unnið. Stoðkerfiseinkenni stefnanda versnuðu sömuleiðis eftir að matið var unnið.

                Af þeim sökum óskaði stefnandi, með vísan til IX. og XII. kafla laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, sbr. einnig 11. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, eftir end­ur­mati dómkvaddra matsmanna, með beiðni dagsettri 15. apríl 2013.

                Dómkvaddir voru D, sérfræðingur í heila- og tauga­sjúk­dómum og mati á líkamstjóni, og E hdl., sem afhentu mats­gerð dag­setta 17. febrúar 2014 (seinni matsgerð).

                Í mati sínu lögðu matsmenn til grundvallar að varanlegar heilsufarslegar afleið­ingar slyssins fyrir stefnanda væru vitræn skerðing eftir heilaskaða, væg sjón­sviðs­skerðing til beggja hliða, áfallastreituröskun, talsvert áberandi ör hægra megin á hálsi með kláða og skertu húðskyni og annað minna áberandi ör við hægra eyra, eftir­stöðvar eftir viðbeinsbrot og áverkar á öxl hægra megin og væg einkenni eftir tognun í hægra hné og hægri ökkla.

                Þeir fundu því ekki stað í frumgögnum málsins að stefn­andi hefði tognað í hálsi og baki í slysinu og álitu einkenni hans frá hálsi og baki ekki verða rakin til þess, ólíkt þeim sem unnu fyrri matsgerðina. Að auki töldu þeir tjón í þessu slysi ekki þess eðlis að það valdi sér­stökum erfið­leikum í lífi stefnanda sem ástæða væri til að meta til miska umfram miska sem metinn er sam­kvæmt miska­töflu. Varanlegan miska vegna þessara þátta töldu þeir því ofmet­inn í fyrri matsgerðinni.

                Dómkvaddir matsmenn komust að þeirri niðurstöðu að munurinn á miska­mati þeirra og í fyrra mati lægi í mati á einkennum vitrænnar skerðingar vegna heilaskaða og áfalla­streitu­röskunar. Þeir töldu líklegt, miðað við þróun einkenna vegna heila­skað­ans, að í fyrra mati hefði miskamatið miðað við lýsingu miska­taflna um heilkenni eftir höfuð­áverka (IE) eða „let posttraumatisk belastning­reaktion (J.1.1.)“. Niðurstaða þeirra var að þessi einkenni hefðu versnað og vísuðu til saman­burðar til tauga­sál­fræði­legra mata sem höfðu verið gerð á stefnanda. Að mati dómkvaddra mats­manna var lík­legt að einkennin vegna heilaskaða hefðu í fyrra mati verið metin 10 stig en þeir mátu ein­kennin í febrúar 2014 25 stig. Þeir töldu að mats­menn sem unnu fyrra matið hefðu ekki getað séð þessa 15 stiga breyt­ingu fyrir og hefðu því ekki gert ráð fyrir henni. Því hefðu orðið ófyrir­sjá­an­legar breytingar á heilsu stefn­anda frá fyrra mati. Þar eð miski vegna togn­unar á hálsi og baki og sérstaks miska var talinn með í fyrri matsgerðinni hækk­aði miska­matið í heild þó ein­ungis úr 40 stigum í 45 stig.

                Dómkvaddir matsmenn töldu mun á varanlegri örorku á milli mata liggja í því að afleiðingar heilaskaða væru miklu meiri en gert hafi verið ráð fyrir í eldra mati og var­an­leg örorka stefnanda því helmingi hærri, það er 70% í stað 35%. Munurinn væri enn meiri væri tekið til­lit til þess að mat á örorku í eldra mati byggði einnig á varan­legum einkennum frá hálsi og baki.

                Lögmaður stefnanda sendi stefnda matsgerð dómkvaddra matsmanna ásamt kröfu 25. febrúar 2014. Stefndi bendir á að lögmaðurinn hafi í kröfubréfinu ein­ungis kraf­ist bóta vegna þess 5 stiga miska sem bættist við heildarmiskamatið með seinni mats­gerðinni.

                Á þessum tíma hafði stefnandi ekki fengið neinar greiðslur frá Trygginga­stofnun þar eð beiðnum hans um örorkulífeyri og endur­hæf­ing­ar­lífeyri hafði verið vísað frá eða hafnað.

                Aflað var álits B læknis á því hvort stefnandi ætti rétt til greiðslna úr almannatryggingum sem draga mætti frá bótum frá stefnda, skv. 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga eins og hún var orðuð á slysdegi. Læknirinn kynnti sér við­kom­andi gögn, hitti stefnanda, ræddi við hann, og skoðaði og mat á sama hátt og gert er fyrir umsókn um örorku­líf­eyri hjá TR. Í greinar­gerð sinni dags. 4. júní 2014 komst lækn­ir­inn að þeirri niður­stöðu að stefn­andi fengi 12 stig á fyrri hluta stað­als Trygg­inga­stofn­unar og 10 stig á seinni hluta hans. Þar með upp­fylli stefnandi skil­yrði almanna­trygg­inga um örorkulífeyri því honum nægi að fá sex stig á hvorum hluta stað­als­ins um sig.

                Að fengnu mati læknisins var óskað eftir útreikningi F trygg­ing­ar­stærð­fræðings á eingreiðsluverðmæti örorku­lífeyris sem stefnandi ætti rétt á ætti hann rétt til bótagreiðslna frá Trygginga­stofnun, miðað við niður­stöðu B og núgildandi reglur. Þar eð stefnandi hafði þá ekki notið slíkra greiðslna var miðað við að hann myndi fyrst sækja bætur frá 1. júní 2014.

                Með tölvuskeyti 30. júní 2014 tilkynnti stefndi að eingreiðsluverðmæti ætl­aðs bóta­réttar stefnanda til framtíðar hjá TR og þar með frá­drátt­ur­inn, næmi að teknu tilliti til skatt­greiðslna samtals 12.813.952 kr. sem væri hærri fjár­hæð en útreikn­aðar bætur vegna miska og örorku samkvæmt ofangreindri kröfu. Með vísan til þessa féllst stefndi ekki á frekari greiðslur vegna slyssins þrátt fyrir niður­stöðu örorku­mats­ins í febrúar 2014.

                Stefnandi sótti fyrst um örorkubætur hjá Tryggingastofnun 21. febrúar 2012, tæpum sjö árum eftir slysið. Umsókninni fylgdi læknisvottorð G, dag­sett 8. febrúar 2012. Í svarbréfi tryggingalæknis, 15. mars 2012, segi að ekki virð­ist tíma­bært að taka afstöðu til örorku þar eð endur­hæf­ing hafi að hans mati ekki verið reynd. Örorkumati var því vísað frá.

                Stefnandi sótti um endurhæfingarlífeyri hjá Tryggingastofnun rúmu ári síðar, 24. júní 2013. Umsókninni fylgdi, eins og áður, læknisvottorð G, dags. 19. apríl 2013, og endur­hæf­ing­ar­áætlun læknis. Í bréfi stofnunarinnar, dagsettu 15. júlí 2013, segir að end­ur­hæf­ingarhópur TR telji endur­hæf­ingar­áætlun lækn­is­ins hvorki nógu skýra né markvissa til að byggja umsækjanda upp fyrir þátt­töku á atvinnu­mark­aði og réttlæti hún því ekki veitingu endur­hæf­ing­ar­líf­eyris. Því var beiðni stefn­anda synjað.

                Stefnandi sótti um örorkulífeyri árið 2014. Í svari dagsettu 27. október 2014 segir að ekki sé tímabært að taka afstöðu til örorku stefnanda þar eð endurhæfing hafi ekki verið fullreynd. Í bréfinu var óskað eftir því að endurhæfingaráætlun yrði lögð fram innan fjögurra vikna. Af fram lögðum gögnum verður ekki séð að stefnandi hafi orðið við þeirri beiðni.

                Stefnandi sótti um örorkulífeyri 11. júní 2015 og höfðaði jafnframt þetta mál með því að birta stefnu 16. júní 2015.

                Stefnandi fór í endurhæfingu á Reykjalundi í desember 2015 og sótti um end­ur­hæfingarlífeyri í febrúar 2016. Tryggingastofnun sam­þykkti 12. febrúar 2016 að stefn­andi fengi endur­hæf­ing­ar­líf­eyri í þrjá mánuði frá 1. janúar til 31. mars 2016 með það markmið að hann næði betri líðan og kæm­ist í vinnu, hugsan­lega hluta­starf. Stofn­unin sam­þykkti 29. mars að hann fengi endurhæfingarlífeyri til 30. júní 2016 í sama skyni og áður.

                Stefnandi var í endurhæfingu á Reykjalundi til 7. apríl 2016. Þegar hann útskrif­að­ist þaðan var lagt til að hann færi í sjálf­boða­vinnu við garðyrkju sem honum bauðst um sumarið til þess að hann gæti náð reglu­bundnum takti í líf sitt og einnig til þess að tækifæri gæfist til að meta vinnufærni hans.

                Sumarið 2016 starfaði stefnandi við garðyrkju og fékk greitt fyrir það starf en fékk einnig endurhæfingarlífeyri frá Tryggingastofnun. Í nóv­em­ber og desember 2016 starf­aði hann í hlutastarfi hjá byggingarverktaka og fékk einnig greitt fyrir það starf.

                Tryggingastofnun samþykkti endurhæfingarlífeyri fyrir stefnanda frá 1. októ­ber 2016 til 31. janúar 2017. Í endurhæfingaráætlun sem lá til grundvallar þeirri ákvörðun er tekið fram að stefnandi hafi verið í eftirfylgd á Reykjalundi og hafi smám saman tekið framförum. Áhersla hafi verið á að hann fylgi föstum venjum og hreyfi sig reglubundið. Hann sé ekki orðinn vinnufær nema að litlu leyti en talið sé rétt­ara að láta reyna á frekari end­ur­hæf­ingu en að sækja um örorku. Síðan segir að stefn­andi sé í vinnu­þjálfun og markmiðið sé að hann verði kominn í 70-80% starf sum­arið 2017.

                Vegna afstöðu stefnda til greiðslu bóta á grundvelli matsgerðar dómkvaddra mats­manna telur stefnandi ekki hjá því komist að höfða mál til heimtu kröfu sinnar. Hann telur stefnda óheimilt að draga frá áætlaðar greiðslur á meintum bóta­rétti stefn­anda hjá Tryggingastofnun því óvissa sé um þær. Þá telur stefnandi enn fremur, hvað sem öllu öðru líður, að óheim­ilt sé að draga meintar örorku­líf­eyr­is­sgreiðslur TR frá var­an­legum miska stefn­anda.

Málsástæður og lagarök stefnanda

Almennt um grundvöll bótaábyrgðar og aðild málsins

                Stefnandi byggir á því að stefnda, Sjóvá Almennum tryggingum ehf., beri að greiða honum fullar skaðabætur vegna tjóns sem hann hlaut í umferðarslysi 17. júní 2005. Í 1. mgr. 88. gr. umferð­ar­laga, nr. 50/1987, segi að sá sem beri ábyrgð á skrán­ing­ar­skyldu vél­knúnu ökutæki skuli bæta það tjón sem hlýst af notkun þess enda þótt tjónið verði ekki rakið til bilunar eða galla á tækinu eða ógætni ökumanns. Í 1. mgr. 90. gr. lag­anna segi að skráður eða skrán­ing­ar­skyldur eigandi vélknúins ökutækis beri ábyrgð á því og sé fébóta­skyldur sam­kvæmt 88. gr. og 89. gr. laganna.

                Bótaskylda sé skýr og hið stefnda vátryggingafélag sé greiðsluskylt, skv. 1. mgr. 91. gr., sbr. 1. mgr. 95. gr. umferðarlaga, nr. 50/1987. Ágreiningur málsins lúti að fjárhæð bóta og bótauppgjöri í kjöl­far end­ur­upptöku skaðabótamáls á grundvelli 11. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993.

                Málið sé höfðað á hendur Sjóvá-Almennum tryggingum hf. sem vátryggði öku­tækið sem stefnandi var farþegi í á slysdegi, sbr. 1. mgr. 97. gr. umferðarlaga. Þar eð skráður eig­andi bif­reiðar­innar lést í umferð­ar­slysinu 17. júní 2005 sé trygg­inga­félag­inu einu stefnt til varnar kröfum stefn­anda með vísan til 44. gr. og 1. mgr. 45. gr. laga nr. 30/2004, um vátrygg­inga­samn­inga, og niður­stöðu Hæsta­réttar, 30. september 2009, í máli nr. 683/2009.

Öll skilyrði fyrir endurupptöku skv. 11. gr. skaðabótalaga uppfyllt

                Stefnandi byggir kröfur sínar á 11. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, og byggir á því að skil­yrði til að taka fyrri bótaákvörðun upp að nýju á grundvelli lagagreinarinnar séu upp­fyllt.

                Samkvæmt 11. gr. sé það skilyrði þeirrar kröfu tjónþola að tekin verði upp að nýju ákvörðun um bætur fyrir varanlegan miska eða örorkubætur, að ófyrir­sjá­an­legar breyt­ingar hafi orðið á heilsu tjónþola þannig að ætla megi að miska­stig eða örorku­stig sé verulega hærra en áður var talið.

                Stefnandi byggir á því að dómkvaddir matsmenn, D, sér­fræð­ingur í heila- og taugasjúkdómum og mati á líkamstjóni, og E hdl., hafi komist að þeirri niðurstöðu að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu hans frá því að fyrra matið var gert 9. desember 2006.

                Jafnframt hafi dómkvaddir matsmenn metið þær ófyrir­sjáan­legu breytingar sem hafi orðið á heilsufari og starfsorku hans, frá því að fyrra mat var gert, þannig að var­an­legur miski hafi hækkað um 15 stig, úr 10 í 25, og varanleg örorka hafi hækkað um 35%. Stefn­andi telur því ljóst að bæði miskastig og örorkustig sé veru­lega hærra en áður var talið.

                Það sé niður­staða dómkvaddra matsmanna að mun­ur­inn á miskamati þeirra (síð­ari matsgerð) og fyrra mati (dags. 9. desember 2006) liggi í mati á einkennum vit­rænnar skerð­ingar vegna heilaskaða og áfallastreituröskunar og að þessi einkenni hafi versnað frá því að fyrra matið var gert.

                Matsmennirnir hafi jafnframt talið varan­lega örorku tvisvar sinnum hærri en í fyrra mati og hafi rakið þá aukningu til þess að afleið­ingar heila­skaða væru miklu meiri en gert hafi verið ráð fyrir í fyrra mati.

                Stefnandi telur sig eiga rétt til bóta sem nemi þeirri ófyrirsjáanlegu breytingu sem hafi orðið á heilsufari hans og starfsorku frá fyrra mati að mati dómkvaddra mats­manna, þ.e. 15 stig vegna varanlegs miska og 35% vegna varanlegrar örorku.

                Hann byggir á því að leggja eigi til grundvallar þá ófyr­ir­sjáanlegu breytingu sem dómkvaddir matsmenn telji að hafi orðið á varanlegum miska og varanlegri örorku frá fyrra mati en ekki til heildarmats dómkvaddra matsmanna. Heildarmat dóm­kvaddra mats­manna hafi hækkað varanlegan miska um 5 stig frá fyrra mati þrátt fyrir að þeir hafi komist að þeirri niðurstöðu að ófyrirsjáanlegar breytingar á varan­legum miska stefn­anda séu 15 stigum hærri en talið var í fyrra mati. Það að heildar­mat dóm­kvaddra mats­manna hækki fyrra mat á varanlegum miska einungis um 5 stig en ekki um 15 stig, skýr­ist af því að dómkvaddir matsmenn hafi endurmetið í heild þær var­an­legu afleið­ingar sem stefnandi hlaut af slysinu. Þeir hafi meðal annars verið ósam­mála mats­mönnum fyrra mats­ins um orsakatengsl milli eftirstöðva háls- og bak­togn­unar og slyss­ins.

                Stefnandi byggir á því að málsaðilar séu bundnir af bótauppgjörinu sem fór fram 20. desember 2006. Til grundvallar því bótauppgjöri hafi verið forsendur og niður­stöður matsgerðar B læknis og C hrl., dags. 9. desember 2006. Í þeirri matsgerð hafi meðal annars verið lögð til grund­vallar, við mat á var­an­legum miska, einkenni vegna háls- og bak­togn­unar. Þótt dóm­kvaddir mats­menn tengi þau einkenni ekki við slysið 17. júní 2005, þar eð þeir hafi ekki fundið því stað í frumgögnum máls­ins, breyti það ekki þeirri niður­stöðu, að mati stefn­anda, að aðilar málsins hafi verið sam­mála um að leggja þá niður­stöðu til grund­vallar bótauppgjöri árið 2006. Þá hafi öll frum­gögn máls­ins legið fyrir. Stefn­andi telji því ótækt að horfa á heildarmat hinna dóm­kvöddu mats­manna sem leiði ein­göngu til 5 stiga hækkunar á varanlegum miska. Þess í stað beri að líta til þeirra ófyrir­sjá­an­legu breyt­inga sem hafi orðið á heilsufari hans frá fyrra mati, þ.e. breyt­inga sem nemi 15 stigum fyrir varanlegan miska og 35% vegna var­an­legrar örorku.

                Máli sínu til stuðnings vísar stefnandi til þess að Hæstiréttur hafi túlkað 11. gr. skaða­bótalaga þannig að mat á varanlegum miska eða varanlegri örorku sam­kvæmt ákvæð­inu eigi að réttu lagi eingöngu að lúta að því að metnar séu þær breyt­ingar sem orðið hafa á heilsufari tjónþola eða starfsorku hans frá því að fyrra mat var unnið. Með sama hætti eigi nýtt mat réttilega að lúta að þessum breytingum en almennt ekki að fela í sér nýtt heildarmat á þeim varanlegu afleiðingum sem tjónþoli hafi hlotið af slysi, sbr. rökstuðning Hæstaréttar í máli nr. 286/2013 frá 14. nóvember 2013.

Stefnandi á ekki bótarétt hjá Tryggingastofnun ríkisins sem kemur til frádráttar

                Stefnandi áréttar að stefndi byggi á því að stefnandi eigi að öllum lík­indum rétt á lífeyrisgreiðslum frá Tryggingastofnun, sem eigi að koma til frádráttar bóta­kröfu hans samkvæmt 4. gr. og 5. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, eins og þær voru orð­aðar þegar atvik málsins gerðust. Máli sínu til stuðn­ings hafi stefndi annars vegar lagt fram grein­ar­gerð B læknis, sem telji stefn­anda uppfylla skil­yrði almanna­trygg­inga um örorkulífeyri, og hins vegar útreikn­ing trygg­ing­ar­stærð­fræð­ings stefnda um ein­greiðsluverðmæti meints og ætl­aðs bóta­réttar stefn­anda til fram­tíðar hjá TR. Með hliðsjón af þessum gögnum telji stefndi að frá­drátt­ur­inn þurrki út bótakröfu stefn­anda og hafi hafnað að greiða stefn­anda frek­ari bætur þrátt fyrir þær ófyrir­sjá­an­legu breyt­ingar sem hafi orðið á heilsu­fari hans frá fyrra mati.

                Stefnandi hafnar því alfarið að stefnda sé heimilt að draga frá áætlaðar greiðslur á meintum bótarétti stefnanda hjá Tryggingastofnun. Það sé bæði rangt og ósannað að hann eigi bótarétt hjá stofnuninni sem geti komið til frádráttar.

                Stefnandi vísar aðallega til þess að hann hafi þegar málið var höfðað ekki fengið krónu frá Tryggingastofnun sem gæti komið til frádráttar bóta­greiðslu sam­kvæmt skaða­bóta­lögum, eins og þau voru þá orðuð, þrátt fyrir ítrekaðar umsóknir stefn­anda um örorku­bætur frá stofnuninni. Tryggingastofnun telji greini­lega að endur­hæf­ing geti skilað stefnanda þeim árangri að örorku­bætur frá stofnuninni þurfi ekki að koma til.

                Með hliðsjón af því að Tryggingastofnun hafi í þrígang hafnað umsókn stefn­anda um örorkubætur byggi stefnandi á því að hann eigi ekki rétt til örorku­bóta hjá henni. Það sé í besta falli talsverðum vafa undirorpið hvort hann eigi yfir­höfuð nokk­urn rétt á bótum hjá TR sem geti komið til frádráttar skaðabótum hans samkvæmt 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga, eins og hún var orðuð á slysdegi. Þá sýni afgreiðsla TR einnig að fyrir­liggj­andi grein­ar­gerð B hafi ekkert gildi varð­andi rétt hans hjá stofn­un­inni enda hefði TR átt að samþykkja umsókn stefnanda um örorku án nokk­urs fyrir­vara tæki TR mark á niðurstöðum í greinargerð B.

                Stefnandi leggur áherslu á að á stefnda hvíli sönnunarbyrðin fyrir réttmæti frá­dráttar frá bótum, sem hann er réttilega krafinn um, sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 471/2005 frá 6. apríl 2006.

                Þá bendir stefnandi á að með 1. gr. laga nr. 53/2009 hafi 4. mgr. 5. gr. skaða­bóta­laga verið breytt þannig að til frádráttar skaðabótum komi aðeins ein­greiddar örorku­bætur úr almannatryggingum. Eftir gildistöku þeirrar breytingar, 1. maí 2009, taki regla 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga ekki lengur til lífeyrisgreiðslna úr almanna­trygg­ingum. Samkvæmt lögskýringargögnum með því frumvarpi sem varð að lögum nr. 53/2009 sé ljóst að löggjafarvaldið hafi talið lagabreytinguna mikið rétt­læt­is­mál og mikla rétt­ar­bót fyrir þá sem höfðu misst heilsu sína og vinnugetu í slysum. Meðal ann­ars sé vísað til sann­girnis­sjónarmiða í athugasemdum við frumvarpið sjálft. Alþing­is­menn, sem tjáðu sig um lagabreytinguna við afgreiðslu þess á þinginu, hafi getið þess að skaða­bóta­lögin frá 1999 hefðu reynst „gölluð að ýmsu leyti“, að með frum­varp­inu væru „leiðrétt þau mistök sem voru gerð á sínum tíma við setningu skaða­bóta­laga 1999 […]“ og að með samþykkt frumvarpsins „heyrir þessi ósann­girni sög­unni til gagn­vart fólki sem verður fyrir tjóni og á um afskap­lega sárt að binda“. Í ljósi þess að lög­gjafar­valdið hafi nú afnumið þá reglu sem stefndi byggir höfnun sína á, meðal ann­ars með vísan til þess að reglan hafi á sínum tíma verið ósanngjörn og bein­línis mis­tök, telur stefn­andi að túlka beri regluna þröngt og að ein­göngu beri að beita henni í und­an­tekn­ing­ar­til­vikum.

                Stefnandi byggir á því að í fyrirliggjandi útreikningi stefnda á frádrætti hafi trygg­ing­ar­stærðfræðingur stefnda ekki tekið tillit til áhrifa fjár­magns­tekna af ávöxtun slysa­bóta stefnanda til skerðingar á meintum áætluðum tekju­tengdum bótum frá TR. Dóma­fordæmi Hæstaréttar sýni að við útreikning á frá­drætti á bótum úr almanna­trygg­ingum samkvæmt þágildandi 4. mgr. 5. gr. skaða­bóta­laga beri að taka til­lit til þess að tekjutengdar bætur frá TR skerðist vegna fjár­magns­tekna stefnanda af þeim bótum sem hann hafi fengið og muni fá frá stefnda.

                Fari svo að dómurinn leggi til grundvallar að stefnandi yrði met­inn til örorku hjá TR byggir hann einnig sér­stak­lega á því að hann eigi ekki rétt til heimilisuppbóta hjá TR. Af þessu sé ljóst að ótækt sé að leggja útreikn­ing tryggingarstærðfræðings stefnda til grund­vallar frá­drætti í máli þessu.

                Fallist dómurinn á þá málsástæðu stefnda að stefnandi eigi rétt til bóta hjá TR, sem komi til frádráttarkröfu stefnanda um varanlega örorku, byggir stefnandi einnig á því að slíkur réttur sé háður óvissu svo og að ekki liggi fyrir hvaða rétt stefnandi kynni að hafa öðlast til greiðslna úr almannatryggingum vegna afleiðinga slyssins 17. júní 2005 einu út af fyrir sig. Fyrirliggjandi gögn sýni að fyrra heilsufar stefnanda myndi hugs­an­lega hafa áhrif á niðurstöðu örorkumats hjá TR, eins og það hefur haft áhrif á niður­stöður fyrirliggjandi matsgerðar um varanlegar afleið­ingar slyssins.

                Allt framangreint sýni að slíkur vafi leiki á því hvort stefnandi eigi yfir­höfuð rétt til bóta úr almannatryggingum, og þá hvaða rétt, í hve langan tíma og að hve miklu leyti slíkur réttur tengist beinlínis slysinu, að ekki sé annað hægt en að hafna frá­drætti stefnda. Til þess að slíkur frádráttur sé heimill þurfi réttur stefnanda til greiðslna frá TR að vera skýr og hafinn yfir allan vafa.

Nánar um aðalkröfu stefnanda

                Aðaldómkrafa stefnanda byggist á því að skilyrði endurupptöku skv. 11. gr. skaða­bótalaga séu uppfyllt og að stefnda beri að greiða stefnanda fullar skaðabætur vegna líkamstjóns hans. Skaðabætur skuli taka mið af matsgerð dómkvaddra mats­manna, D læknis og E hdl. (fyrri matsgerð), þar sem fram komi að ófyrir­sjá­an­legar breyt­ingar hafi orðið á heilsu stefnanda frá fyrra mati. Að mati dóm­kvaddra mats­manna hafi munurinn á breytingu frá fyrra mati verið 15 stig í miska og 35% í varan­legri örorku. Aðaldómkrafa stefnanda um fullar bætur mið­ast við þá niður­stöðu og sund­ur­liðast svo:

Varanlegur miski skv. 4. gr. skbl. (15 stig) 15% af 10.080.500 kr. (4.000.000 x 8.271/3.282)	1.512.075 kr.-
Varanleg örorka skv. 5. gr. skbl. (35%) Árslaun 1.801.000 kr.*18,196*35%	11.469.848 kr.
Heildarbætur:	12.981.923 kr.

 

                Bætur fyrir varanlegan miska eru reiknaðar á grundvelli 4. gr. skaðabótalaga, sbr. 15. gr. laganna. Bætur fyrir varanlega örorku eru reiknaðar á grundvelli lágmarks­launa skv. 3. mgr. 7. gr. skaðabótalaga (1.200.000 kr. * 4.926/3.282 = 1.801.000). Útreikn­ingur kröfu vegna varanlegrar örorku tekur mið af margföldunarstuðli 6. gr. skaða­bótalaga.

                Stefnandi krefst 4,5% vaxta, samkvæmt 16. gr. skaða­bóta­laga, vegna varanlegs miska frá tjónsdegi 17. júní 2005 til 17. mars 2006 þegar batahvörfum (stöð­ug­leika­punkti) var náð og einnig vegna varanlegrar örorku frá batahvörfum til 25. mars 2014, þegar mánuður var liðinn frá því að krafa stefnanda var send stefnda ásamt matsgerð dóm­kvaddra matsmanna. Þá er kraf­ist drátt­ar­vaxta skv. 9. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, sbr. 1. mgr. 6. gr. sömu laga, vegna allra bóta­liða frá 25. mars 2014, þegar mánuður var liðinn frá þeim degi er krafa stefn­anda var send stefnda ásamt matsgerð dómkvaddra matsmanna, og til greiðslu­dags.

Nánar um varakröfu stefnanda

                Varakrafa stefnanda byggist á því að skilyrði endurupptöku skv. 11. gr. skaða­bóta­laga séu uppfyllt og að stefnda beri að greiða stefnanda fullar skaðabætur vegna lík­ams­tjóns hans. Skaðabætur skuli taka mið af matsgerð dómkvaddra matsmanna, D læknis og E hdl. Í henni komi fram að var­an­leg örorka stefn­anda vegna slyssins sé 70% og varanlegur miski 45 stig og að ófyrir­sjá­an­legar breyt­ingar hafi orðið á heilsu stefnanda frá fyrra mati, sbr. fyrri umfjöllun. Stefndi hafði áður greitt stefnanda bætur vegna afleiðinga slyssins á grund­velli mats­gerðar B læknis og C hrl., (dags. 9. des­em­ber 2006), sem mátu varan­legan miska 40 stig og varanlega örorku 35%. Í mats­gerð dóm­kvaddra mats­manna felist hækkun á miska um 5 stig og örorku um 35% frá fyrra mati, sé miðað við heild­ar­mat matsmanna í stað þess að miða eingöngu við hvaða ófyr­ir­sjá­an­legar breyt­ingar höfðu orðið á heilsufari stefnanda frá fyrra mati og hvað dóm­kvaddir mats­menn mátu þær breytingar til miska og örorku, eins og gert er í aðal­kröfu. Stefn­andi krefst því bóta vegna hækkunar á framangreindum liðum. Vara­dóm­krafa stefn­anda sund­ur­liðast svo:

Varanlegur miski skv. 4. gr. skbl. (5 stig) 5% af 10.080.500 kr. (4.000.000 x 8.271/3.282)	504.025 kr.
Varanleg örorka skv. 5. gr. skbl. (35%) Árslaun 1.801.000 kr.*18,196*35%	11.469.848 kr.
Heildarbætur:	11.973.873 kr.

 

                Bætur fyrir varanlegan miska eru reiknaðar á grundvelli 4. gr. skaðabótalaga, sbr. 15. gr. laganna. Bætur fyrir varanlega örorku eru reiknaðar á grundvelli lág­marks­launa skv. 3. mgr. 7. gr. skaðabótalaga (1.200.000 * 4.926/3.282 = 1.801.000). Útreikn­ingur kröfu vegna varanlegrar örorku taki mið af margföldunarstuðli 6. gr. skaða­bóta­laga.

                Stefnandi krefst 4,5% vaxta, samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga, vegna varanlegs miska frá tjónsdegi 17. júní 2005 til 17. mars 2006 þegar batahvörfum (stöðug­leika­punkti) var náð og einnig vegna varanlegrar örorku frá batahvörfum (stöðug­leika­punkti) til 25. mars 2014, þegar mánuður var liðinn frá því að krafa stefnanda var send stefnda ásamt matsgerð dóm­kvaddra matsmanna. Þá er krafist drátt­ar­vaxta skv. 9. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, sbr. 1. mgr. 6. gr. sömu laga, vegna allra bóta­liða frá 25. mars 2014, þegar mánuður var liðinn frá þeim degi er krafa stefn­anda var send stefnda, og til greiðsludags.

Nánar um þrautavarakröfu stefnanda

                Komist dómurinn að þeirri niðurstöðu að áætlað eingreiðsluverðmæti meints bóta­réttar stefnanda hjá Tryggingastofnun eigi að koma til frádráttar bótakröfu stefn­anda á hendur stefnda byggir stefnandi á því, til þrautavara, að frádrátturinn geti ein­göngu komið til frá­dráttar fjárhagslegu tjóni stefnanda, það er varanlegri örorku hans, en ekki ófjár­hags­legu tjóni hans, það er varanlegum miska.

                Stefnandi byggir á því að greiðslur frá almannatryggingum geti eingöngu komið til frádráttar varanlegum miska, skv. þágildandi 4. mgr. 4. gr. skaða­bóta­laga, að því leyti sem þær greiðslur séu miskabætur. Þær áætlaðar greiðslur frá stofn­un­inni sem stefndi telur að koma eigi til frádráttar teljast hins vegar ekki miska­bætur heldur séu það greiðslur vegna fjárhagslegs tjóns, varanlegrar örorku.

                Máli sínu til stuðnings vísar stefnandi til þess að í almennum athugasemdum við það lagafrumvarp sem varð að lögum nr. 37/1999 og breytti 4. mgr. 5. gr. skaða­bóta­laga og heimilaði frádrátt vegna lífeyrisgreiðslna frá almannatryggingum, segi orð­rétt:

Samkvæmt frumvarpinu eru helstu breytingar frá gildandi lögum þessar:

[...]

4. Reglum um frádrátt frá skaðabótakröfu vegna varanlegrar örorku er breytt þannig að auk þeirra greiðslna sem nú dragast frá koma greiðslur frá almanna­trygg­ingum til frádráttar og hluti örorkulífeyris frá lífeyrissjóði.

                Í athugasemdum við 4. gr. frumvarpsins, sem varð að lögum nr. 37/1999 og breytti 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga, sé sérstaklega tekið fram að samkvæmt þeim lögum sem giltu fyrir lagabreytinguna hafi verið óheimilt að draga bætur frá almanna­trygg­ingum frá bótum fyrir varanlega örorku. Af lögskýringargögnum sé ljóst að til­gangur lagabreytingarinnar hafi verið að breyta því réttarástandi og heimila tjón­valdi að draga bætur frá almannatryggingum frá bótum vegna varanlegrar örorku, en ekki frá bótum vegna varanlegs miska.

                Í fræðiritum sé tekið fram að vegna varanlegs miska, komi ekki til álita miklar greiðslur frá þriðja aðilja. Greiðslur frá almanna­trygg­ingum geti komið til frádráttar, að því leyti sem þær séu miskabætur, en fátítt yrði þó, að greiðslur frá almanna­trygg­ingum hefðu áhrif á rétt tjónþola til miskabóta, sbr. dóm Hæsta­réttar í máli nr. 340/1998.

                Með hliðsjón af framansögðu byggist þrautavarakrafa stefnanda á því að skil­yrði endurupptöku samkvæmt 11. gr. skaðabótalaga séu uppfyllt og að meint réttindi stefn­anda til örorkulífeyris hjá TR geti ekki komið til frádráttar varanlegum miska stefn­anda skv. 4 .gr. skaðabótalaga. Stefnandi krefst því fullra bóta fyrir varanlegan miska.

                Stefnandi krefjist til þrautavara bóta vegna breytingar á varanlegum miska frá fyrra mati, þ.e. sama miskabótakrafa og í aðalkröfu sem sundurliðist svo:

Varanlegur miski skv. 4. gr. skbl. (15 stig) 15% af kr. 10.080.500 (4.000.000 x 8.271/3.282)	1.512.075 kr.
Heildarbætur:	1.512.075 kr.

 

                Bætur fyrir varanlegan miska eru reiknaðar á grundvelli 4. gr. skaðabótalaga, sbr. 15. gr. laganna. Stefnandi krefjist 4,5% vaxta, samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga, vegna var­an­legs miska frá tjónsdegi 17. júní 2005 til 25. mars 2014, þegar mánuður var lið­inn frá því að krafa stefnanda var send stefnda ásamt matsgerð dómkvaddra mats­manna. Hann krefst einnig dráttarvaxta, samkvæmt 9. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verð­trygg­ingu, sbr. 1. mgr. 6. gr. sömu laga, frá 25. mars 2014, þegar mán­uður var lið­inn frá þeim degi er krafa stefnanda var send stefnda, og til greiðsludags.

Þrautaþrautavarakrafa

                Þrautaþrautavarakrafa stefnanda byggist á því að skilyrði endurupptöku sam­kvæmt 11. gr. skaðabótalaga séu uppfyllt og að meint réttindi stefnanda til örorku­líf­eyris hjá TR geti ekki komið til frádráttar varanlegum miska stefnanda skv. 4. gr. skaða­bóta­laga, eins og í þrautavarakröfu stefnanda. Stefnandi krefst því bóta fyrir var­an­legan miska.

                Stefnandi krefst til þrautaþrautavara bóta vegna hækkunar á varanlegum miska frá fyrra mati og er miðað við heildarmat dómkvaddra matsmanna sem hækkuðu matið um 5 stig, úr 40 stig í 45 stig, þ.e. sama miskabótakrafa og í varakröfu stefn­anda sem sundurliðast svo:

Varanlegur miski skv. 4. gr. skbl. (5 stig) 5% af 10.080.500 kr. (4.000.000 x 8.271/3.282)	504.025 kr.
Heildarbætur:	504.025 kr.

 

                Bætur fyrir varanlegan miska séu reiknaðar á grundvelli 4. gr. skaðabótalaga, sbr. 15. gr. laganna. Stefnandi krefst 4,5% vaxta samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga, vegna var­an­legs miska frá tjónsdegi, 17. júní 2005, til 25. mars 2014, þegar mánuður var lið­inn frá því að krafa stefnanda var send stefnda ásamt matsgerð dómkvaddra mats­manna. Stefnandi krefst enn fremur dráttarvaxta skv. 9. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verð­trygg­ingu, sbr. 1. mgr. 6. gr. sömu laga, frá 25. mars 2014, þegar mán­uður var liðinn frá þeim degi er krafa stefnanda var send stefnda, og til greiðslu­dags.

Málskostnaður

                Stefnandi krefst málskostnaðar úr hendi stefnda í öllum tilvikum eins og málið væri eigi gjaf­sókn­ar­mál. Stefnandi sé ekki virðis­auka­skatt­sskyldur aðili. Hins vegar sé lög­mönnum gert að innheimta virðisaukaskatt af þjón­ustu sinni og því sé stefnanda nauð­syn­legt að fá dóm fyrir þessum skatti úr hendi stefnda.

                Um bótaábyrgð er vísað til ákvæða skaðabótalaga nr. 50/1993, einkum 11. gr. lag­anna um endurupptöku, og almennra reglna skaðabótaréttar. Stefnandi vísar einnig til þágild­andi 4. mgr. 4. gr. og 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga sem var síðar breytt með lögum nr. 53/2009. Hann vísar til umferðarlaga, nr. 50/1987, einkum 88. gr. þeirra og XIII. kafla. Krafa hans um vexti byggist á 16. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, og krafa um dráttar­vexti byggist á lögum nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu.

                Aðild stefnda styður stefnandi við 44. gr. og 1. mgr. 45. gr. laga nr. 30/2004, um vátrygg­inga­samninga, III. kafla laga um meðferð einkamála, nr. 91/1991 og 1. mgr. 97. gr. umferðarlaga, nr. 50/1987. Um varnarþing vísast til ákvæða V. kafla laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Kröfu um málskostnað styður stefnandi við 129. og 130. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Krafa um virðisaukaskatt á máls­kostnað byggir á ákvæðum laga nr. 50/1988.

Málsástæður og lagarök stefnda

Aðalkrafa um sýknu

                Stefndi byggir kröfu sína um sýknu í fyrsta lagi á því að krafa stefnanda sé fyrnd, í öðru lagi á því að skilyrði 11. gr. skaða­bóta­laga til endurupptöku séu ekki upp­fyllt og stefnandi hafi þegar fengið að fullu greiddar þær bætur, sem hann á rétt á sam­kvæmt lögum. Stefndi mótmælir öllum máls­ástæðum stefnanda.

                Sönnunarbyrði um rétt stefnanda til frekari skaðabóta úr hendi stefnda hvíli á stefn­anda. Honum hafi ekki tekist að sanna að fyrir hendi séu atvik sem eigi að leiða til frek­ari bótaskyldu stefnda og því beri að sýkna.

I. Fyrning

                Stefndi áréttar að á stefnanda hvíli sönnunarbyrðin fyrir því að krafa hans sé ófyrnd. Stefndi krefst sýknu á grundvelli þess að viðbótarbótakrafa stefnanda vegna lík­ams­tjóns, sem má rekja til umferðarslyss 17. júní 2005, hafi verið fyrnd þegar mál um hana var höfðað með birtingu stefnu 16. júní 2015. Bótakrafan sé reist á ákvæðum XIII. kafla umferð­ar­laga, nr. 50/1987, en um fyrningu slíkra krafna gildir sérákvæði 99. gr. lag­anna. Samkvæmt ákvæðinu fyrnist bótakröfur samkvæmt XIII. kafla lag­anna gagn­vart þeim sem ábyrgð ber, og vátryggingafélagi, á fjórum árum frá lokum þess alman­aks­árs, sem kröfuhafi fékk vitneskju um kröfu sína og átti þess fyrst kost að leita fulln­ustu hennar.

                Í matsgerð D og E, dags. 17. febrúar 2014, sé ekki tekin afstaða til þess hvenær heilsufar stefnanda hafi verið orðið stöð­ugt þannig að stefn­andi hefði átt þess kost að leita fullnustu. Í útreikningum sínum í stefnu og málatilbúnaði öllum hafi stefnandi miðað við 17. mars 2006, það er bata­hvörf (stöð­ug­leikapunkt) sam­kvæmt mats­gerð B og C. Byggt á mála­til­bún­aði stefnanda sjálfs hafi fyrningarfresturinn hafist 1. janúar 2007 og krafa stefn­anda hafi því verið fyrnd 1. janúar 2011. Það sé stefnanda að sýna fram á að hann hafi á síðara tímamarki fengið vitneskju sem rétt sé að miða upp­haf fyrn­ing­ar­frests við.

II. Fullnaðaruppgjör hefur farið fram

                Stefndi reisir kröfu sína um sýknu einnig á því að fram hafi farið fullnaðar­upp­gjör milli stefnanda og stefnda, 20. desember 2006. Eng­inn fyrir­vari hafi verið gerður við uppgjörið. Á skaðabótakvittuninni sé tekið fram að bóta­fjár­hæðin sé fulln­aðar- og loka­greiðsla vegna slyssins og að með greiðsl­unni sé lokið öllum kröfum á hendur félag­inu vegna slyssins. Stefndi telur að ekki sé unnt að taka upp bótauppgjör stefn­anda vegna umrædds umferðarslyss nema endurupptaka sé heimil samkvæmt skaða­bóta­lögum. Á stefnanda hvíli sönnunarbyrðin fyrir því að þröng skilyrði endur­upp­töku séu uppfyllt, sbr. 11. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993.

III. Skilyrði 11. gr. laga nr. 50/1993 fyrir endurupptöku ekki uppfyllt

                Þá byggir stefndi á því að stefnandi hafi ekki sannað að skilyrði 11. gr. skaða­bóta­laga, nr. 50/1993, um endurupptöku séu uppfyllt.

                Ákvæði 2. málsliðar 11. gr. hljóði svo:

Skilyrði endurupptöku er að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu tjón­þola þannig að ætla megi að miskastig eða örorkustig sé verulega hærra en áður var talið.

                Stefnanda nægi ekki, til að axla sönnunarbyrðina fyrir því að skilyrði ákvæðis­ins séu uppfyllt, að afla matsgerðar um hærra örorku- og miskastig en áður, heldur þurfi að afla sönnunar fyrir því að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið frá fyrra mati og að þær breytingar leiði til verulega hærra miska- og örorkustigs.

                Stefndi telji skilyrðið um ófyrirsjáanlegar breytingar ekki hafa verið upp­fyllt. Fyrir liggi í taugasálfræðilegri athugun H sál­fræð­ings, sem sé grund­vallargagn í seinni matsgerðinni og raunar það gagn sem sé grund­völlur niður­stöðu matsmannanna, að ætla megi að uppgjöf og vanlíðan eigi sinn þátt í slakri útkomu nú til viðbótar við afleiðingar heilaáverka og heila­skaða. Þá mæli H með því í skýrslu sinni að leitað verði eftir sérhæfðu læknis­fræði­legu áliti á því hvort líf­fræði­legar ástæður geti skýrt slakari útkomu nú að meira eða minna leyti. Stefnandi hafi ekki aflað slíks læknisfræðilegs álits og því sé alfarið ósannað að ástæða slakari útkomu úr taugasálfræðiathuguninni tengist slys­inu.

                Í seinni matsgerðinni, þ.e. í matsgerð D og E, komist matsmennirnir að þeirri niðurstöðu að einkenni frá hálsi og baki hafi verið ofmetin í fyrri matsgerðinni, þ.e. matsgerð B og C, dags. 9. desember 2006. Í fyrri matsgerðinni hafi verið komist að þeirri nið­ur­stöðu að slysið hafi valdið stefnanda sérstökum erfiðleikum í skilningi 4. gr. skaða­bótalaga. Í fyrra mati sé varanlegur miski stefnanda talinn 40 stig en sé ekki sund­ur­greindur. Engu að síður gefi D og E sér í seinna matinu hversu mörg miska­stig fyrri mats­menn gáfu til­teknum einkennum en það sé byggt á getgátum einum. Á grundvelli þessara vanga­veltna telji matsmennirnir sig geta slegið því fram að lík­lega hafi ein­kenni vegna heila­skað­ans í fyrra matinu verið metin sem 10 stig en séu í síðara mat­inu metin sem 25 stig. Stefndi mótmælir sér­stak­lega þessari nálgun í mats­gerð D og E og telur að það sé engan veginn á færi þeirra að giska á hvernig sund­ur­greina megi misk­ann í mats­gerð B og C. Það eina sem liggi fyrir sé að miskinn samkvæmt fyrra mati hafi veri 40 stig ósund­ur­greint og samkvæmt því síð­ara sé miskinn 45 stig. Stefndi mót­mælir því sér­stak­lega að varanlegur miski hafi breyst um 15 stig, þ.e. að miski vegna heila­skaða samkvæmt eldra mati hafi verið 10 stig en sé samkvæmt nýrra mati 25 stig. Það sé algjör­lega ósannað og getgátur einar hver miskinn fyrir heilaskaða var í fyrra mati. Þetta komi raunar skýrt fram í mats­gerð D og E þar sem segi: Í eldra mati er misk­inn ekki sundurgreindur og því ekki hægt að segja með fullri vissu hvað framan­greind ein­kenni frá baki og hálsi auk sér­staks miska voru metin hátt. og [l]íklegt er að ein­kennin vegna heila­skaða hafi í eldra mati verið metin 10 stig.

                Kjarni málsins sé að samkvæmt seinni matsgerðinni hafi miski stefnanda verið met­inn 5 stigum hærri en samkvæmt fyrri matsgerð. Stefnandi hafi, óháð einkennum, þegar fengið bætur fyrir 40 stiga miska og yrði fallist á aðal­kröfu stefn­anda fengi hann bætur vegna 55 stiga miska og þar með bætur umfram tjón. Megin­reglur skaða­bóta­réttar og sann­girnis­rök standi ekki til þess að stefnandi fái bætur umfram það tjón sem hann hlaut. Stefndi telur að líta beri til heild­ar­misk­ans sem bótauppgjör var reist á ann­ars vegar og hins vegar þess heildarmiska sem slysið var síðar talið hafa leitt til og að ekki skipti mála hvernig einstakir þættir í mat­inu kunni að hafa breyst eða séu taldir mis­mun­andi. Stefnandi hafi þegar fengið bætur vegna 40 stiga miska og 5 stiga breyt­ing sé óveruleg. Þessu til stuðnings vísar stefndi einnig til kröfu­bréfs stefnanda dags. 25. febrúar 2014, sem var sent stefnda eftir að síðari mats­gerðin lá fyrir. Í bréfinu krefj­ist stefn­andi ein­ungis bóta vegna 5 miska­stiga enda sé það eina mögu­lega krafan sem stefn­andi hafi ekki þegar fengið bætta.

                Hækkun miska á milli fyrri matsgerðar og seinni sé 5 stig og samkvæmt mats­gerð D og E hafi breytingin verið ófyrir­sjá­an­leg. Sam­kvæmt skýrum fordæmum Hæstaréttar sé ljóst að 5 stiga hækkun miska telst ekki vera verulega hærra en áður var talið og skilyrði 11. gr. skaðabótalaga því ekki upp­fyllt.

IV. Mat á varanlegri örorku of hátt

                Stefndi telur mat D og E á var­an­legri örorku hafi verið of hátt. Hann mótmælir því sérstaklega að misnotkun stefn­anda á áfengi og vímuefnum verði rakin til slyssins.

Varakrafa stefnda um verulega lækkun krafna stefnanda

                Verði ekki fallist á aðalkröfu stefndu um sýknu og komist dómstóllinn að þeirri niðurstöðu að krafa stefnanda sé ekki fyrnd og skilyrði 11. gr. skaðabótalaga séu upp­fyllt krefst stefndi þess að kröfur stefnanda verði lækkaðar verulega og raunar svo mikið að stefnda beri ekki að greiða stefnanda neitt.

                Stefndi telur, með vísan til þess sem að framan greinir, að hvorki sé unnt að fall­ast á þá kröfu stefnanda að hann fái bætur fyrir 15 stiga miska, né þá kröfu að hann fái bætur fyrir 5 stiga miska. Stefnandi hafi þegar fengið greiddar fullar bætur fyrir 40 stiga miska. Hækkun til viðbótar um 5 stig sé ekki verulega hærri miski í skiln­ingi 11. gr. skaðabótalaga og uppfyllir því ekki þröng skilyrði 11. gr. skaða­bóta­laga um endur­upp­töku eftir fullnaðaruppgjör aðila.

                Stefndi mótmælir því enn fremur harðlega að frádráttur vegna bótaréttar frá þriðja aðila eigi einungis að koma til frádráttar á bótum vegna varanlegrar örorku en ekki bótum vegna varanlegs miska. Fjallað sé um frádrátt frá miskabótum í 4. mgr. 4. gr. skaða­bóta­laga. Þar segi einfaldlega: Um greiðslur frá þriðja manni fer eftir 4. mgr. 5. gr. Þessi grein hafi komið inn í skaðabótalögin með breytingalögum nr. 37/1999, þ.e. fyrir slysið sem varð árið 2005. Stefndi vísar til skýrra dóma Hæstaréttar um það að sam­kvæmt 4. mgr. 5. gr., sbr. 2. mgr. 3. gr. og 4. mgr. 4. gr. skaðabótalaga, eins og þeim var breytt með lögum nr. 37/1999 og þau hljóðuðu á slysdegi, beri að draga frá skaða­bótakröfu vegna líkamstjóns verðmæti greiðslna til stefnanda frá almanna­trygg­ingum og lífeyrissjóðum sem séu beinlínis greiddar vegna sama slyss og skaða­bæt­urnar voru greiddar fyrir.

                Stefndi mótmælir tilvísunum stefnanda til breytingalaga nr. 53/2009 sem breyttu þágildandi 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga. Stefnandi hafi lent í slysinu árið 2005, löngu áður en lög nr. 53/2009 tóku gildi. Ótvírætt verði að haga ákvörðun skaða­bóta eftir þeim lögum sem voru í gildi á slysdegi. Í lögum nr. 53/2009 sé hvorki stoð fyrir því að lögin taki til uppgjörs skaðabótakröfu sem hafi stofnast fyrir gildis­töku þeirra, né verði slík niðurstaða leidd af öðrum réttarreglum og óhjá­kvæmi­lega væri þörf á skýrri lagaheimild til að ljá lagareglu afturvirk áhrif.

                Stefnandi hafi samkvæmt fyrirliggjandi gögnum ekki, þegar málið var höfðað, fengið greiðslur frá Tryggingastofnun. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum virðist hann fyrst hafa sótt um örorkubætur frá stofnuninni í febrúar 2012. Í gögnum málsins sé læknis­vott­orð vegna umsóknar um örorkubætur frá G, lækni á heilsu­gæslunni í Efra Breiðholti. Hins vegar séu ekki lögð fram svör stefn­anda við spurn­inga­lista vegna færnisskerðingar né sjálf umsókn stefnanda um örorku­bætur. Með bréfi I tryggingalæknis, 15. mars 2012, hafi örorku­mati á stefn­anda verið vísað frá þar sem [e]kki virðist tímabært að taka afstöðu til örorku þar sem endurhæfing hefur ekki verið reynd.

                Stefnandi virðist hafa sótt um endurhæfingarlífeyri frá Tryggingastofnun 24. júní 2013 þótt umsóknin sé ekki meðal gagna málsins. Umsókninni fylgdi vottorð frá fyrr­greindri G lækni og endurhæfingaráætlun sem ekki liggur fyrir í mál­inu. Með bréfi, dags. 15. júlí 2013, hafi beiðni stefnanda um endurhæfingarlífeyri verið hafnað á þeim grund­velli að núverandi [endurhæfingar]áætlun þykir ekki nógu skýr eða mark­viss til að byggja umsækjanda undir þátttöku á atvinnumarkaði og rétt­lætir því ekki veitingu endur­hæf­ing­ar­lífeyris.

                Á árinu 2014 virðist stefnandi aftur hafa sótt um örorkulífeyri þótt umsóknin og fylgi­gögn með henni séu ekki lögð fram. Í bréfi frá TR, dags. 27. októ­ber 2014, segir: Til að unnt sé að afgreiða umsókn þína er nauðsynlegt að lögð séu fram frekari upp­lýsingar og gögn. Þá er í bréfinu sérstaklega óskað eftir því að lögð verði fram end­ur­hæf­ing­ar­áætlun.

                Þetta sýni að stefnandi hafi fengið að vita í júlí 2013 að endurhæfingaráætlun hans fullnægði ekki þeim kröfum Tryggingastofnunar. Stefnandi hafi aftur sótt um örorku­líf­eyri 2014 og hafi þá ekkert gert til að bæta úr fyrri endur­hæf­ing­ar­áætl­un­inni heldur sækir um aftur og láti endurhæfingaráætlun ekki einu sinni fylgja með. Trygg­inga­stofnun hafi óskað eftir slíkri áætlun í október 2014. Ekki liggi fyrir í gögnum máls­ins hvort stefnandi hafi orðið við þeirri beiðni.

                Af fyrirliggjandi gögnum að dæma virðist stefnandi því ekki hafa fengið neinar greiðslur frá Tryggingastofnun þegar málið var höfðað. Stefndi telur það ekki vera vegna þess að hann eigi ekki þau réttindi heldur vegna þess að stefnandi hafi ekki sinnt því að afhenda TR umbeðin gögn og mögulega ekki sinnt endurhæfingu sinni á full­nægj­andi hátt. Á stefnanda hvíli rík skylda til að takmarka tjón sitt. Í því felist meðal annars að sinna eðli­legri endurhæfingu og sækja þann bótarétt sem hann eigi hjá þriðja aðila, þar á meðal TR. Stefndi telur að á meðan stefnandi hafi ekki sinnt nægj­an­lega endur­hæf­ingu að mati Tryggingastofnunar og þannig ekki uppfyllt þau skil­yrði sem hún setur fyrir því að örorku­mat geti farið fram, hafi stefnandi ekki sinnt tjóns­tak­mörk­un­ar­skyldu sinni á við­hlít­andi hátt. Ríf­lega 10 ár séu liðin frá slysinu og á þeim tíma hefði stefnandi hæg­lega átt að geta full­reynt endurhæfingu í samráði við lækna og aðra meðferðaraðila og í kjölfarið sótt bótarétt sinn hjá TR. Stefnandi verði sjálfur að bera hallann af því að van­rækja skyldur sínar svo verulega. Stefnandi hafi hvorki fengið endanlega höfnun á end­ur­hæf­ing­ar­líf­eyri né örorkulífeyri. Einungis hafi verið óskað eftir fyllri upp­lýs­ingum og gögnum sem stefnandi hafi ekki sinnt að veita. Stefndi hafi aflað álits­gerðar B læknis. Það sé álit hans að stefn­andi upp­fylli skilyrði örorkustaðals TR þótt eingöngu sé litið til afleið­inga slyss­ins. Sinnu­leysi og skortur á vilja stefnanda til endurhæfingar virðist því vera það eina sem standi í vegi bótaréttar hans frá TR.

                Í fyrrgreindri álitsgerð B komi skýrt fram að stefn­andi upp­fylli skil­yrði almannatrygginga um örorkulífeyri vegna afleið­inga slyssins ein­göngu. Sam­kvæmt álitsgerðinni fengi stefnandi 12 stig á fyrri hluta staðalsins og 10 stig á þeim seinni. Samkvæmt skilyrðum almannatrygginga þurfi að fá a.m.k. 6 stig á hvorum hluta staðalsins til að uppfylla skilyrði almanna­trygg­inga um örorkulífeyri. Í álits­gerð­inni sé tekið fram að sé tekið tillit til þess að dóm­kvaddir matsmenn töldu afleið­ingar slyss­ins ekki vera einkenni frá baki drag­ist 3 stig frá fyrra hluta og stefn­andi fengi því 9 stig. Eins mætti færa rök fyrir að draga ætti 2 stig af síðari hlutanum þar sem stefn­andi hafi fyrri sögu um einbeit­ing­ar­truflun. Þannig fengi stefnandi 8 stig á síðari hlut­anum. Jafnvel þótt tekið yrði tillit til ofan­greindra þátta liggi fyrir að afleið­ingar slyss­ins eingöngu nægi til að stefnandi upp­fylli skilyrði almannatrygginga um örorku­líf­eyri. Það sé rangt sem stefnandi haldi fram að ekki liggi fyrir hvaða rétt hann hafi öðl­ast til greiðslna úr almanna­trygg­ingum vegna afleiðinga slyss­ins einu út af fyrir sig. Þetta komi skýrt fram í álitsgerð B og það er stefn­anda að reyna að hnekkja því mati kjósi hann það.

                Með vísan til álitsgerðar B telur stefndi að allur réttur stefnanda til bóta frá Tryggingastofnun skuli koma til frádráttar bótum hans frá stefnda þar eð afleið­ingar slyss­ins einar og sér nægi til að uppfylla skilyrði TR. Komist dómur­inn að þeirri niður­stöðu að rekja megi hluta af rétti stefnanda til greiðslna til ein­kenna sem ekki tengjast slys­inu krefjist stefndi þess að bætur verði lækkaðar að því leyti sem greiðslur séu taldar eiga rót að rekja til slyssins.

                Stefndi hafi einnig aflað útreiknings F trygg­inga­stærð­fræð­ings á eingreiðsluverðmæti örorkulífeyris stefnanda. Í útreikningum hafi verið reiknað með greiðslum til stefnanda frá 1. júní 2014 og til 67 ára aldurs stefn­anda. Frá júní 2014 sé reiknað með atvinnutekjum sem nemi 30% af við­mið­un­ar­launum stefn­anda í samræmi við metna varanlega örorku. Samkvæmt útreikningum F sé ein­greiðslu­verðmæti við batahvörf (stöðugleikapunkt) að teknu tilliti til skatta 12.813.952 kr. Sú fjárhæð ætti að koma til frádráttar bótum til handa stefn­anda. Stefndi hafi ekki bent á sérstaka annmarka á útreikningi F.

                Frádráttur vegna greiðslna frá þriðja aðila byggist alltaf á áætluðum bótarétti til fram­tíðar, þ.e. þeim bótum sem stefnandi eigi rétt á að gefnum ákveðnum forsendum og lífs­aldri. Þar eð stefnandi hafi ekki sinnt því að afhenda Trygginga­stofnun gögn liggi ekki fyrir nákvæmlega hver bótaréttur hans hjá stofnuninni sé nú og því þurfi að áætla hann. Það sé ljóst að stefnda sé rétt að krefjast frádráttar á þeim bóta­rétti hjá þriðja aðila sem stefnandi eigi rétt á óháð því hvort hann hafi sinnt því að sækja þann rétt, hvort mögulega einhver hluti réttarins sé fyrndur eða jafnvel þótt stefn­andi hefði afsalað sér réttinum. Stefnandi geti ekki vanrækt að sækja bótarétt sinn til TR og í stað þess krafið stefnda um alla fjárhæðina. Allur vafi um nákvæmlega hver réttur stefn­anda sé hjá Tryggingastofnun sé á ábyrgð stefnanda þar sem hann hafi ekki sinnt tjóns­tak­mörk­un­ar­skyldu sinni nægjanlega.

                Stefnandi krefjist vaxta frá slysdegi, þ.e. 17. júní 2005, en ljóst sé að bróð­ur­hluti vaxtakröfunnar sé fyrndur. Stefndi mótmælir sem fyrndum vöxtum, sem hafi fallið til meira en fjórum árum frá því að greiðslu var krafist. Þá er því sér­stak­lega mót­mælt að bætur fyrir 15 stiga miska beri dráttarvexti frá 25. mars 2014 enda hafi ein­ungis verið krafist 5 stiga miska í kröfubréfinu frá 25. febrúar sem vaxtakrafan mið­ast við. Stefndi mótmælir vaxtakröfu og dráttarvaxtakröfu stefn­anda frá fyrri tíma en dómsuppsögudegi.

                Kröfum sínum til stuðnings vísar stefndi einkum til umferðarlaga, nr. 50/1987, skaða­bótalaga, nr. 50/1993, með síðari breytingum, meðal annars þeim sem urðu með lögum nr. 37/1999, og megin­reglna skaða­bóta­réttar um sönnun tjóns, sönnunarbyrði og skyldu tjónþola til að tak­marka tjón sitt. Þá vísar stefndi sérstaklega til 99. gr. umferð­ar­laga, nr. 50/1987, vegna fyrningar kröf­unnar og til 4. mgr. 4. gr. og 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993, sbr. lög nr. 37/1999, vegna frádráttar frá dæmdum skaða­bótum. Um máls­kostnað er vísað til XXI. kafla laga nr. 91/1991, um meðferð einka­mála.

Niðurstaða

                Stefnandi slasaðist alvarlega í bílslysi 17. júní 2005. Matsmenn sem unnu mat á afleiðingum slyssins fyrir hann árið 2006 töldu varanlegan miska hans af slysinu vera 40 stig og varanlega örorku 35%. Á grundvelli þess mats greiddi stefndi, trygg­inga­félag ökumanns bifreiðarinnar, stefnanda bætur í lok árs 2006.

                Að nokkrum árum liðnum varð ljóst að afleiðingar slyssins fyrir stefnanda voru meiri en þær sem voru komnar fram þegar matið var unnið árið 2006. Af þeim sökum voru dómkvaddir tveir matsmenn sem unnu nýtt mat, árið 2014, á ófyrirséðum afleið­ingum slyss­ins fyrir stefnanda. Að þeirra mati nam miski stefnanda vegna heila­skaða 25 stigum en hafði áður numið 10 stigum. Heildarmiskamatið hækkaði þó ein­ungis úr 40 stigum í 45 stig þar eð dómkvaddir matsmenn töldu að í fyrra mati hefði verið tekið til­lit til einkenna stefnanda sem yrðu ekki rakin til bílslyssins. Enn fremur töldu þeir hann ekki búa við sérstakan miska vegna slyssins eins og talið var í fyrra mati. Var­an­lega örorku stefnanda, sem hafði áður verið talin 35%, mátu þeir 70%.

                Það er óumdeilt að ábyrgð á greiðslu bóta vegna afleiðinga slyssins hvílir á stefnda þar eð félagið tryggði bifreiðina sem stefnandi var farþegi í á slysdegi. Gegn fjár­kröfu stefn­anda færir stefndi fyrst þau rök að krafan sé fyrnd. Því til stuðnings vísar hann til þess að í mati dóm­kvaddra matsmanna í febrúar 2014 hafi batahvörf ekki verið endurmetin og því beri að miða við 17. mars 2006 eins og í sam­eigin­lega mat­inu í desember 2006. Fjögurra ára fyrningarfrestur kröfunnar hafi því hafist í lok þess árs. Hún hafi því verið fyrnd 1. janúar 2011.

                Þegar afstaða er tekin til fyrningar kröfu sem byggist á umferðarlögum þarf að greina að tvö atriði: annars vegar slysið og hins vegar afleiðingar þess. Hið fyrra stofnar rétt til bóta en hið síðara ræður fjár­hæð bótanna.

                Tjónþoli eignast rétt til bóta úr hendi tjónvalds eða trygg­inga­félags hans á slys­degi. Hafi ekkert tjón hlotist af slysinu reynir ekkert á þennan bótarétt. Reynist tjón hafa hlotist af slysinu getur tjónþoli krafist fjár úr hendi tjónvalds á grund­velli þessa bóta­réttar í samræmi við umfang tjóns síns. Hversu mikið líkams­tjónið verður er sjaldn­ast vitað á slysdegi, heldur síðar þegar heilsu­far tjónþola er orðið stöð­ugt og ekki er að vænta frekari bata, það er við batahvörf. Þá fyrst verða var­an­legar afleið­ingar metnar og lagður grundvöllur að fjárkröfu á hendur tjónvaldi. Oft­ast nær greiðir tjón­valdur eða tryggingafélag hans tjónþola skaða­bætur skömmu eftir að umfang tjóns­ins hefur verið staðreynt.

                Í 11. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 er gert ráð fyrir þeim tilvikum að við bata­hvörf hafi ekki komið fram allar afleið­ingar slyss heldur kunni mun meiri ófyrir­séðar afleið­ingar að koma í ljós síðar. Samkvæmt lagaákvæðinu veita þessar aðstæður tjón­þola heimild til þess að fá fyrri bótaákvörðun tekna upp og bætur reikn­aðar út frá þeim var­an­legu afleiðingum slyssins sem þá eru komnar fram í heild sinni.

                Fjárkrafa stefnanda grundvallast á því að verulegar og ófyrirsjáanlegar breyt­ingar á heilsu hans hafi komið í ljós eftir að honum voru greiddar bætur 2006. Stefn­di hefur fallist á það sjónarmið vegna varanlegrar örorku stefnanda. Af þessum sökum verður að hafna því að fyrningarfrestur fjárkröfu stefnanda vegna aukinna afleið­inga slyssins hefj­ist við bata­hvörf.

                Þegar umfang tjónsins reynist verulega meira en hægt var að sjá fyrir við bata­hvörf veitir 11. gr. skaðabótalaga tjónþola með öðrum orðum rétt til þess að hækka fjár­kröfu sína á hendur tjónvaldi og fá bætur frá honum sem samrýmast þeim varan­legu afleiðingum sem þá eru komnar fram.

                Dómur­inn telur að líta verði svo á að rétturinn sem tjón­þoli á til bóta hafi afmark­aðan líftíma, sjálfstæðan fyrn­ing­ar­frest, í þessu til­viki tíu ár frá slysdegi sam­kvæmt 99. gr. umferðarlaga, nr. 50/1987. Fjár­krafan sem bygg­ist á þessum rétti, en ræðst þó af því hversu alvar­legar var­an­legar afleiðingar tjón­þoli hlýtur af slysinu, hefur annan og skemmri fyrn­ing­ar­frest. Í þessu tilviki fjögur ár frá lokum þess alman­ak­sárs sem tjón­þoli fékk vitn­eskju um kröfu sína og átti þess fyrst kost að leita fulln­ustu hennar, sam­kvæmt 99. gr. umferð­ar­laga.

                Fyrningarfrestur er ekki annað en það lögboðna, tímabundna svigrúm sem rétt­hafi, hér tjón­þoli, hefur til athafna. Annars vegar lifir réttur hans til bóta úr hendi tjón­valds einvörðungu í tíu ár frá slysdegi og hins vegar hefur hann fjögur ár til að krefjast fulln­ustu fjárkröfu á grundvelli þess réttar þegar honum er ljóst umfang hennar og hún telst gjaldkræf.

                Þegar ljóst er að réttilega metnar bætur eiga að vera mun hærri en þær sem áður höfðu verið greiddar er eðlilegt að tjónþoli hafi sambærilegt ráðrúm til þess að krefj­ast fullnustu við­bót­ar­fjárhæðarinnar, enda er ráðrúmið sem hann hafði til að heimta fyrri hluta bót­anna, fyrningarfresturinn, löngu liðið.

                Stefnandi fékk ekki staðfestingu þess að varanlegar afleiðingar slyssins fyrir hann væru meiri en áður var talið fyrr en hann fékk matsgerð dómkvaddra matsmanna dag­setta 17. febrúar 2014. Frá lokum þess almanaksárs hafði hann fjögur ár til að krefj­ast bóta. Hann höfðaði málið með birtingu stefnu 16. júní 2015, áður en liðin voru 10 ár frá því að réttur hans til bóta úr hendi tjónvalds eða tryggingarfélags hans stofn­að­ist. Það var jafnframt langt innan sjálfstæðs fyrningarfrests viðbótar­fjár­kröf­unnar. Fjár­krafa hans á hendur stefnda vegna aukinna afleiðinga slyssins fyrir hann var því ekki fyrnd þegar málið var höfðað.

                Gegn fjárkröfu stefnanda færir stefndi næst fram þau rök að skilyrði 11. gr. laga nr. 50/1993 séu ekki uppfyllt vegna varanlegs miska stefnanda. Fullnaðaruppgjör hafi því farið fram þegar bætur voru greiddar á grundvelli matsgerðar í desember 2006.

                Hæstiréttur hnykkti á því, í dómi í máli nr. 286/2013, að mat, sem er unnið í því skyni að taka megi afstöðu til þess hvort uppfyllt sé það skilyrði 11. gr. að veru­legar breyt­ingar hafi orðið á heilsu tjónþola frá fyrra mati, á að snúast um þær breyt­ingar en í því á ekki að felast nýtt heildarmat á varanlegum afleiðingum tjónþola af slys­inu.

                Ákvæði 11. gr. tryggir eingöngu tjónþola rétt til endurupptöku en ekki hinum bóta­skylda. Stefndi áréttar þá meginreglu að bætur eigi að samsvara tjóni en það eigi hvorki að vera van- né ofbætt. Engu að síður gerir ákvæðið, með því að útiloka endur­upp­töku bótagreiðanda, ráð fyrir því að tjón­þoli geti fengið hærri bætur en sem nema tjóni hans, reynist það síðar minna en talið var þegar bætur voru greiddar. Hafi stefndi sætt sig við það mat B og C, sem unnu fyrra matið, að hluti af miska stefnanda yrði rakinn til einkenna vegna togn­unar í hálsi og baki verður við það að sitja. Stefndi getur ekki fengið það mat þeirra end­ur­upp­tekið þótt dóm­kvaddir matsmenn telji þann miska ekki verða rakinn til slyss­ins. Sama gildir um sér­stakan miska sem slysið var talið hafa valdið stefnanda sam­kvæmt fyrra mati en ekki í mati dómkvaddra mats­manna.

                Til þess að geta séð hversu miklar breytingar höfðu orðið á tilteknum afleið­ingum slyssins fyrir stefnanda frá árinu 2006 urðu matsmenn, sem voru dómkvaddir til að vinna síðari mats­gerð­ina, að greina hversu mörg miskastig tilteknir þættir höfðu fengið í fyrra matinu. Út frá þeirri greiningu komust þeir að því að ein­kenni stefnanda vegna heilaskaða hafi í fyrra mati verið metin til 10 stiga. Þau ein­kenni hafi aukist svo mikið frá fyrra mati að þau hafi borið, þegar síðara matið var unnið, að telja til 25 stiga.

                Telji stefndi hina dómkvöddu matsmenn ekki hafa greint réttilega hversu mörg miska­stig þeir sem unnu fyrra matið gáfu einkennum stefnanda vegna tiltekinna afleið­inga slyss­ins fyrir hann, verður stefndi að fá því mati hnekkt með yfirmati. Hann hefði í það minnsta getað leitt þá sem unnu fyrra matið fyrir dóm og innt þá eftir því hversu mörgum miskastigum þeir töldu til­tekna áverka og önnur ein­kenni stefnanda sam­svara, þegar þeir unnu matið. Til þess að hrekja greiningu dóm­kvaddra mats­manna á sund­ur­liðun miska í fyrra mati nægir stefnda ekki að segja að sund­ur­liðunin sé hrein ágiskun. Dómkvaddir matsmenn kváðust hafa lagt til grundvallar greiningu sinni á miskastigi hvers þáttar, hug­læg og hlut­læg ein­kenni sem var lýst í fyrra mati. Þeir höfðu jafnframt undir höndum öll þau læknis­fræðilegu gögn sem þeir sem unnu fyrra matið byggðu á. Að mati dómsins hefur stefndi því ekki hnekkt því mati dóm­kvaddra matsmanna að miski stefnanda vegna heilaskaða hafi verið metinn 10 stig árið 2006 en hafi verið orðinn 25 stig í febrúar 2014.

                Þessa breytingu á einkennum stefnanda vegna heilaskaða töldu dómkvaddir mats­menn að þeir sem unnu sameiginlega matið hefðu ekki getað séð fyrir og því ekki gert ráð fyrir að hún yrði. Breyting á einkennum stefnanda vegna heilaskaða sé því ófyr­ir­sjá­an­leg.

                Þeir sem unnu fyrra matið töldu varanlega örorku stefnanda nema 35%. Dóm­kvaddir matsmenn mátu varanlega örorku hans tvöfalt hærri eða 70%. Það við­bótar­tjón skýrist af því að afleiðingar heilaskaðans reyndust miklu meiri en komið var fram þegar fyrra matið var unnið. Eins og áður segir töldu þeir að fyrri matsmenn hefðu ekki getað séð þá breytingu fyrir.

                Að mati dómsins er því ótvírætt að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu stefnanda frá því að fyrra matið var unnið. Það er jafnframt veruleg breyting þegar miski vegna tiltekins þáttar hækkar úr 10 stigum í 25 stig, svo og þegar varanleg örorka tvöfaldast og hækkar úr 35% í 70%. Að mati dómsins eru því bæði skilyrði 11. gr. skaða­bóta­laga nr. 50/1993 uppfyllt og upptaka bótaákvörðunar þar með heimil.

                Dómurinn telur því að fullnaðaruppgjör hafi ekki farið fram þegar stefndi greiddi stefnanda bætur á grundvelli þess mats sem var unnið árið 2006.

                Gegn fjárkröfu stefnanda færir stefndi loks fram þau rök að stefnandi eigi rétt til bóta frá Tryggingastofnun sem megi draga frá þeim bótum sem stefnandi á rétt á úr hendi stefnda, á grund­velli síðari mats­gerð­arinnar, sbr. 4. mgr. 4. gr. og 4. mgr. 5. gr. skaða­bótalaga.

                Á tjónvaldi, eða þeim sem er sóttur til að greiða bætur vegna tjóns sem hann hefur valdið, hvílir sönnunarbyrði fyrir réttmæti þess frádráttar sem hann heldur fram. Tjón­þola er hins vegar skylt að leita eftir slíkum greiðslum og upplýsa um þær.

                Stefndi telur sig hafa axlað sönnunarbyrði sína með áliti B læknis, dags. 4. júní 2014, sem hafi komist að þeirri nið­ur­stöðu að stefnandi upp­fylli skilyrði stað­als Trygginga­stofn­unar fyrir því að fá örorku­líf­eyri frá stofn­un­inni.

                Stefnandi höfðaði þetta mál 16. júní 2015 til þess að rjúfa 10 ára fyrningarfrest 2. máls­liðar 99. gr. umferð­ar­laga, nr. 50/1987.

                Á stefnanda hvílir tjónstakmörkunarskylda. Hann reyndi í þrígang að fá bætur frá Trygginga­stofnun; fyrst í febrúar 2012, næst í júní 2013 og svo hausið 2014. Beiðni hans var fyrst vísað frá, þar eð endurhæfing hafði ekki verið reynd. Næst var henni hafnað, þar eð endurhæfingaráætlun var ekki fullnægjandi og í þriðja skiptið var ekki talið tímabært að taka afstöðu til örorku fyrr en stefnandi legði fram fullnægjandi gögn.

                Eftir að málið var höfðað afhenti hann stofnuninni loks vottorð og endur­hæf­ing­ar­áætlun sem hún taldi við­un­andi. Samkvæmt fram lögðum gögnum hefur stefn­andi fengið, frá því að hann lagði fram fullnægjandi end­ur­hæf­ing­ar­áætlun, greiddan end­ur­hæfingarlífeyri frá 1. janúar 2016 til og með 31. janúar 2017. Hvorki er vitað hvort hann hafi fengið frekari end­ur­hæfingarlífeyri né hvaða árangri hann náði í end­ur­hæfingunni.

                Reglugerð nr. 379/1999, um örorkumat, var sett með stoð í lögum nr. 117/1993, um almannatryggingar. Þau lög voru endurútgefin og fengu þá númerið 100/2006 en veittu reglugerðinni áfram lagastoð. Í 1. gr. hennar segir að þeir sem eru metnir til a.m.k. 75% örorku til langframa [...] eigi rétt á örorku­líf­eyri að öðrum skil­yrðum upp­fylltum. Samkvæmt ákvæðinu er einnig heimilt að greiða þeim, sem eru metnir til 50-74% örorku, örorkustyrk, að öðrum skilyrðum upp­fylltum. Samkvæmt 2. gr. er það trygg­inga­yfir­læknir sem metur örorku þeirra sem sækja um örorkubætur frá Trygg­inga­stofnun út frá staðli sem er byggður á læknis­fræði­lega viðurkenndum sjúk­dómum og fötlun. Í 2. gr. segir enn fremur að trygginga­yfir­lækni sé heimilt að setja það skil­yrði að umsækjandi gangist undir sérhæft mat á mögu­leikum til endurhæfingar og við­eig­andi endurhæfingu, áður en til örorkumats kemur, sbr. nú 2. mgr. 18. gr. laga nr. 100/2006.

                Eins og komið er fram var stefnandi þar til fyrir skemmstu, og er hugsanlega enn, í endur­hæf­ingu. Sam­hliða henni vann hann hlutastarf í garðyrkju og síðar hluta­starf í byggingarvinnu. Hann bar að hann og félagsráðgjafi hans ynnu að því að koma honum í virka atvinnu­leit. Markmiðið samkvæmt nýjustu endurhæfingaráætluninni var að stefnandi yrði kominn í 70-80% starf sumarið 2017.

                Þegar endurhæfing er hafin og jafnframt virk atvinnuleit tjónþola hlýtur það að lokum að vera tryggingayfirlæknir sem metur það hvort tjónþoli á rétt til bóta svo og til hversu mik­illa bóta, þrátt fyrir álit sjálfstætt starfandi endurhæfingarlæknis á rétti hans til örorku­líf­eyris frá stofnuninni. Hvorki eru upp­lýs­ingar um starfs­getu stefn­anda eftir end­ur­hæfingu né endanleg afstaða stofnunar­innar. Það liggur því ekki fyrir hvort og þá hvaða rétt stefnandi kann að eiga til bóta frá almanna­trygg­ingum sem ber að draga frá þeim bótum sem hann á rétt til úr hendi stefnda, sbr. 4. mgr. 5. gr. skaða­bóta­laga, nr. 50/1993, sbr. lög nr. 37/1999.

                Stefnda verður ekki heimilað að draga frá þeim bótum, sem honum ber að greiða stefnanda, fjárhæð sem ekki er víst að stefnandi fái frá þriðja manni. Sá frá­dráttur er honum ekki heimill fyrr en fyrir liggur hvort stefnandi fái greiðslur frá þriðja manni svo og hversu háa fjárhæð.

                Enn sem komið er liggur því ekki fyrir hvort stefnda beri að efna þá skyldu sem á honum hvílir að lögum eða hvort greiðslur frá almanna­trygg­ingum leysi hann undan henni að öllu leyti eða að hluta, sbr. 2. mgr. 26. gr. laga nr. 91/1991, um með­ferð einkamála.

                Vara- og þrautavarakrafa stefnanda byggjast á því að bætur frá þriðja manni verði ekki dregnar frá skaðabótum fyrir varanlegan miska.

                Skaðabótum er ætlað að gera tjónþola eins settan fjárhagslega og hefði tjónið ekki orðið. Þótt miski sé nefndur ófjár­hags­legt tjón er hann engu að síður metinn til fjár. Ætla verður að skaðabótakrafa vegna líkams­tjóns, sem getið er í 4. mgr. 5. gr. laga nr. 50/1993, vísi bæði til fjárkröfu vegna miska og fjár­kröfu vegna varanlegrar örorku sem líkamstjón hefur valdið. Þegar litið er til þeirra heildarbreytinga sem voru gerðar, með lögum nr. 37/1999, á útreikningi bóta samkvæmt skaðabótalögum nr. 50/1993 verður að telja að draga megi greiðslur, sem tjónþoli fær frá þriðja manni, frá skaða­bótum fyrir var­an­legan miska nemi þær hærri fjárhæð en skaðabætur fyrir varan­lega örorku.

 

                Það er því niðurstaða dómsins að fjárkrafa stefnanda á hendur stefnda, sem stofn­að­ist [...], hafi ekki verið fyrnd þegar hann höfðaði þetta mál til greiðslu frek­ari bóta 16. júní 2015. Dómurinn telur jafnframt uppfyllt þau skilyrði 11. gr. laga nr. 50/1993, að breytingar sem urðu á heilsu stefnanda frá því að mat var unnið á afleið­ingum slyssins fyrir hann 2006 þar til unnið var nýtt mat á þeim afleiðingum 2014, hafi verið verulegar og ófyrirsjáanlegar þegar fyrra matið var unnið.

                Þar eð krafan sé ekki fyrnd og skilyrði 11. gr. uppfyllt beri stefnda að greiða stefn­anda skaðabætur í samræmi við aukið fjártjón hans.

                Dómurinn telur jafnframt að draga beri frá bæði miskabótum og bótum fyrir var­an­lega örorku það fé sem stefnandi kann að eiga rétt á frá almanna­tryggingum. Þótt stefn­andi hafi farið í endurhæfingu og fengið endur­hæf­ing­ar­líf­eyri í rúmt ár liggur ekki enn fyrir hvaða rétt tryggingayfirlæknir telur hann eiga á grund­velli laga um almanna­tryggingar. Af þeim sökum er enn óljóst hvort stefnandi fái greiðslur frá Trygg­inga­stofnun sem komi til frá­dráttar þeirri skaðabótakröfu sem hann á á hendur stefnda, svo og hversu háar þær kunna að verða. Því liggur ekki fyrir hvort stefnandi geti krafið stefnda um greiðslu skaðabótanna. Af þeim sökum, og með vísan til 2. mgr. 26. gr. laga nr. 91/1991, verður stefndi sýknaður af fjárkröfu stefnanda að svo stöddu.

                Rétt þykir að málskostnaður milli málsaðila falli niður.

                Stefnanda var, með bréfi innanríkisráðuneytisins 25. mars 2013, veitt gjaf­sókn til þess að reka þetta mál fyrir héraðsdómi. Gjaf­sóknarkostnaður hans, þar með talin mál­flutn­ings­þóknun lögmanns hans, Erlings Daða Emilssonar hdl., sem þykir að teknu til­liti til virðisaukaskatts hæfilega ákveðin 1.365.000 kr., greið­ist úr ríkissjóði.

                Ingiríður Lúðvíksdóttir, settur héraðsdómari, kveður upp þennan dóm.

DÓMSORÐ:

                Stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., er að svo stöddu sýkn af kröfum stefn­anda, A.

                Málskostnaður milli aðila fellur niður.

 Gjafsóknarkostnaður stefnanda greiðist úr ríkissjóði, þ.m.t. þóknun lögmanns hans, Erlings Daða Emilssonar hdl., 1.365.000 krónur.